Ποιες είναι οι ιστορίες γειτονιάς που ζωντανεύουν στην Πάτρα - Η Αλεξάνδρα Τηλιγάδη μας εξηγεί το καινοτόμο βραβευμένο project της

Tα αστικά κενά γίνονται Αστικά Κοινά

Σου αρέσει η γειτονιά σου; Πώς θα την προτιμούσες; Θες να γίνεις κοινοτοποιός; Μπορείς. Yπάρχουν αστικά κενά που με τη δική σου συμμετοχή θα μπορούσαν να γίνουν Αστικά Κοινά. Κι αν θες να συμμετέχεις στη διαμόρφωση του αστικού τοπίου που σε περιβάλλει, πες μια ιστορία γιατί αυτό θα βοηθήσει.

Η Αλεξάνδρα Τηλιγάδη είναι μια νέα και «εναλλακτική» αρχιτέκτονας η οποία μέσα από το project Αστικά Κοινά το οποίο υποστηρίζεται με υποτροφία από το πρόγραμμα START επιχειρεί όλα τα παραπάνω και μιλά στο thebest.gr για τη συμμετοχή των πολιτών στον σχεδιασμό και τη δημιουργία μιας γειτονιάς. Πρόσφατα μάλιστα στην γειτονιά της Αγίας Σοφίας της Πάτρας πραγματοποιήθηκε από την ομάδα Commoners Code the City στο πλαίσιο του προγράμματος «Αστικά Κοινά» ένα τετραήμερο διαδραστικών δράσεων. Τα αστικά δρώμενα «μοιράζομαι ιστορίες γειτονιάς» ήταν ο δεύτερο στάδιο του προγράμματος Αστικά Κοινά που στοχεύει στη διαμόρφωση ενός πλαισίου συμμετοχικού σχεδιασμού και διαλόγου για την αναβάθμιση του δημόσιου χώρου της γειτονιάς της Αγίας Σοφίας

Της Ελευθερίας Μακρυγένη

Μίλησε μας για το project Αστικά Kοινά, το οποίο πραγματοποιείτε στην περιοχή της Αγίας Σοφίας στην Πάτρα από τον Φεβρουάριο ως τον Μάιο. Ποιος είναι ο στόχος;

Ξέρεις πολλά αστικά κενά; Δες τα αλλιώς Αστικά Κοινά. Αυτός ακριβώς είναι και ο στόχος. Η δημιουργία μίας συμμετοχικής γειτονιάς που δημιουργείται όχι μόνο μέσα από το σωστό αρχιτεκτονικό σχεδιασμό αλλά και μέσω της απλής συμμετοχής πολιτών στο σχεδιασμό. Αυτό συμβαίνει επειδή συμμετέχοντας σε κοινές δραστηριότητες με άλλους κατοίκους, ο άνθρωπος αναγνωρίζει τόσο τον τόπο όσο και τους ανθρώπους που βρίσκονται γύρω του. Όσες περισσότερες κατευθυντήριες γραμμές σχεδιασμού υπάρχουν με βάση τις ανάγκες και τα σχόλια των ίδιων των χρηστών του χώρου τόσο πιο ενδιαφέρον το έργο γίνεται. Καθώς η κοινωνική αρχιτεκτονική (social design) που είναι βασική αρχή της ομάδας μας βασίζεται στην πεποίθηση πως το καθήκον του αρχιτέκτονα είναι να οργανώσει τα μεμονωμένα συστατικά και να τα συνδέσει με αποτέλεσμα να δημιουργήσει ένα αισθητικά αρμονικό χώρο που ως πρώτο συστατικό έχει να ανταποκρίνεται στις πραγματικές ανάγκες των χρηστών.

Tι ιστορίες έχουν λεχθεί, μια και η αφήγηση ιστοριών για τη γειτονιά είναι μέσα στη μεθοδολογία του προγράμματος. Τι προτείνει ο κόσμος;

Άλλες αφηγήσεις και επιθυμίες βασίστηκαν σε ρεαλιστικά δεδομένα («το πράσινο μου λείπει, ένα σκίαστρο και από κάτω εγώ με ένα βιβλίο αυτό φαντάζομαι» γείτονας 1, «όσο λείπει ο ανθρώπινος χαρακτήρας αυτής της πλατείας τόσο θα λείπει και ο άνθρωπος από αυτήν. Γιατί να έρθω εδώ; Προτιμώ να βρίσκω παρκινγκ» γείτονας 2) όσο και σε αναμνήσεις και προβολές στο μέλλον («τι μου θυμίσατε τώρα! Εδώ ήταν μια ατελείωτη αλάνα, έπαιρνα την αδελφή μου και το μικρό μας αδελφό και παίζαμε με τα παιδιά της γειτονιάς για ώρες! Πόσο θα ήθελα να μπορούμε και η εγγονή μου να το ζήσει αυτό. Αλλά τώρα μέχρι το μπαλκόνι βγαίνει και βλέπει μια άδεια πλατεία» γειτόνισσα 3)

Το βασικό κοινό από όλες τις αφηγήσεις που συλλέξαμε είναι η διερεύνηση της ταυτότητας καθώς σε όλες τις συζητήσεις που είχαμε μαζί τους δεν τους αρέσει η «στεγνή» μορφή που έχει τώρα τόσο η γειτονιά όσο και ο συγκεκριμένος χώρος πλατείας στη συμβολή Γυθείου και Κεφαλληνίας Μέσα από τις αναμνήσεις που μοιράστηκαν, ιστορίες προσωπικές όσο και παρακολούθησης αστείων ή περίεργων ιστοριών στην γειτονιά ή την πλατεία δημιουργήθηκε μια μορφή ιστορίας οικειοποίησης της ίδιας της γειτονιάς τους και μια προθυμία ενεργοποίησης καθώς αισθάνθηκαν πως είναι μέρος ενός συνόλου. Το επόμενο βήμα μετά το «μοιράζομαι ιστορίες γειτονιάς» είναι το «συν-σχεδιάζω» που θα γίνουν πλάνα και συγκεκριμένες κατασκευές για αυτές τις αφηγήσεις.

Πώς επέλεξες να ασχοληθείς με αυτόν τον τομέα , τη συμμετοχή των πολιτών στη δημιουργία του αστικού περιβάλλοντος στο οποίο ζει ο καθένας από εμάς; Πώς γεννήθηκε αυτή η ιδέα;

Όπως λέει ο Τίτος Πατρίκιος «η ποίηση σε βρίσκει». Έτσι και στη δική μου περίπτωση πιστεύω. Κατά τη διάρκεια των σπουδών μου στη Αρχιτεκτονική σχολή Πατρών συνειδητοποίησα ότι οι περισσότεροι έχουμε συνδέσει απόλυτα τον όρο αρχιτεκτονική με το σχεδιασμό και την κατασκευή κτιριακών όγκων. Όμως για εμένα ο όρος αυτός έχει ευρύτερη έννοια. Έτσι έγινα ένας αστικός αναζητητής και ταξιδεύοντας για δουλειές ή συνέδρια σε πολλές χώρες συνειδητοποίησα κάτι… υπάρχουν πολλά ανεκμετάλλευτα αστικά κενά. Παρατηρώντας μέσα στα χρόνια τους δημόσιους χώρους σε αρκετές χώρες, σε αρκετές περιοχές ακόμη και σε κάποιες που έχουν κατασκευαστεί υπέροχα αρχιτεκτονικά έργα εντόπισα ένα «πρόβλημα», λείπει ο άνθρωπος.

To project υποστηρίζεται από το πρόγραμμα Start – Πώς ακριβώς λειτουργεί και τι προβλέπεται να υλοποιηθεί;

Για μένα το START create cultural change είναι η θερμοκοιτίδα πολιτιστικών διαχειριστών που ασχολούνται ή τους ενδιαφέρει ο κοινωνικός πολιτισμός. Είμαι ιδιαίτερα χαρούμενη και υπερήφανη που μου έδωσαν τη δυνατότητα να εφαρμόσω μια μεθοδολογία που όπως ένας γείτονας μας είπε «αυτά γίνονται στα εξωτερικά, δεν περίμενα να γίνει στην Ελλάδα και δε στην Πάτρα». Είναι ακριβώς αυτό το παράδειγμα. Το START δίνει την ευκαιρία σε ανθρώπους όχι μόνο να αξιοποιήσουν μία ιδέα σε πρόγραμμα υλοποιήσιμο αλλά να επιμορφωθούν πως μπορεί αυτή η ιδέα να είναι βιώσιμη.

Το πρόγραμμα Αστικά Κοινά βασίζεται στην μεθοδολογία Placemaking (δηλαδή τη δημιουργία κοινών τόπων ως μετεξέλιξη του δημόσιου χώρου όπως τον γνωρίζουμε σήμερα) και το συμμετοχικό σχεδιασμό. Το συγκεκριμένο πρόγραμμα είναι ένα πείραμα όπου οι κάτοικοι μπορούν να συμμετέχουν και να σχηματίσουν έναν χώρο γειτονιάς που ονειρεύονται σχηματίζοντας κατά τη διάρκεια μια κοινή εμπειρία γειτονιάς.

Η Αλεξάνδρα Τηλιγάδη

Πώς ονειρεύεται τη γειτονιά της Αγίας Σοφίας και τι θεωρείς ότι είναι αυτό που λείπει από τον αστικό ιστό της πόλης; Tι μπορούμε να κάνουμε; Πώς θα μπορούσαν οι άνθρωποι να μεταμορφώσουν αυτούς τους δημόσιους χώρους σε μέρη που σηματοδοτούν ως δικό τους τόπο;

Η αλήθεια είναι πως αυτό που λείπει είναι και αυτό που έχει περίσσιο. Είναι τα κενά που πρέπει να γεμίσουν με ανθρώπους και ιδέες αντί να χτίζουμε ή να βρίσκουμε άλλα κενά να εξαπλωθούμε. Έχουμε μια πόλη, έχουμε μια γειτονιά. Έχουμε και ανθρώπους. Ανθρώπους με ζήλο και ανθρώπους που επιστρέφουν γιατί οραματίζονται τι πραγματικά μπορούν να προσφέρουν. Αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι να είμαστε ανοιχτοί και να αρχίσουμε να εμπιστευόμαστε. Σε επίπεδο γειτονιάς να αναπτύξουμε τοπικές ενδυναμωμένες κοινωνίες «ομάδες γειτονιάς» που διαμορφώνουν αν και η σωστή λέξη είναι «φροντίζουν» τη γειτονιά τους. Θυμάμαι μια δασκάλα μου στο δημοτικό που όταν ένα παιδί πχ. πετούσε κάτι κάτω έλεγε «γιατί το έκανες αυτό, έτσι κάνεις και σπίτι σου;» και έλεγε το παιδί «όχι σπίτι μου δεν το κάνω αυτό» Έχουμε μάθει πώς να φροντίζουμε τον ιδιωτικό μας χώρο γιατί μας ανήκει. Και αυτή η νοοτροπία χρήζει αλλαγή. Όπως αναφέρουμε στο πρόγραμμα δημιουργούμε μια νέα γενιά κοινοτοποιών δηλαδή δημιουργών κοινών τόπων. Χρειαζόμαστε να γνωρίσουμε σε βάθος πως ζώντας σε μία πόλη δεν ζούμε σε ένα διαμέρισμα αλλά σε ένα δίκτυο γεγονότων. Νομίζω αυτό που έχουμε εντοπίσει στο σήμερα είναι πως ο όρος συνεργασία είναι αυτός που μας πάει ένα βήμα παραπέρα. Μας πήρε 20 χρόνια νομίζω αλλά είμαστε εκεί. Μόνο οι ίδιοι οι άνθρωποι έχουν τη δύναμη να σχηματίσουν συλλογικές πρακτικές που διαμορφώνουν το σήμερα και το αύριο. Όταν οι ίδιοι συμμετέχουν ενεργά στην διαμόρφωση των δημόσιων χώρων όχι μόνο αισθάνονται πως συν-διαμορφώνουν κάτι κοινό αλλά αρχίζουν να νοιάζονται και να αποκτούν αστική ευθύνη για το συγκεκριμένο τόπο, για τη συγκεκριμένη γειτονιά.

Μανιφέστο

Γίνε κοινοτοποιός

Δεν καταλαβαίνεις τον όρο αυτό, άσε με να σε ταξιδέψω σε αυτόν.

Κλείστε τα μάτια, άσε με θα σου αφηγηθώ αυτή την ιστορία για σένα.

Εσύ, σαν άλλος κοινοτοποιός.

μαζί

μαζί με ανθρώπους

να βρεθείς έξω από την οικεία ζώνη άνεσης

να είσαι χαρούμενος.

Θα είμαι εκεί μαζί σου. Για σένα.

Θα είμαι εκεί μαζί σου. Να γνωριστώ μαζί σου. Να εμπνευστώ μαζί σου.

μαζί σας. Εμπνευσμένο από εσάς.

Να δημιουργήσω μαζί σου μια κοινή φιλοσοφία

Είναι που μόνο μέσω της συλλογικής σκέψης και δράσεις

εγώ και εσύ

μαζί

μπορούμε να έχουμε να βγούμε έξω,

να νιώσουμε την πόλη με όλες μας τις αισθήσεις,

να διασφαλιστεί πως η αναπτυξιακή αλληλεπίδραση συμβαδίζει

με τις ιστορίες ανθρώπων, τις δικές μας ιστορίες,

με τις ανάγκες των ανθρώπων, τις δικές μας ανάγκες,

με τις επιθυμίες των ανθρώπων, τις δικές μας επιθυμίες.

Θα είμαι μαζί σου.

Θα είμαι εκεί ως ενεργός πολίτης

ο οποίος ασχολείται με κοινά και παίζει στην πόλη μαζί σου,

μετατρέποντας τους δημόσιους χώρους σε κοινή κληρονομιά.

Θα είμαι εκεί.

Εσύ, θα είσαι;

Είσαι από την Πάτρα και έχεις σπουδάσει αρχιτεκτονική. Αυτό ήταν που ονειρευόσουν ήταν μια συνειδητή επιλογή; Tι σου αρέσει στην αρχιτεκτονική;

Σπουδάζοντας Αρχιτεκτονική πήρα όλα τα εφόδια της αρχιτεκτονικής σκέψης και της συνθετικής διαδικασίας. Δύο μεθοδολογικά εργαλεία που αφορούν το υπαρκτό πρόβλημα της αρχιτεκτονικής αποτελώντας το τρίπτυχο «άνθρωπος – λειτουργία – τόπος». Αυτή η κυκλική διεργασία με την οποία μπορεί να μελετηθεί μια συνθετική διαδικασία με έκανε να θέλω εξαρχής να σπουδάσω σε αυτό το αντικείμενο και δεν ξέρω αν ήταν όνειρο ή προσδοκία ή το περίμενα διαφορετικά, αλλά μου έδωσε την αρχή ώστε να σκεφτώ όπως λέμε «έξω από το κουτί».

Tι σου αρέσει και τι όχι στην Πάτρα, από αρχιτεκτονικής και όχι μόνο οπτικής;

Μέγεθος πόλης, ιστορία, σκάλες και στοές. Έτσι θα περιέγραφα σε κάποιος ταξιδιώτη τη Πάτρα. Έχει ένα μέγεθος πόλης που «περπατιέται» με ερεθίσματα νεοκλασικής, χειροπιαστής και σύγχρονης αρχιτεκτονικής. Η Πάτρα είναι μια πόλη που διαφαίνεται από τις γειτονιές της. Είναι διακριτό το κέντρο της με τα νεοκλασικά κτίρια και τις περίφημες στοές (βρέχει και πολύ, βλέπετε), η Άνω πόλη με τη «χειροπιαστή αρχιτεκτονική» στις παρυφές του λόφου και παντού σκάλες επικοινωνίας.

Αυτά που δεν μου αρέσουν είναι πως σε πολλές περιπτώσεις υπάρχει η «πρόχειρη» αρχιτεκτονική και η ασύνδετη με τα γύρω της. Όταν κάτι νέο εισέρχεται στον αστικό ιστό η δυναμική του είναι τόσο ισχυρή που αλλάζει την αφήγηση ενός ολόκληρου τετραγώνου. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ότι σε πολλά σημεία δεν επικοινωνούν τα κτίρια μεταξύ τους σε αυτή τη πόλη, δεν επικοινωνούν οι δημόσιοι χώροι μεταξύ τους με αποτέλεσμα να λείπει η σύγχρονη ταυτότητα της πόλης. Κάτι που χρήζει επισήμανσης. Ένα άλλο χαρακτηριστικό είναι πως ακούω πολλές φορές συνομήλικους μου να λένε «έχω βαρεθεί την Πάτρα» και αυτό θεωρώ πως δεν είναι λόγω του μεγέθους της αλλά πως δεν αξιοποιούμε στο έπακρο τους ανθρώπους που υπάρχουν σε αυτή και πραγματικά είναι οραματιστές της πόλης αναζητώντας λύσεις εξέλιξής ή αποανάπτυξης μέσα και γι’ αυτήν.