Ας γκρεμίσουμε τους μύθους των Χριστουγέννων

Το δέντρο σου το στόλισες φέτος νωρίτερα από ποτέ, το σπίτι σου επίσης, τα κάλαντα θα τα πουν τα παιδιά, θα περιμένουν και τον Άγιο Βασίλη (δηλαδή, τα δώρα τους) και θα φας τον άμπακο ανήμερα των Χριστουγέννων.

Ποιοι ήταν όμως, αυτοί που έκαναν συνήθεια/παράδοση όλες αυτές τις πρακτικές; Πόσο σίγουρος/σίγουρη είσαι ότι συνδέονται με το Χριστιανισμό και τη γέννηση του Ιησού;

1) Γιατί στολίζεις δέντρο;
Στις παγανιστικές παραδόσεις, υπήρχε και η συνήθεια μεταφοράς αειθαλών δέντρων σε εσωτερικούς χώρους, ως συμβολισμός της ελπίδας και της ανθεκτικότητας κατά τους μεγάλους χειμερινούς μήνες.

 
Η παράδοση του στολισμένου Χριστουγεννιάτικου δέντρου (έλατου) που υπάρχει σήμερα, πιστεύεται πως άρχισε στη Γερμανία του 16ου αιώνα.

Ή τουλάχιστον τότε κατεγράφη η χρήση του για πρώτη φορά από τους Γερμανούς Λουθηρανούς. Τα αρχεία αναφέρουν ότι ένα χριστουγεννιάτικο δέντρο τοποθετήθηκε στον καθεδρικό ναό του Στρασβούργου το 1539.

 
Το έθιμο της ‘ανέγερσης στολισμένου δέντρου το χειμώνα’ εντοπίζεται και σε συντεχνίες της εποχής της Αναγέννησης, στη Βόρεια Γερμανία και τη Λιβονία -σημερινή Λετονία και Εσθονία. Ήταν στολισμένα με γλυκά που απολάμβαναν οι μαθητευόμενοι των συντεχνιών και τα παιδιά.

Σύμφωνα με το History ,πιστοί Χριστιανοί άρχισαν να αποκτούν τότε στολισμένα δέντρα στα σπίτια τους. Κάποιοι έχτισαν χριστουγεννιάτικες πυραμίδες από ξύλο και τις στόλιζαν με αειθαλή και κεριά αν το ξύλο ήταν λιγοστό.

Ευρέως διαδεδομένη είναι η πεποίθηση πως ο Μαρτίνος Λούθηρος, ο προτεστάντης Χριστιανός μεταρρυθμιστής του 16ου αιώνα, ήταν αυτός που σύστησε την τοποθέτηση αναμένων κεριών στο δέντρο.

Ο μύθος αναφέρει ότι όπως περπατούσε προς το σπίτι του ένα χειμωνιάτικο βράδυ, ένιωσε δέος από τα αστέρια που έλαμπαν και ξεχώριζαν μέσα στην αειθαλή. Για να ‘μεταφέρει’ την εικόνα στην οικογένεια του, έστησε ένα δέντρο στο κεντρικό δωμάτιο και ένωσε τα κλαδιά του με αναμμένα κεριά.

Τα κεριά αντιπροσώπευαν το αστέρι που οδήγησε τους Σοφούς στον Χριστό

2) Γιατί στολίζεις το σπίτι;
Στην αρχαιότητα, κατά τη διάρκεια της γιορτής του Αδάμ και της Εύας (γιορταζόταν στις 24 Δεκεμβρίου), οι πρώτοι Χριστιανοί υιοθέτησαν την παράδοση να στολίζουν τα αειθαλή δέντρα με μήλα, ως αναπαράσταση του Κήπου της Εδέμ.

Πριν εμφανιστεί ο Χριστιανισμός στον πλανήτη, παγανιστικές παραδόσεις διαφόρων Βορειοευρωπαίων (συμπεριλαμβανομένης της Γερμανίας) περιλάμβαναν τη χρήση φυτών και δέντρων, για τη διακόσμηση των σπιτιών κατά το χειμερινό ηλιοστάσιο του Δεκεμβρίου (από 17 έως 23/12).

Δηλαδή, κοντά στα Σατουρνάλια, τη γιορτή των Ρωμαίων που ήταν αφιερωμένη στο θεό Σατούρνους (βλ. Κρόνο).

Τότε πιστευόταν και ότι το κρέμασμα αειθαλών κλαδιών (σε στεφάνια) πάνω από πόρτες και παράθυρα, κρατούσε μακριά μάγισσες, φαντάσματα, κακά πνεύματα και ασθένειες.

Ως ένα από τα ελάχιστα φυτά που ανθίζουν στο τέλος του χειμώνα, τα αειθαλή αποτελούσαν σύμβολο αντοχής στη ζωή εν μέσω της ψυχρής, σκοτεινής εποχής σε όλη την Ευρώπη.

Mετά εμφανίστηκε, ο Μαρτίνος Λούθηρος και τα κεριά στο Δένδρο, με τα πρώτα στολίδια να είναι φτιαγμένα από διαθέσιμα υλικά (χαρτί, άχυρο, φρούτα, ξηροί καρποί και αρτοσκευάσματα).

Τα γυάλινα στολίδια τα δημιούργησαν Γερμανοί φυσητήρες γυαλιού του 17ου αιώνα. Όταν ο πρίγκιπας Αλβέρτος παντρεύτηκε τη βασίλισσα Βικτόρια (1840), σύστησε στη Μεγάλη Βρετανία το χριστουγεννιάτικο δέντρο. Φωτογραφία του πίσω από το ζεύγος, σε εφημερίδα της εποχής το έβαλε τελικά σε όλα τα σπίτια… έως και τις ΗΠΑ.

Έκτοτε, ό,τι βάζουμε στο δέντρο αντιπροσωπεύει τις χριστουγεννιάτικες αξίες της ελπίδας, της αγάπης και της χαράς.

3) Γιατί ανταλλάζεις δώρα;
Προσφορά δώρων κατά τη διάρκεια του χειμώνα, υπήρχε και στις παγανιστικές τελετουργίες. Στην αρχαία Ρώμη, το δώρο γινόταν κοντά στο χειμερινό ηλιοστάσιο του Δεκεμβρίου (από 17 έως 23/12). Δηλαδή, κοντά στα Σατουρνάλια, τη γιορτή των Ρωμαίων που ήταν αφιερωμένη στο θεό Σατούρνους (βλ. Κρόνο).

Όπως ο Χριστιανισμός άρχισε να γίνεται πιο διαδεδομένος στα ρωμαϊκά εδάφη, οι ηγέτες φοβούνταν τις αντιδράσεις στην περίπτωση που απαγόρευαν τα δημοφιλή Σατουρνάλια. Έτσι, τα ‘αντικατέστησαν’ με τα Χριστούγεννα που θα γιόρταζαν τη γέννηση του Χριστού. Μεταξύ όσων ‘μεταφέρθηκαν’ ήταν και η προσφορά δώρων.

Μεταφέρθηκε στην Πρωτοχρονιά, πριν ‘γυρίσει’ στην 25η Δεκεμβρίου το 336 μ.Χ. Τότε φαίνεται να καθιερώθηκε η συγκεκριμένη ημέρα ως εκείνη της γέννησης του Ιησού και η παράδοση της προσφοράς δώρων συνδέθηκε με την ιστορία των Βιβλικών Μάγων που έδιναν δώρα στο μωρό Ιησού.

Ακολούθησε η ιστορία του Αγίου Νικολάου, ενός επισκόπου του 4oυ αιώνα που μοίραζε κρυφά δώρα σε φτωχές οικογένειες.

Ο μύθος του Sinterklaas (ολλανδική εκδοχή του Αγίου Νικολάου), φέρεται να εξελίχθηκε στη σύγχρονη φιγούρα του Άγιου Βασίλη -που οι Αμερικανοί εξέλιξαν σε ‘εμπορικό σήμα’, όταν αναγνώρισαν την ευκαιρία που παρουσιάστηκε το 1800, όταν η προσφορά δώρων είχε αποδέκτες παιδιά.
Αξίζει να σημειωθεί επίσης, πως στην πρώιμη Ευρώπη ο εορτασμός των Χριστουγέννων δεν θύμιζε σε κάτι όσα γίνονται σήμερα.

Στο πλαίσιο της χριστουγεννιάτικης επαιτείας, μπάντες νεαρών ανδρών πήγαιναν στα σπίτια των ευγενών, τραγουδούσαν και ζητούσαν προσφορές. Έτσι, τα Χριστούγεννα έγιναν η ημέρα που συναναστρέφονταν οι διάφορες κοινωνικές τάξεις.

Fast forward στην τελευταία χιλιετία, σε έρευνα που δημοσιεύτηκε το 2016 και αφορούσε 14 ευρωπαϊκές χώρες, το 42% των ερωτηθέντων είπαν πως αισθάνονταν ‘αναγκασμένοι’ να ξοδέψουν περισσότερα χρήματα τα Χριστούγεννα. Το 10% δανείστηκε χρήματα, για να μπορεί να ανταπεξέλθει.
Το 15% των ερωτηθέντων ήταν δυσαρεστημένοι με τα δώρα τους και το 10% δεν μπορούσε να θυμηθεί τι είχε λάβει.

4) Γιατί λες (ή ακούς) τα κάλαντα
Η λέξη carol (κάλαντα) σημαίνει χορός ή τραγούδι δοξολογίας και χαράς.

Όπως διάβασες και πιο πάνω, οι προχριστιανικοί ειδωλολάτρες τραγουδούσαν τραγούδια για το χειμερινό ηλιοστάσιο, ώστε να διώξουν τα κακά πνεύματα και να ‘καλέσουν’ στη ζωή τους την καλή τύχη.

Αυτές οι παραδόσεις υιοθετήθηκαν αργότερα από τους πρώτους χριστιανούς, όταν τον 4ο αιώνα τα Χριστούγεννα ονομάστηκαν επίσημα ως ‘ο εορτασμός της γέννησης του Χριστού’.

Τα πρώτα κάλαντα ήταν τραγούδια που ακούγονταν στη λειτουργία. Καμία σχέση με ό,τι συμβαίνει σήμερα.

Την ίδια περίοδο, οι πουριτανοί απέρριψαν το ‘από πόρτα σε πόρτα’ των νεαρών σε σπίτια ευγενών, ως αμαρτία, αφού περιλάμβανε πολύ αλκοόλ και φασαρία.

Η εικόνα που έχουμε σήμερα για τα κάλαντα, εμφανίστηκε στη βικτωριανή εποχή.

Οι οικογένειες μπορούσαν να επιδείξουν δημόσια την ευσέβεια και την πίστη τους, τραγουδώντας δημοφιλή θρησκευτικά τραγούδια από σπίτι σε σπίτι.

Τα πρώτα κάλαντα πιστεύεται πως γράφτηκαν στα λατινικά, τον 4ο και τον 5ο αιώνα. Δεν συνδέθηκαν με τα Χριστούγεννα, πριν τον 13ο αιώνα, καθώς δεν μπορούσαν όλοι να καταλάβουν τη γλώσσα και να συμμετάσχουν.

Αυτό το άλλαξε ο Άγιος Φραγκίσκος της Ασίζης, ο Ρωμαιοκαθολικός άγιος των ζώων και του περιβάλλοντος. Πιστώνεται συχνά ότι από το 1223 ενσωμάτωσε αισιόδοξους λατινικούς ύμνους στις χριστουγεννιάτικες λειτουργίες.

Τα ‘νέα κάλαντα’, που ερμηνεύονταν από ομάδες ανθρώπων που έκαναν κύκλο και κρατούσε ο ένας το χέρι του άλλου, εξαπλώθηκαν στη Γαλλία, την Ισπανία, τη Γερμανία και άλλες ευρωπαϊκές χώρες.

Τα παλαιότερα κάλαντα γράφτηκαν το 1410. Δεν έχει σωθεί παρά ένα μικρό κομμάτι.

5) Γιατί τρως ό,τι τρως;
Η κύρια χριστουγεννιάτικη γιορτή περιλαμβάνει συχνά γαλοπούλα ή μοσχάρι μαζί με παραδοσιακά πιάτα όπως γέμιση, σάλτσα, σάλτσα cranberry και ψητά λαχανικά.

Πώς όμως, έγινε go to πιάτο η Γαλοπούλα;

Η παράδοση πέρασε στην Ευρώπη από τη Βόρεια Αμερική και πιο συγκεκριμένα το Μεξικό, γύρω στο 1820.

Εκείνη την εποχή, ήταν ένας τρόπος για τους ανθρώπους να επιδεικνύουν τον πλούτο και την κατάστασή τους, καθώς οι γαλοπούλες ήταν ακριβές.

Έκτοτε είναι ένα σχετικά εύκολο πουλί στην εκτροφή και έτσι είναι άμεσα διαθέσιμο στην Ευρώπη.

Ο μύθος θέλει το μεγαλύτερο ρόλο στην καθιέρωση της γαλοπούλας να τον έπαιξε ο βασιλιάς Ερρίκος VIII. Ήταν αυτός που αποφάσισε να αντικαταστήσει τη χήνα που έτρωγαν στη Βρετανία, με τη γαλοπούλα ανήμερα των Χριστουγέννων.

Γενικότερα τώρα, η γαλοπούλα συνδέεται συχνά με την αφθονία και μπορούν να θεωρηθούν ως σύμβολο ελπίδας και ευημερίας. Αυτό τους κάνει μια κατάλληλη επιλογή για ένα εορταστικό γεύμα όπως το χριστουγεννιάτικο δείπνο.

Στην Ελλάδα προτιμάμε το χοιρινό, με μια από τις πιο παραδοσιακές συνταγές να είναι αυτή με το π^ράσο και το σέλινο.