Σπουδαία ισραηλιτική αντιπολεμική ταινία, φιλμ για την κατάσταση των γυναικών στη σημερινή Συρία και ελληνικά ντοκιμαντέρ που ξεχώρισαν
Άκρως επίκαιρο με τα πρόσφατα γεγονότα της εξέγερσης των γυναικών στη Μέση Ανατολή, το ντοκιμαντέρ «Κάτω από τον ουρανό της Δαμασκού» των Σύριων Heba Khaled, Talal Derki και Ali Wajeeh, που προβλήθηκε στο πλαίσιο του διεθνούς διαγωνιστικού τμήματος του 25ου Φεστιβάλ ντοκυμαντέρ Θεσσαλονίκης και αποτελεί αναμφισβήτητα μια από τις πιο δυνατές υποψηφιότητες στην κούρσα για τον Χρυσό Αλέξανδρο.
Οι τρις σκηνοθέτες με τόλμη αλλά και με κινηματογραφικές αρετές δημιουργούν ένα γνήσιο πορτρέτο της σημερινής κατάστασης που βιώνουν οι Σύριες γυναίκες στο καθεστώς της χώρας τους.
Οι τρεις σκηνοθέτες εκ των οποίων οι δύο, Heba Khaled και Talal Derki είναι και σύζυγοι στη ζωή, βρέθηκαν στο κατάμεστο από κόσμο Ολύμπιον για να προλογίσουν την υπέροχη ταινία τους και να απαντήσουν σε ερωτήσεις των θεατών. Μια ταινία που σκιαγραφεί με μοναδικό τρόπο τον αγώνα πέντε γυναικών να δημιουργήσουν από κοινού ένα θεατρικό έργο για την κατάσταση των γυναικών στη χώρα και να καταγγείλουν τις τρομακτικές συνέπειες της πατριαρχίας που αυτές ζουν: εγκλεισμό, σωματική βία, περιορισμοί, βιασμοί, εκβιασμοί και διλήμματα επιβίωσης. Χωρίς να φορούν το τσαντόρ οι πέντε πανέμορφες και μοντέρνες ηθοποιοί αναζητούν γυναίκες καταγράφοντας τις σκληρές εμπειρίες που έχουν βιώσει σε χώρους εργασίας, σπίτια, αγορές προκειμένου το υλικό να αποτελέσει μέρος της θεατρικής παράστασης που θα ανέβει. Με ένα απάνθρωπο και εχθρικό σύστημα που εκτρέφεται από το κράτος και την κοινωνία, τροχοπέδη, οι πέντε γυναίκες φτάνουν κοντά στον στόχος τους μέχρι που η παραίτηση και η εγκατάλειψη του σχεδίου από μια από τις πέντε αποδείξει την ανυπέρβλητη ισχύ της πατριαρχίας και της εξουσίας. Έτσι οι υπόλοιπες έρχονται απέναντι σε συνθήκες που θα στηλίτευαν στην παράστασή τους αφού η αποκάλυψη των λόγων της παραίτησης οδηγεί στο σάπιο σύστημα που έχει μπολιαστεί και κινείται μεθοδικά απλώνοντας την εξουσιαστική και ελεγκτική του επιρροή.
Ένα πραγματικά σπουδαίο ντοκιμαντέρ χωρίς κορόνες αλλά με μια αυθεντική ρεαλιστική δύναμη που αφιερώθηκε από τους δημιουργούς του, όπως μας πληροφορούν οι τίτλοι τέλους, στη μνήμη των χιλιάδων γυναικών, που δολοφονήθηκαν στη Μέση Ανατολή από τους συζύγους ,τους αδελφούς, τους πατέρες, τους ανηψιούς και τους ξαδέλφους τους.
Μια μοναδική αντιπολεμική δημιουργία ήταν το ντοκιμαντέρ του Ισραηλινού Γκάι Νταβίντι «Αθωότητα», συμπαραγωγής Δανίας, Ισραήλ, Φινλανδίας, Ισλανδίας που προβλήθηκε στο τμήμα «Top Docks» του 25ου Διεθνούς Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης.
Ένα αντιπολεμικό μανιφέστο από έναν Ισραηλινό που τολμά να υψώσει ανάστημα με τη σπουδαία του τέχνη και να θίξει με οξυδερκή τρόπο και με μια εξαιρετική αφήγηση μιας παρέας παιδιών τον πόλεμο αλλά και όσα πίσω από αυτόν δεν είναι απολύτως διακριτά και κατανοητά. Για παράδειγμα ο στρατός και το κράτος του Ισραήλ με διαρκή τάση γιγάντωσης, διατήρησης των κατεχόμενων, νέους επεκτατισμούς και εποικισμούς, βασίζει όλη την πολεμόχαρη στάση του που γίνεται αποδεκτή και ανεκτή σε διεθνή κλίμακα, στην ιστορία του κυνηγημένου και περιούσιου λαού. Τις δυο αυτές ιδιότητες εκμεταλλεύεται και αξιοποιεί το κράτος φτιάχνοντας το προφίλ της δημόσιας προς τα έξω εικόνας του και του γενικότερου πλαισίου των δημόσιων σχέσεών του. Για τον ισραηλιτικό στρατό η λιποταξία αποτελεί μαύρο πανί και θανάσιμο κίνδυνο. Αυτό που κάνει δηλαδή η παρέα των παιδιών που πρωταγωνιστεί ερχόμενη απέναντι στην υποχρεωτική στρατολόγηση. Τελικά οι νεαροί και οι νεαρές υποχώρησαν και συνθηκολόγησαν και οι ιστορίες τους δεν μαθεύτηκαν αφού σκοτώθηκαν ως στρατιώτες. Ο Γκάι Νταβίντι δημιουργεί μια συγκλονιστική ταινία με φρενήρη ρυθμό και όραμα που βασίζεται στα ημερολόγια των παιδιών, τα διλήμματα που αντιμετωπίζουν κατά τη στράτευσή τους, στιγμιότυπα της παιδικής ηλικίας τους και σε οικογενειακά βίντεο και μαρτυρίες στρατιωτών που σκοτώθηκαν και ποτέ δεν ακούστηκαν αφού τα βίντεο δεν ακούστηκαν επειδή απειλούσαν την υπόσταση του ισραηλιτικού κράτους και στρατού.
Στο διεθνές διαγωνιστικό τμήμα του φεατιβάλ είχαμε την τύχη να απολαύσουμε το ντοκιμαντέρ του Φίλιππου Κουτσαφτή «Ζάκρος». Κάθε ταινία του σπουδαίου αυτού σκηνοθέτη είναι γεγονός. Όλοι θυμόμαστε το αριστουργηματικό του ντοκιμαντέρ «Αγέλαστος Πέτρα» για την Ελευσίνα που ουσιαστικά άνοιξε τα μάτια ενός πολυάριθμου κοινού στο είδος των ταινιών τεκμηρίωσης στην Ελλάδα και έβαλε στον χάρτη των ενδιαφερόντων το παραμελημένο έως τότε είδος από τις πλατιές μάζες. Μετά την Ελευσίνα αλλά και την Αρκαδία που επίσης αποτέλεσε ένα ακόμα σπουδαίο του ντοκιμαντέρ, η φετινή συμμετοχή του Φίλιππου Κουτσαφτή φέρνει στο προσκήνιο τη Ζάκρο, αυτή την άκρη της Κρήτης, με αφορμή την εντυπωσιακή ανασκαφική δραστηριότητα του αρχαιολόγου Νικολάου Πλάτωνος στην περιοχή. Η ανασκαφή όπως και η ταινία έχουν παράλληλες χρονικές διαδρομές αφού ξεκινά πριν την «Αγέλαστο Πέτρα» (1987) και σταμάτησε πριν λίγο φτάνοντας στο φινάλε της η ταινία συνοψίζοντας μια συγκλονιστική πορεία. Ο Κουτσαφτής όπως ακριβώς οι ανασκαφείς με τη μοναδική κινηματογραφική του ματιά ανασύρει από τη λήθη και την αφάνεια μια αθέατη Ζάκρο. Με βαθύ σεβαςμό και δέος αντιμετωπίζει το υλικό και τις πηγές του για μια άγνωστη ανασκαφή που αποκάλυψε ένα κορυφαίο κομμάτι του μινωικού πολιτισμού. Και βέβαια όπως κάνει πάντα, δεν μένει προσκολλημένος εκεί αλλά ανοίγεται σε πλείστα πεδία αναζητώντας βαθείς και στέρεους αρμούς και συνδέσεις με τη ζωή και τους ανθρώπους, τις αντανακλάσεις στο τοπίο, στην ιστορία, στον ζωντανό ανθρώπινο πυρήνα. Μια διαρκής αναζήτηση που εκτείνεται σε συμπεριφορές, μνήμες, γνώσεις και ανασυνθέτει την εικόνα της Ζάκρου, μια εικόνα αγνώριστη ή μάλλον καλύτερα αθέατη. Με τον βαθύ φιλοσοφικό του λόγο, την ανθρώπινη ζεστασιά, την μαγεία των πλάνων του, την φλογερή ποιητική του φλέβα φτιάχνει ένα ντοκιμαντέρ-δοκίμιο με ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα. Η ταινία του υπερβαίνει τα αναμενόμενα και αποκτά προσανατολισμό προς το θείο σε μια υπόγεια συνομιλία του ακριβού στοχασμού του με το υλικό της έμπνευσής του. Μέσω της κατακλυσμιαίας αφήγησής του χτίζει με αργά, συγκροτημένα και μεθοδικά βήματα το παζλ των δικών του αποκαλύψεων, της δικής του ανασκαφής. Η πρώτη επίσκεψη του ανθρώπου στο φεγγάρι, ο πορφυρός χιτώνας του Χριστού και η ταφή του κόμη Οργκάθ στον πίνακα του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου, η αξιοποίηση της ματιά και των λεγόμενων του μεγάλου Δανού σκηνοθέτη Καρλ Καρλ Ντράγιερ, το ξεδίπλωμα της ζωής του Καλύμνιου σφουγγαρά που η σωρός του θάφτηκε στη Ζάκρο με θέα τη θάλασσα, είναι μερικά από τα εμβόλιμα που επιστρατεύτηκαν από τον Κουτσαφτή για να θεμελιώσουν τη δική του πρωτότυπη ματιά. Μια ματιά που συνδέει το παρελθόν με το παρόν, που δεν έμεινε μακριά από την εξαιρετικά προσεκτική, καινοτόμα και συγκροτημένη σύνδεση των ανθρώπων του μινωικού πολιτισμού με τους σημερινούς κατοίκους της Ζάκρου. Ένα ντοκιμαντέρ βαθιά συγκινητικό με το συναίσθημα να ενεργοποιείται αβίαστα και με τον πιο γνήσιο τρόπο.
Πολύ καλές εντυπώσεις στο διεθνές διαγωνιστικό τμήμα άφησε και η ταινία του Άγγελου Ράλλη «Mighty Afrin: In the time of floods», συμπαραγωγής Ελλάδας, Γαλλίας και Γερμανίας που μας μεταφέρει σε ένα ονειρικό σύμπαν όπου ένα νησί από λάσπη βυθίζεται με την τάση να εξαφανιστεί, εκεί που ο ποταμός Βραχμαπούτρα κυριαρχεί συμπαρασύροντας τα πάντα στο διάβα του. Εκεί η μικρή ορφανή Αφρίν συλλέγει πολύτιμα σκουπίδια, εκεί χάνει το σπίτι της που βυθίζεται από τις πλημμύρες και φεύγει με τη βάρκα της για τη μεγαλούπολη προς αναζήτηση του πατέρα της. Προκειμένου να επιβιώσει σε έναν κόσμο που χάνεται, η Αφρίν πρέπει να μεγαλώσει τάχιστα για να μπορέσει να κατανοήσει τα μυστήρια αυτού του κόσμου. Ο Ράλλης ξεφεύγει από την παγίδα ενός μελοδραματικού φιλμ και ισορροπεί περίτεχνα ανάμεσα σε μια οικολογική ταινία για την κλιματική αλλαγή και σε μια ταινία παιδικής ενηλικίωσης. Χωρίς να γέρνει την πλάστιγγα ανισομερώς προς τη μια πλευρά χτίζει μια βαθιά ανθρώπινη ιστορία και μαζί ένα εξαιρετικό ντοκιμαντέρ μπολιάζοντάς το με γερές δόσεις μαγικού λυρισμού που του προσδίδουν μια ξεχωριστή ατμόσφαιρα.
Κορυφαία στιγμή στο τμήμα των ελληνικών ντοκιμαντέρ αποτέλεσε το αφιέρωμα που έγινε στον κορυφαίο κινηματογραφιστή ντοκιμαντέρ Σταύρο Ψυλλάκη. Στην κατάμεστη από κόσμο αίθουσα «Παύλος Ζάννας» του απονεμήθηκε ο Τιμητικός Αλέξανδρος για την προσφορά του στον χώρο του ντοκιμαντέρ. Ο Σταύρος Ψυλλάκης αφού ευχαρίστησε θερμά τους διοργανωτές αλλά και όλους όσοι τον βοήθησαν στη δημιουργία των ταινιών του και θυμήθηκε τον πρόσφατα χαμένο Λάκη Παπαστάθη αλλά και τον παλαιότερα χαμένο Δημήτρη Εϊπίδη, εμπνευστή του φεστιβάλ, αφιέρωσε τον Τιμητικό Αλέξανδρο εμφανώς συγκινησιακά φορτισμένος στον πατέρα του στον οποίο δεν πρόλαβε να του δείξει τίποτα.
Ο σκηνοθέτης απαντώντας σε ερωτήσεις του καλλιτεχνικού διευθυντή του Διεθνούς Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης Ορέστη Ανδρεαδάκη αλλά και του κοινού στην τιμητική εκδήλωση, αποκάλυψε με τη σεμνότητα που τον διακρίνει, πτυχές του συνολικού του έργου αλλά και των δύο εξαιρετικών ντοκιμαντέρ του που προβλήθηκαν στην εκδήλωση.
Πρόκειται για το τετράλεπτο «Η Φωτογραφία μου» (2020) που γυρίστηκε κατά τη διάρκεια της πανδημίας και ο Ψυλλάκης ως οικοδεσπότης ανοίγει τις πύλες του σπιτιού του παρουσιάζοντάς μας τα βιβλία που λάτρεψε και άφησαν καθοριστικό ίχνος πάνω του, και για το 52λεπτο «Ο άνθρωπος που ενόχλησε το σύμπαν» (2000). Στην κορυφαία του αυτή φιλμική δημιουργία ο Ψυλλάκης με την κάμερά του εστιάζει στους τροφίμους του Ψυχιατρείου Χανίων, «ενός Βατικανού της τρέλας, ενός κράτους εν κράτει» όπως το χαρακτηρίζει ένας τρόφιμος.
Με βασικό πρωταγωνιστή έναν άκρως καλλιεργημένο τρόφιμο αλλά και με άλλους τροφίμους που τον περιβάλλουν, ο Ψυλλάκης δημιούργησε μια συγκλονιστική και γνήσια ταινία που φωτίζει το θέμα της τρέλας, του εγκλεισμού και των οριακών διαστάσεων στην ανθρώπινη ζωή. Και το έκανε με τον πιο φυσικό τρόπο, με δραματική ένταση αλλά και με χιούμορ, αλλά πάνω από όλα με αυτή τη μαγική συνταγή του που έκανε όλα τα ντοκιμαντέρ του κινηματογραφικά και φιλοσοφικά δοκίμια.
Από τα υπόλοιπα ελληνικά φιλμ που προβάλλονται στο φεστιβάλ θα ξεχωρίζαμε το ντοκιμαντέρ «Επίμονες ώρες στον τόπο της πραγματικότητας» της Ρέας Βαλντέν (κόρης της Αντουανέτας Αγγελίδη) για τη σπουδαία φεμινίστρια, καινοτόμο σκηνοθέτρια μέσω μιας συνέντευξης που έδωσε στην κόρη της μιλώντας για τη ζωή, τους στόχους, τα οράματά της, τις ταινίες της και βέβαια τη τρομερή εμπειρία της τύφλωσης, κομμάτια όλα της ιδιαίτερης και διαφορετικής προσωπικότητας της Αγγελίδη, καθώς και το ντοκιμαντέρ «Όσα είπαμε παλιά ισχύουν» της Πηγής Δημητρακοπούλου για τον σπουδαίο ποιητή Μάρκο Μέσκο και την ιδιοσυγκρασία του που συνδέθηκε με την «κομμένη» γλώσσα της καταγωγής του.
Μέσα από διαφωτιστικές και συγκροτημένες παρεμβάσεις της καθηγήτριας Φιλολογίας του ΑΠΘ Ιωάννας Ναούμ, του ποιητή Βασίλη Παπά και του εκδότη Κώστα Δεσποινιάδη, αλλά και με την εξαίσια μουσική που έγραψε ο Dino Doneff (Κώστας Θεοδώρου) ξετυλίγεται η σπουδαία φυσιογνωμία του Μάρκου Μέσκου. Στο φιλμ υπάρχουν και σκηνές από την κηδεία του Μέσκου που έγινε πρόσφατα.
Ακολουθήστε το thebest.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, τη στιγμή που συμβαίνουν, στο thebest.gr