Τα φώτα του μπερντέ

«Ο χάρος δεν με ήθελε, επειδή είμαι κομμουνιστής και μούδωκε άδεια»

Γιώργος Μπαλαμπάνης, Καραγκιοζοπαίχτης

Κείνο που τρώει, κείνο που με σώζει

είναι που ονειρεύομαι, σαν τον Καραγκιόζη

Διονύσης Σαββόπουλος, τραγουδοποιός

Ο κόσμος του Θεάτρου Σκιών, θρηνεί το χαμό του Γιώργου Μπαλαμπάνη, ενός άξιου τέκνου του, ενός πηγαίου Καραγκιοζοπαίχτη. Γέννημα θρέμμα της πόλης, υπήρξε συνεχιστής της παράδοσης και της «σχολής Καραγκιοζοπαιχτών», που έλκει την καταγωγή της από το έργο του Πατρινού Δημήτριου Σαρδούνη. Ο περιώνυμος «Μίμαρος», αφαιρώντας τις βωμολοχίες, εξελλήνισε το 1870 τον Καραγκιόζη και εμπλουτίζοντάς τον με νέους ήρωες και έργα, τον κατέστησε ένα σημαντικό κεφάλαιο του λαϊκού μας Πολιτισμού.

Η Πάτρα, από τα μέσα του 19^ου αιώνα, υπήρξε πεδίο κοινωνικών, οικονομικών και πολιτικών διεργασιών, που αντανακλούσαν τις συνθήκες της εποχής και διαμόρφωναν την πολιτιστική της ταυτότητα. Μια πτυχή του πολιτισμού, που βρήκε πρόσφορο έδαφος και έδωσε καρπούς, υπήρξε και το Θέατρο Σκιών.

«Η Πάτρα υπήρξε ένα κρίσιμο, ένα κεντρικό σταυροδρόμι για τον νεοελληνικό πολιτισμό στο σύνολό του - εννοώ τον λαϊκό όσο και τον λόγιο. Γιατί σ’ αυτήν εδώ ακριβώς την πόλη συναντήθηκαν ολωσδιόλου φυσιολογικά, τον περασμένο αιώνα, κι έσμιξαν σε μια καινούργια κοίτη τα δύο πιο ακμαία ρεύματα που διέτρεχαν τότε  την αναγεννώμενη Ελλάδα: η επτανησιακή και ευρωπαϊκή παιδεία, από το ένα μέρος, η οποία κουβαλούσε μαζί της το αστικό καρναβάλι και το θέατρο και, από το άλλο μέρος, η βαθιά, αγροτική, προφορική παράδοση του τόπου μας, ως ρεύμα που διασχίζει Μωριά, Ρούμελη και Ήπερο - ας το ονομάσουμε συμβατικά «δημοτικό». Δύο ρεύματα καθοριστικά για το νεοελληνικό γίγνεσθαι και που εγγράφονται άλλωστε συμβολικά (...) στο ελληνικό θέατρο σκιών». 1

Ο Γιώργος Μπαλαμπάνης, γεννήθηκε το 1958 στην Πάτρα, την κοιτίδα του Ελληνικού Καραγκιόζη. Ο ίδιος διηγείται, «έμαθα τον Καραγκιόζη στο θέατρο «Ρεκόρ», κοντά στον Φώτη Πλέσσα. Σε μια παράσταση, ο δάσκαλός μου, εντελώς τυχαία, με μια σπρωξιά, με έβαλε ξαφνικά να παίξω στο γεμάτο με κόσμο θέατρο». Υπήρξε βοηθός του Αντώναρου, καθώς επίσης και του Νιόνιου Αλεξόπουλου. Είχε επίσης συνεργαστεί με τον Ανέστη Βακάλογλου «Ορέστη», τον Κώστα Παλαιοθόδωρο «Κώσταρο», τον Λεωνίδα Δημόπουλο, τον Κώστα Μακρή και τον μεγάλο Καραγκιοζοπαίχτη Μίμη Ασπιώτη. Είχε ανεβάσει παραστάσεις σε Σχολεία, σε εκδηλώσεις ανά την Ελλάδα και είχε συμμετάσχει ως εκπαιδευτής, σε σεμινάριο που οργάνωσε ο Δήμος Αθηναίων. Στην Πάτρα, εκτός από το ιστορικό Θέατρο «Ρεκόρ» είχε παίξει στο Θέατρο του Ζαβλανίου, ενώ συμμετείχει στις εκδηλώσεις του «Διεθνούς Φεστιβάλ Θεάτρου Σκιών» και του «Διαγωνιστικού Φεστιβάλ Ελληνικού Θεάτρου Σκιών», που οργάνωνε, ανελλιπώς από το 2000, η Δ.Ε.Π.Α.Π. και το Υπουργείο Πολιτισμού. Ανέβαζε παραστάσεις των δασκάλων του, κυρίως έργα που έπαιζαν οι: Μίμης Ασπιώτης, Σωτήρης Ασπιώτης, Αβραάμ, Φώτης Πλέσσας, Ανδρέας Κυριαζόπουλος και Γιάννης Μουρελάτος «Γιάνναρος». Ο «Αητός του Ολύμπου» ήταν το αγαπημένου του έργο, μεταξύ των άλλων παραδοσιακών έργων που είχε ανεβάσει στη σκηνή, ενώ ο Χατζηαβάτης, ήταν η αγαπημένη του φιγούρα.

Η χαρακτηριστική μπάσα φωνή του, απέδιδε τον Καραγκιόζη, έτσι όπως όλοι την έχουμε φωνητικά ταυτίσει μέσα μας, από τα ακούσματα των κορυφαίων Καραγκιοζοπαιχτών. Επίσης, με ιδιαίτερη ευκολία απέδιδε και όλους τους άλλους ήρωες. Εμπευσμένος, με γνησιότητα και αυθορμητισμό, μιλούσε με πάθος για το Θέατρο Σκιών, μετέχοντας ψυχή τε και σώματι σε κάθε παράσταση που ανέβαζε, αγωνιζόμενος για τη διάσωση της λαϊκής αυτής δημιουργίας, που αποτελεί μέρος της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.

Για τον κλασικό τρόπο απόδοσης των έργων του Θεάτρου Σκιών, την ευρηματικότητα στους διαλόγους των ηρώων, την κίνηση των φιγούρων στο πανί, τις εν γένει ικανότητές του και κυρίως για το όλο πνεύμα που χαρακτήριζε το παίξιμό του, έχουν διατυπώσει τη γνώμη τους, μεταξύ των άλλων και η σκηνοθέτης, καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών Ευανθία Στιβανάκη, ο ερευνητής του Θεάτρου Σκιών Άρης Μηλιώνης, η θεατρολόγος Σέβη Μανδραγού, κ.ά, στα διεξαχθέντα από τη Δ.Ε.Π.Α.Π. και τον Δήμο Πατρέων «Φεστιβάλ Θεάτρου Σκιών», όπου και συμμετείχε.

Ο Γιώργος Μπαλαμπάνης, έζησε - σαν τον ήρωα που ενσάρκωνε πίσω απ’ τον μπερντέ – «σαν σκιά», ανέστιος και φτωχός, εξοικονομώντας τα προς το ζήν, πουλώντας σκόρδα στη λαϊκή αγορά. Την περιπέτεια της υγείας του την αντιμετώπισε με αξιοπρέπεια και με το χιούμορ που τον χαρακτήριζε, ως άξιος ενσαρκωτής του λαϊκού ήρωα. «Ο χάρος δεν με ήθελε, επειδή είμαι κομμουνιστής και μούδωκε άδεια», είπε χαμογελώντας, αναφερόμενος στην επάρατο, την εγχείριση και το εξιτήριο. Ο Νίκος Θεοδωρόπουλος, δεύτερης γενιάς Καραγκιοζοπαίχτης, υιός της Σοφίας Καλογερά-Θεοδωροπούλου και εγγονός του μεγάλου Καραγκιοζοπαίχτη Ντίνου Θεοδωρόπουλου, εκτιμώντας τον και αγαπώντας τον, του είχε παραχωρήσει μια γωνιά στο «Θεοδωροπούλειο Θέατρο Σκιών» στην οδό Ολύμπου, όπου και έμενε τα τελευταία χρόνια. Εκεί, ανάμεσα στις αγαπημένες του φιγούρες, έφυγε ήσυχα στον ύπνο του, «ονειρευόμενος τον Καραγκιόζη».

Δημήτρης Παπανικολάου

*Οφειλή και χρέος στον Γιώργο Μπαλαμπάνη

Σημειώσεις:

1.Γιάννη Κιουρτσάκη «Καρναβάλι και Καραγκιόζης», Εκδόσεις Κέδρος,Αθήνα 1985