Η ελευθερία της γυναικείας γραφής

(Μια συνεργασία του TheBest.gr και του Κέντρου «Εριφύλη» - erifyli.org)

Πώς να έχεις βήμα, εάν δεν έχεις λόγο; Και πώς να έχεις λόγο, εάν δεν σου δώσανε γλώσσα; Στην ελληνική γλώσσα, και όχι μόνο, τόσο στο γραπτό όσο και στο προφορικό λόγο το ρηματικό υποκείμενο μπαίνει σε πτώση ορθή - κατά τον φαλλό - και συγκριμένα ονομαστική. Το υποκείμενο έχει στην πρόταση ρόλο ενεργό και δεν υποτάσσεται σε άλλο συντακτικό τύπο, πέραν του ρήματος. Στον αντίποδα, το αντικείμενο μπαίνει σε πτώση πλάγια, είναι αυτό που υπάρχει παθητικά και δεν έχει ποτέ κανέναν ενεργητικό ρόλο.

Η γυναίκα, ως υποκείμενο στο λόγο, αποσιωπάται και συχνά παραβλέπεται. Η γλώσσα έχει χαρακτήρα ανδροκεντρικό, γιατί δημιουργήθηκε από άνδρες για άνδρες. Έχει δύο σημεία, την αρχή και το τέλος. Από το άλφα έως το βήτα, ζήτα απελπισμένα να εξασφαλίζει πάντα τη συνέχεια, η οποία με ασφάλεια θα την οδηγήσει από το ένα σημείο εκκίνησης στο ένα σημείο τέλους, που είναι σε δεύτερη ανάγνωση και ο σκοπός.

Η γυναικεία γραφή δεν έχει καμία σχέση με αυτό το σύστημα. Είναι άναρχη. Ξεκινά από παντού και πουθενά, έχει πολλά σημεία εκκίνησης και δεν έχει τέλος. Είναι γραφή εξακολουθητική, αλλά αδιαφορεί για την ίδια τη συνέχειά της – η συνέχεια είναι χαρακτηριστικό που επιζητάται από τον άνδρα. Είναι διάχυτη στο συμβολικό πεδίο της γλώσσας, δεν μπορεί κανείς να την περιορίσει ούτε και να την εγκλωβίσει, είναι ελεύθερη. Δεν έχει πτωτικούς κανόνες, δεν έχει υποκείμενα που προηγούνται και ορθώνονται απέναντι στις άλλες λέξεις της πρότασης. Δεν ανέχεται αντικείμενα, γιατί τα εμπερικλείει όλα και δεν θέτει κανένα τύπο έναντι άλλου.

Ένα παράδειγμα τέτοιας, ελεύθερης γραφής αποτελεί το ποίημα “Ο Πληθυντικός Αριθμός” της Κ. Δημουλά. Ένα απόσπασμα είναι το εξής:

“Ο έρωτας,
όνομα ουσιαστικόν,
πολύ ουσιαστικόν,
ενικού αριθμού,
γένους ούτε θηλυκού ούτε αρσενικού,
γένους ανυπεράσπιστου.
Πληθυντικός αριθμός
οι ανυπεράσπιστοι έρωτες.

Η μνήμη,
κύριο όνομα των θλίψεων,
ενικού αριθμού,
μόνον ενικού αριθμού
και άκλιτη.
η μνήμη, η μνήμη, η μνήμη.”

Η ποιήτρια, εδώ, χρησιμοποιεί έναν αισθητά άναρχο, ανατρεπτικό και ελλιπή λόγο. Οι ρηματικοί τύποι είναι απόντες και το ρηματικό υποκείμενο αποσιωπάται. Η αφηγηματική φωνή δεν μπορεί να προσδιοριστεί ως προς το φύλο της και αυτό κάνει το υποκείμενο να παίρνει μια πανανθρώπινη υπόσταση, η οποία του δίνει και το χαρακτηριστικό της διαχρονικότητας. Αναπάντεχοι συνδυασμοί λέξεων, ασυνήθιστες για την ελληνική δομές και ανολοκλήρωτα νοήματα που δεν προσδιορίζονται από κάποιο τέλος. Οι επιρροές του υπερρεαλισμού είναι εμφανείς. Ωστόσο, η γραφή είναι γυναικεία και εύκολα μπορεί κανείς να καταλάβει την ταύτιση των χαρακτηριστικών της με την ίδια τη γυναικεία φύση.

Η «αντρική» γραφή, αν και χρησιμοποιείται και από γυναίκες – όπως και η «γυναικεία» δύναται να παραχθεί και από μια ανδρική πένα- δεν έχει καμία θέση φυλαγμένη για το πνεύμα της γυναίκας και ούτε θα αποκτήσει ποτέ, καθώς αυτό θα προϋπέθετε  το ξήλωμα των βασικών της κανόνων, οπότε στο τέλος θα μιλούσαμε πάλι για μια άλλη γραφή. Αφού η γλώσσα δεν είναι παρά ένας καθρεπτισμός της κοινωνίας μας μέχρι χθες και ο δημιουργός της κοινωνίας του αύριο, είναι καίριας σημασίας η δημιουργία και η καθιέρωση μιας γλώσσας που δεν θα είναι τυφλή απέναντί στη γυναίκα, αλλά θα την εμπερικλείει. Για να μπορέσει, δηλαδή, η γυναίκα να εξισωθεί με τον άνδρα είναι απαραίτητη, μεταξύ άλλων, η δημιουργία ενός πιο συμπεριληπτικού λόγου που θα της δίνει βήμα να εκφράζεται, να ακούγεται, να υπάρχει.

Αθηνά Παπανικολοπούλου, Πολιτική Επιστήμονας, μέλος της εθελοντικής ομάδας του Κέντρου «Εριφύλη».