Πάτρα: Η Ελλάδα, η Γερμανία, οι Εβραίοι επιζώντες- Η Αλεξάνδρα Πατρικίου μιλάει για τη συνεργασία Ελλήνων και Γερμανών φοιτητών πάνω στο μεγάλο τραύμα

Μπορεί να επουλωθεί το τραύμα που άφησε πίσω της η Γερμανική Κατοχή; Η Αλεξάνδρα Πατρικίου, επίκουρη καθηγήτρια του  τμήματος Επιστημών της Εκπαίδευσης και Κοινωνικής Εργασίας του Πανεπιστημίου Πατρών, είναι από τους ανθρώπους που έχουν αφιερώσει μεγάλος μέρος από την καριέρα τους σε αυτό, επιμένοντας ότι η κατανόηση της ιστορίας είναι ο μόνος τρόπος για να καταστεί εφικτή η δημιουργία γέφυρας μεταξύ των δύο χωρών, σε επίπεδο κοινωνίας.

Η Αλεξάνδρα, κόρη του ποιητή Τίτου Πατρίκιου, έχει  ασχοληθεί συστηματικά τα τελευταία χρόνια με τη διδασκαλία του Ολοκαυτώματος και με την σχετική επιμόρφωση εκπαιδευτικών μέσα από την προηγούμενη εργασία της στο Εβραϊκό Μουσείο Ελλάδος. Στο πλαίσιο αυτής της ενασχόλησης και αφότου έλαβε τη θέση της στο Τμήμα Επιστημών της Εκπαίδευσης και Κοινωνικής Εργασίας, συνεργάστηκε με την γερμανική ΜΚΟ Centropa.

Η κουβέντα μας γίνεται με αφορμή την έκθεση με τίτλο “Βιογραφίες μεταξύ Κατοχής και Ολοκαυτώματος στην Ελλάδα. Μια φοιτητική έκθεση”  που πραγματοποιείται στο πλαίσιο  του προγράμματος Building Bridges between Germany and Greece through Family Stories (Χτίζοντας γέφυρες μεταξύ Ελλάδας και Γερμανίας μέσα από οικογενειακές ιστορίες, Μάιος-Δεκέμβριος 2024), τα εγκαίνια της οποίας θα πραγματοποιηθούν αύριο 6 Σεπτεμβρίου, στις 19.00 στη  Στέγη Γραμμάτων “Κωστής Παλαμάς”.

Την έκθεση δημιούργησαν φοιτήτριες και φοιτητές του Πανεπιστημίου Πατρών σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο του Αμβούργου, υπό την επίβλεψη της επιστημονικής υπεύθυνης του προγράμματος, Αλεξάνδρας Πατρικίου. Οι φοιτητές και οι φοιτήτριες δούλεψαν συστηματικά πάνω στις μαρτυρίες Ελλήνων Εβραίων από το αρχείο της Centropa και μαρτυρίες επιζώντων της Κατοχής από το αρχείο «Μνήμες από την Κατοχή στην Ελλάδα». Επέλεξαν με μεθοδικότητα τα αποφθέγματα και τις οικογενειακές φωτογραφίες και συνέγραψαν τα ιστορικά κείμενα.

 Ποιο ήταν το σημείο εκκίνησης, η αφορμή για να γίνει αυτή η έκθεση;

Η έκθεση αυτή υλοποιήθηκε στο πλαίσιο ενός ευρύτερου προγράμματος που λέγεται “Χτίζοντας γέφυρες μεταξύ Ελλάδας και Γερμανίας μέσα από οικογενειακές ιστορίες”, με χρηματοδότηση από το Ελληνογερμανικό Ταμείο για το Μέλλον σε συνεργασία με τη γερμανική MKO Centropa. Η Centropa έχει συγκεντρώσει πάνω από 1200 συνεντεύξεις από Εβραίους επιζώντες του Ολοκαυτώματος της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, μεταξύ αυτών και 14 Ελλήνων Εβραίων επιζώντων. Μαζί με 10 φοιτητές και φοιτήτριες από το Πανεπιστήμιο Πατρών και το Πανεπιστήμιο του Αμβούργου δουλέψαμε συστηματικά εδώ και έξι μήνες προκειμένου να καταλήξουμε στην έκθεση που θα δείτε αύριο. Οι φοιτητές και οι φοιτήτριες σε αυτό το διάστημα παρακολούθησαν διαλέξεις (ζωντανές και διαδικτυακές), μελέτησαν τη βιβλιογραφία, επισκέφθηκαν μνημονικούς τόπους, συμμετείχαν σε ιστορικούς περιπάτους, μελέτησαν προφορικές μαρτυρίες, επέλεξαν φωτογραφίες, συνέγραψαν ιστορικά κείμενα. Από την πρώτη στιγμή βέβαια είχαμε στόχο να φτιάξουμε μια έκθεση με θέμα τη ζωή στην Κατοχή και το Ολοκαύτωμα μέσα από προσωπικές ιστορίες και οικογενειακές φωτογραφίες.

Πόσο εύκολο είναι να χτιστούν γέφυρες μεταξύ Ελλάδας και Γερμανίας, όταν  μεσολαβεί μια ιστορική πληγή και το αδικαίωτο των αποζημιώσεων από την πλευρά της Ελλάδας;

Η δημιουργία γεφυρών μεταξύ Ελλάδας και Γερμανίας είναι ένα σύνθετο εγχείρημα, όπως γνωρίζετε, κυρίως λόγω των ιστορικών τραυμάτων που συνδέονται με τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και των εκκρεμών θεμάτων αποζημιώσεων.  Οι θηριωδίες που διαπράχθηκαν και οι απώλειες τόσο σε ανθρώπινες ζωές όσο και σε υλικές υποδομές είναι ένα τραύμα που παραμένει ζωντανό στη συλλογική μνήμη της Ελλάδας. Ωστόσο, πιστεύω - και έχω αφιερώσει σοβαρό τμήμα της επαγγελματικής μου καριέρας σε αυτό - ότι η συστηματική προσπάθεια να κατανοήσουμε την Ιστορία είναι ο μόνος τρόπος επούλωσης του τραυματικού παρελθόντος και ανάπτυξης σχέσεων αμοιβαίου σεβασμού και κατανόησης. Κατά συνέπεια τέτοιου είδους προγράμματα συνεισφέρουν βήμα βήμα σε μια τέτοια προσπάθεια.

Από την εμπειρία σας πάνω στη δουλειά των φοιτητών των δύο χωρών, ποια συμπεράσματα έχετε εξάγει σε σχέση με το πώς βλέπουνε την ιστορία οι δύο πλευρές;

Η συγκεκριμένη ομάδα φοιτητών και φοιτητριών μού δίνει πραγματικά ελπίδα για το μέλλον των σχέσεων μεταξύ Ελλάδας και Γερμανίας. Η συνεργασία τους υπήρξε τόσο αρμονική όσο και δημιουργική. Η αφοσίωση και το ενδιαφέρον για περαιτέρω εμβάθυνση, καθώς και το επίπεδο γνώσεων τόσο των Ελλήνων όσο και των Γερμανών φοιτητών για την ελληνική ιστορία τεκμηριώνουν τον ισχυρισμό μου.

Πώς μπορεί αυτή δουλειά να αξιοποιηθεί από τη σχολική κοινότητα; Σε τι θα συμβάλλει;

Η φιλοδοξία μας είναι αυτή η έκθεση να βρίσκεται στη διάθεση των σχολείων κατόπιν συνεννόησης μαζί μου προφανώς, προκειμένου να αξιοποιηθούν σε εκπαιδευτικά προγράμματα ή και στο πλαίσιο κάποιας σχολικής εορτής, π.χ. της 28ης Οκτωβρίου. Το ενδιαφέρον αυτής της έκθεσης είναι ότι είναι δίγλωσση, στα ελληνικά και τα γερμανικά. Το γεγονός αυτό επιτρέπει στον εταίρο του προγράμματος που έχει τις απαραίτητες διασυνδέσεις και με σχολεία στη Γερμανία, να μεταφέρει την έκθεση εκεί, εφόσον κάποιο σχολείο το επιθυμεί. Επιπλέον, η έκθεση θα υπάρχει και σε ψηφιακή μορφή, οπότε μπορεί να αξιοποιηθεί και από πιο απομακρυσμένα σχολεία ή και με άλλους δημιουργικούς τρόπους.

Τι θα δούνε όσοι προσέλθουν στη Στέγη Γραμμάτων Κωστής Παλαμάς;

Θα δουν μια έκθεση βασισμένη σε 12 βιογραφίες, που επιλέχθηκαν από τους ίδιους τους φοιτητές και τις φοιτήτριες για να φωτίσουν διάφορες πτυχές του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, αναδεικνύοντας τις ανθρώπινες ιστορίες πίσω από τα ιστορικά γεγονότα.

Περνάμε από το ξέσπασμα του πολέμου και την πείνα του χειμώνα 1941-42 στη σφαγή των Καλαβρύτων αλλά και την οργανωμένη αντίσταση, κυρίως του ΕΑΜ. Ιδιαίτερη έμφαση έχει δοθεί στο Ολοκαύτωμα και τις συνέπειες που υπέστησαν οι Έλληνες Εβραίοι. Αφιερώσαμε στο Ολοκαύτωμα συνολικά οκτώ από τις δώδεκα ιστορίες. Ανάμεσα σε αυτές, θα βρούμε και δύο για την εβραϊκή προπολεμική ζωή και πολιτισμό και μία για την μεταπολεμική αποκατάσταση των εβραϊκών κοινοτήτων στην Ελλάδα. Πρόκειται για μια συνειδητή μεθοδολογική επιλογή να πλαισιώνεται η περίοδος του Ολοκαυτώματος, με την ζωή πριν τον πόλεμο όσο και με τη ζωή μετά τον πόλεμο.

Οι οκτώ βιογραφίες είναι από τη συλλογή της Centropa, και οι τέσσερις από τη συλλογή του προγράμματος Μνήμες από την Κατοχή στην Ελλάδα.

• Η Aλεξάνδρα Πατρικίου αποφοίτησε από το τμήμα Ιστορίας-Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης και έλαβε μεταπτυχιακό δίπλωμα ευρωπαϊκών σπουδών από το Πάντειο Πανεπιστήμιο (2003) και το King’s College, London (2005). Το 2012 ολοκλήρωσε τη διδακτορική της διατριβή με θέμα “Απεικονίσεις της Γηραιάς Ηπείρου. Ο ‘διάλογος’ για την Ευρώπη στην Ελλάδα (1941-1946)” στο Πάντειο Πανεπιστήμιο (επιβλέποντας: καθηγητής Προκόπης Παπαστράτης). Υπήρξε υπότροφος του ΙΚΥ (2006-2009), του Ιδρύματος Παιδείας και Ευρωπαϊκού Πολιτισμού (2010-2011) και του Stanley J. Seeger Center for Hellenic Studies, Princeton University (2009).  Υπό την επίβλεψη του Αλέξη Δημαρά έχει εργαστεί στο ΜΙΕΤ για την επιμέλεια έκθεσης με θέμα τα σχολικά αναγνωστικά (2010) και στο Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών και Γενικής Παιδείας (Ιδρυτής Σχολή Μωραΐτη) για τη δημοσίευση των Αναλέκτων του Αλέξανδρου Δελμούζου (Η γλώσσα είναι μόνο μέσον, Αθήνα 2014). Από το 2017 έως το 2023 εργάστηκε ως ερευνήτρια στο Εβραϊκό Μουσείο Ελλάδος, υπεύθυνη για την διδασκαλία του Ολοκαυτώματος στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Με δημοσιεύσεις σε συλλογικούς τόμους, σε επιστημονικά περιοδικά και με συμμετοχές σε συνέδρια στην Ελλάδα και στο εξωτερικό τα κύρια ερευνητικά της ενδιαφέροντα επικεντρώνονται σε ποικίλες πτυχές της κοινωνικής ιστορίας της Ελλάδας του 20ού αιώνα, καθώς και των τρόπων διδασκαλίας τους στο σχολείο.

Η έκθεση θα διαρκέσει  μέχρι τις 31 Οκτωβρίου 2024. (Ώρες επισκέψεων: Τρίτη και Πέμπτη 18:00 ως 21:00 και Σάββατο πρωί 11:00 ως 13:00 και σχολεία κατόπιν συνεννόησης).