Ο Άγιος Ανδρέας και τα έθιμα που σχετίζονται με τη γιορτή του

Ο Άγιος Ανδρέας είναι ο προστάτης των ψαράδων και των γεωργών. Θεωρείται επίσης διώκτης της πανούκλας.

Ονομάζεται και Πρωτόκλητος γιατί μαζί με τον αδερφό του, τον Πέτρο, κλήθηκαν πρώτοι να ακολουθήσουν τον Ιησού και να γίνουν Απόστολοί του.

Η καταγωγή του ήταν από τη Βηθσαϊδά της Γαλιλαίας. Ο πατέρας του, ο Ίωνας ήταν ψαράς και το ίδιο επάγγελμα ακολούθησε και ο ίδιος. Αρχικά μαθήτευσε δίπλα στον Ιωάννη τον Πρόδρομο. Η γνωριμία του με τον Χριστό έγινε μέσω του δασκάλου του, κι όταν ο Ιωάννης ο Πρόδρομος φυλακίστηκε εκείνος ακολούθησε τον Ιησού και έγινε μαθητής του.

Από τις πληροφορίες που αντλούμε από την Καινή Διαθήκη, γνωρίζουμε λίγα πράγματα για τη ζωή και το αποστολικό έργο του αγίου Ανδρέα. Κήρυξε τον χριστιανισμό στη Βιθυνία, στον Εύξεινο Πόντο, στη Μακεδονία, τη Θράκη και την Ήπειρο. Τελικά εγκαταστάθηκε στην Αχαΐα, όπου το αποστολικό του έργο ήταν και το πιο σημαντικό. Η παράδοση λέει ότι με πίστη και διαρκή προσευχή κατάφερε να κάνει πολλά θαύματα κι έτσι πολλοί κάτοικοι της περιοχής προσχώρησαν στον χριστιανισμό. Ακόμη και η Μαξιμίλλα, η σύζυγος του ανθύπατου Αχαΐας Αιγεάτου, πίστεψε στον Χριστό αφού τη θεράπευσε από μία βαριά ασθένεια ο άγιος Ανδρέας. Αυτό όμως δυσαρέστησε πολύ τον σύζυγό της που διέταξε να θανατώσουν τον άγιο Ανδρέα σταυρώνοντάς τον πάνω σε έναν παραμορφωμένο σταυρό που είχε το σχήμα του Χ.

Το λείψανο του Αγίου ενταφιάστηκε με τη φροντίδα της Μαξιμίλλας. Μέρος του μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη και από εκεί, μετά την κατάληψη της Πόλης από τους Σταυροφόρους το 1204, στο Αμάλφι της Ιταλίας. Σήμερα η αγία κάρα του μαζί με τον σταυρό του μαρτυρίου του φυλάσσονται στον ναό του αγίου Ανδρέα στην Πάτρα. Κάθε χρόνο την ημέρα της γιορτής του, στις 30 Νοεμβρίου, γίνεται λιτανεία με την περιφορά της εικόνας του Αγίου σε όλη την πόλη, καθώς ο άγιος Ανδρέας είναι ο πολιούχος της Πάτρας.

Πολλά έθιμα γίνονται ανά την Ελλάδα την ημέρα της γιορτής του Αγίου, που σηματοδοτεί το τέλος του φθινοπώρου και την αρχή του χειμώνα. Την ημέρα εκείνη λοιπόν «αντρειεύουν», δηλαδή δυναμώνουν, το κρύο αλλά και τα ζώα και τα σπαρτά. Έτσι, γίνονται προσφορές προς τον Άγιο για να συμβάλει στην ανάπτυξη των σπαρτών και των ζώων. Σε πολλές περιοχές της χώρας μας που η οικονομία βασιζόταν στην αγροτική παραγωγή οι νοικοκυρές συνήθιζαν να βράζουν σιτάρι, να προσθέτουν ζάχαρη, καρύδια και σταφίδες, τα επονομαζόμενα πανηγυρικά κόλλυβα,  και να τα μοιράζουν σε φίλους και γνωστούς. Συχνή ήταν και η παρασκευή πολύσπορων, όπως επιτάσσει το έθιμο για την Παναγία τη Μεσοσπορίτισσα. Όταν μάλιστα έφτιαχναν πολύσπορα, η μεγαλύτερη σε ηλικία γυναίκα του σπιτιού έβγαινε στην αυλή με ένα πιάτο γεμάτο πολύσπορα και πετούσε ψηλά με τη χούφτα της τρεις φορές, λέγοντας «τόσο ψηλά να γίνουν τα γεννήματα», δηλαδή τα φυτά που θα φυτρώσουν μετά τη σπορά τους. Πολύσπορα έριχναν και στους κήπους, για να έχουν πλούσια καρποφορία, καθώς και στις στέγες για να εξευμενιστούν οι δαίμονες που πίστευαν ότι κατοικούσαν εκεί.

Ακόμη ένα έθιμο που σχετίζεται με τη γιορτή του αγίου Ανδρέα είναι η παρασκευή λουκουμάδων και τηγανίτων. Τα γλυκά εδέσματα που συνοδεύονταν με μέλι και καρύδια, τα απολάμβαναν οι άντρες του σπιτιού για να έχουν δύναμη αλλά και τα ζώα για να καταφέρουν να επιβιώσουν τον δύσκολο χειμώνα που πλησίαζε. Η παράδοση δίνει στον άγιο Ανδρέα και το προσωνύμιο Τρυποτηγανάς, γιατί τρυπούσε τα τηγάνια των νοικοκυρών που δεν έκαναν τηγανίτες και λουκουμάδες.