Ο ναός του Παντοκράτορα στην Πάτρα

Ο ναός του Παντοκράτορα στην Πάτρα αναμφίβολα αποτελεί ένα από τα πιο γνωστά μνημεία της πόλης. Βρίσκεται στην περιοχή της Άνω Πόλης των Πατρών και πιο συγκεκριμένα στο οικοδομικό τετράγωνο μεταξύ των οδών Παντοκράτορος και Ηλείας και είναι μόλις δυο τετράγωνα από το Ρωμαϊκό Ωδείο και ταυτόχρονα ελάχιστα κάτω από το Κάστρο της πόλης. Στην όψη και μόνο του ναού μπορούμε να καταλάβουμε ότι πρόκειται για ένα μνημείο με μεγάλη ιστορία. Πόσο μεγάλη όμως...; Ας κάνουμε μια ιστορική αναδρομή...

Ο χώρος που βρίσκεται ο ναός ήταν ιερός από αρχαιοτάτων χρόνων, πολύ πιο πριν από την εμφάνιση του Χριστιανισμού. Ο ναός του Παντοκράτορα χτίστηκε το 900 μ.Χ πάνω στα ερείπια του ναού του Ολυμπίου Διός της Αρχαίας Αγοράς των Πατρών, η ύπαρξη του οποίου αναφέρεται από τον Φιλήμονα, τον Πλινία αλλά και από τον Παυσανία. Ο ναός αυτός καταστράφηκε στα πρώτα μ.Χ χρόνια οπότε και χτίστηκε ο σημερινός ναός. Το 1839 όταν έγιναν έργα για να ισοπεδωθεί η πλατεία Παντοκράτορος βρέθηκε μέρος του δαπέδου του αρχαίου αυτού ναού που αποτελείτο από λευκούς επεξεργασμένους ογκόλιθους. Κατά τα χρόνια της Ενετοκρατίας στην Πάτρα, ο Μοροζίνι, ο οποίος υπέταξε όλη την Πελοπόννησο στους Ενετούς, μετέβαλε τον ορθόδοξο ναό του Παντοκράτορα σε καθολική εκκλησία του Αγίου Μάρκου. Αργότερα, την περίοδο της Τουρκοκρατίας ο ναός μετατράπηκε σε τζαμί, το οποίο και ονομάστηκε από τους Τούρκους "Κιουρσούμ Τζαμί" δηλαδή μολυβδοσκέπαστο, λόγω του μολύβδινου θόλου του, στο οποίο τζαμί δέσποζε ένας πανύψηλος μιναρές.Το μολυβδοσκέπαστο τέμενος του τζαμιού αυτού βρέθηκε το 1887.

.

Η μολύβδινη σκεπή του ναού μετά από διαταγή του μητροπολίτη Γερμανού την περίοδο της Επανάστασης αφαιρέθηκε και ο μόλυβδος χρησιμοποιήθηκε από τους πυριτιδουργούς της περιοχής για την κατασκευή σφαιρών. Στην συνέχεια οι Τούρκοι χρησιμοποίησαν τον ναό σαν στάβλο για τα άλογά τους, κατά την εποχή της εισόδου των Γάλλων στην Πάτρα, οι οποίοι και επισκεύασαν τον ναό το 1828 και τον χρησιμοποίησαν σαν νοσοκομείο του Γαλλικού Στρατού υπό τον αρχιστράτηγο Μαιζόν.

Στα χρόνια που ακολούθησαν, περίπου το 1870 βρέθηκε στον ναό τμήμα του χειρός του Αγίου Ελευθερίου, το οποίο βρισκόταν μέσα στα πράγματα ενός μοναχού από το Άγιο Όρος, ο οποίος απεβίωσε στον ναό. Μετά την Απελευθέρωση ο ναός ανηγέρθη ξανά και έχει δύο αγιάσματα. Στο ιερό δεξιά προς την πλευρά της Ανατολής υπάρχουν δύο τάφοι αρχιερέων μάλλον της περιόδου της Ενετοκρατίας, λαμβάνοντας υπόψιν την συνήθεια των Δυτικών να κάνουν ενταφιασμούς εντός των ναών.

Ο ρυθμός του ναού είναι Τρίκλιτος βασιλική με τρούλους και από το 1962 έχει κηρυχθεί διατηρητέο μνημείο. Στον ναό εκτός από την Τιμία Χείρα του Αγίου Ελευθερίου, η μνήμη του οποίου γιορτάζεται πανηγυρικά στον ναό στις 15 Δεκεμβρίου, βρίσκονται επίσης λείψανα των Αγίων Τρύφωνος, Χαραλάμπους και Παντελεήμονος, καθώς επίσης και τεμάχια από τα λείψανα των Αγίων Αναργύρων, των αγίων δηλαδή Κοσμά και Δαμιανού.

Μελετώντας επομένως την ιστορία του μοναδικού αυτού μνημείου της Πάτρας, του ναού του Παντοκράτορα αντιλαμβανόμαστε ότι πρόκειται αναμφίβολα για ένα μνημείο με μεγάλο ενδιαφέρον που είτε παρασυρμένοι από την χριστιανική πίστη, είτε από απλό ιστορικό ενδιαφέρον αξίζει να το επισκεφθούμε.