Ένας κόσμος χωρίς checks και με ελάχιστα balances

Τις τελευταίες μέρες οι ψηφίδεςανησυχίας και προβληματισμού που συνθέτουν το θρυμματισμένο πορτρέτο των φιλελεύθερωναστικών δημοκρατιώντων χωρών της Δύσης και όσων προσπαθούν να τις ακολουθήσουν, έχουν αυξηθεί δραματικά:

-        Ο τελευταίος των εμβληματικών ηγετών του παλαιού δυτικού κόσμου απερχόμενος Τζο Μπάιντεν αμνήστευσε το γιο του Χάντερ, «αφήνοντας στα κρύα του λουτρού» τους οπαδούς του, επικαλούμενος ως άλλοθι τη ρεβανσιστική εργαλειοποίηση της δικαιοσύνης από τον επερχόμενο Τραμπ. Μάλιστα, διατυπώνεται ευρέως η άποψη ότι θα απονείμει προληπτικά (!)χάρη σε επικριτές του Τραμπ, δηλαδή σεπρόσωπα που δεν έχουν διαπράξει -ακόμα-εγκλήματα, επειδή ο τελευταίος θεωρεί ως τέτοια τις επικρίσεις εναντίον και απειλεί με διώξεις μόλις αναλάβει την εξουσία.

-        Στο εμβληματικό προπύργιο της Δύσης στην Ασία, η Νότιος Κορέα (24η παγκοσμίωςσύμφωνα με τον Δείκτη Δημοκρατίας του Economist για το 2022, μεβαθμολογία 8,03/10) προέκυψε από το πουθενά μία ολιγόωρη πρόχειρη και εντέλει αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος από τον εν ενεργεία πρόεδρο στην προσπάθειά του να αντιμετωπίσει τις κατηγορίες για διαφθορά. Το πραξικόπημα απέτυχε αλλά τρεις μέρες μετά το ίδιο συνέβη και με την ψήφο καθαίρεσης του στη Βουλή, οπότε παραμένει ενεργός στη θέση του…

-        Η κυβέρνηση Μπαρνιέ στη Γαλλία κατέρρευσε συνεπεία της πρότασης δυσπιστίας της ετερόκλητης συμμαχίας ακροδεξιάς και αριστεράς, αφότου ο προϋπολογισμός απέτυχε να ψηφιστεί από τη Βουλή και ο Μακρόν επικαλέστηκε τις ακραίες αρμοδιότητές εκ του Γαλλικού Συντάγματος για να τον επιβάλλει. Από τον Ιούνιο η χώρα ζει σε συνθήκες κυβερνητικής αστάθειας με τις πρόνοιες του Συντάγματος της 5ης Γαλλικής Δημοκρατίας να επιτείνουν παρά να επιλύουν τα προβλήματα.

-        Μόλις την Παρασκευή το Συνταγματικό Δικαστήριο της Ρουμανίας ακύρωσε τον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών διαπιστώνοντας παρέμβαση της Ρωσίας και των σχετιζόμενων με αυτήν troll ώστεο ακροδεξιός αντιευρωπαίος και φιλορώσος υποψήφιος Κ. Γκεοργκέσκου ήρθε πρώτος προς έκπληξη όλων διεξάγοντας την προεκλογική του εκστρατεία μόνο μέσω του TikTok.

Τι έχει συμβεί και όλα φαίνεται να πηγαίνουν τόσο στραβά; Μέσα σε μια εβδομάδα επιβεβαιώθηκε η ανησυχητική τάση της ροπής προς τον αυταρχισμό σε ένα περιβάλλον συστηματικού κατακερματισμού της ενημέρωσης και ενισχυμένης παραπληροφόρησης μέσω των socialmedia.

Το τελευταίο συνιστά πρόκληση για τις Δυτικές δημοκρατίες ήδη από το 2016, η οποία αρχικά αγνοήθηκε, κατόπιν υποτιμήθηκε, τέλος έγινε μια προσπάθεια να νικηθεί με τα ίδια μέσααλλά ανεπιτυχώς. Βιώνουμε την εποχή της αποσύνθεσης, το ενιαίο αφήγημα των ΜΜΕ είναι πλέον παρελθόν και το κοινό αφήγημα μιας κοινωνίας το ίδιο.Η «ενημέρωση» των social mediaεπικρατεί πολλαπλασιάζοντας τις πραγματικότητες που βιώνουμε και όχι απλά τις απόψεις που διατυπώνουμε. Ο μηχανισμός τους είναι δομημένος με τρόπο που εθίζει το χρήστη να ενεργεί α) σε πρώτο χρόνο, υποδαυλίζοντας ενστικτώδεις, παρορμητικές και εκ φύσεως ανεπεξέργαστες αντιδράσεις, β) με τέτοιο καταχρηστικό πλουραλισμόπου δεν είναι υπερβολή ότι οδηγεί τη μετάβαση από τη δημοκρατία στη λαοκρατία των αισθημάτων, των εύκολων ιδεών και των ύποπτων θεωριών. Ένα μέσο που ήρθε να αμφισβητήσει την παντοκρατορία των ολίγων δίνοντας βήμα στους πολλούς είναι πλέον ένα πεδίο χαώδους παραπληροφόρησης η οποία και πάλι ευνοεί την επικράτηση των ολίγων επιτήδειων ακραίων.

Σε αυτό το χάος πληροφόρησης αναδύεται παράδοξα η αξία του αυταρχισμού ως λύση. Οι κουρασμένες -από τη διαρκή, ασυνεπή και ασυνεχή πληροφόρηση- κοινωνίες αντιδρούν φοβισμένα, βρίσκουν καταφύγιο στον αυταρχισμό του ηγέτη που επικαλείται εύκολες λύσεις και εκτιμούν ως αδιέξοδη τη συμμετοχή σε πολιτειακούς θεσμούς. Χαριστική βολή στο υπάρχον πλαίσιο η αδυναμία των υφιστάμενων συστημάτων διακυβέρνησης να παράγουν λύσεις.Εμφανίζονται πεπερασμένα είτε αδύναμα να προσαρμοστούν στην ταχύτητα των εξελίξεων είτε ανήμπορα να λειτουργήσουν σε συνθήκες πολιτικού κατακερματισμού ενισχύοντας την εικόνα δυσλειτουργίας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι ΗΠΑ και η Γαλλία. Το προεδρικό σύστημα με τα περίφημα "checks and balances" έχασε ήδη τα checks, αφού το Τραμπικό κόμμα (πρώην ρεπουμπλικανικό) ελέγχει πλήρως την προεδρία,το κογκρέσο, το Ανώτατο Δικαστήριο και τη συντριπτική πλειοψηφία των πολιτειακών οργάνων και κυβερνητών, και αναζητά εναγωνίως τα balances αφού το δικομματικό σύστημα κλυδωνίζεται. Το ημιπροεδρικό σύστημα της Γαλλίας βρίσκεται σε πλήρη παράλυση με τη Βουλή ικανή μόνο να καταψηφίζει κυβερνήσεις και έναν πρόεδρο χωρίς λαϊκή νομιμοποίηση πλέον να μπορεί να κυβερνά διά διαταγμάτων με τρόπο νόμιμο μεν, που νομιμοποιεί όμως ηθικά και την ενδεχόμενη μελλοντική ακροδεξιά κάτοικο του Ελιζέ όχι απλά να πράττει το ίδιο αλλά να επικαλείται την δυσλειτουργία του συστήματος για να το μετακινήσει σε πιο αυταρχικές συντεταγμένες.Ακόμα και νεότερες δημοκρατίες, όπως της Ρουμανίας σε οικονομική άνθηση πέφτουν θύματα γεωστρατηγικών παιγνίων με όπλο τα troll, λειτουργούν κατασταλτικά και όχι προληπτικά για να προστατευτούν με τρόπο που υπονομεύει το μέλλον.

Βιώνουμε μια εποχή με περισσότερα ερωτήματα παρά απαντήσεις. Με περισσότερα προβλήματα παρά λύσεις. Το πιο ανησυχητικό είναι η απουσία ενός μηχανισμού παραγωγής λύσεων, ενός εκκολαπτηρίου ιδεών, αυτό δηλαδή που ήταν πάντα το συγκριτικό πλεονέκτημα της Δύσης. Ποτέ άλλοτε στο Δυτικό κόσμο, όπως τον γνωρίζουμε από την Αναγέννηση και μετά, δεν ήταν τόσο απούσα η παραγωγή ιδεών για την αντιμετώπιση των κοινωνικών και πολιτικών ζητημάτων και τόσο αποκομμένες οι ελίτ από τον πυρήνα του προβλήματος και την υπόλοιπη κοινωνία. Ποτέ δεν ζούσαν όλοι σε τόσες παράλληλες πραγματικότητες, οι οποίες, όχι πλέον ασύνειδα αλλά εξόχως συνειδητά, νομιμοποιούν την αντίληψη ότι η δημοκρατία δεν είναι λειτουργική και ο κυνισμός προτιμάται ως μηχανισμός αντιμετώπισης της κοινωνικής και πολιτικής ζούγκλας που αναδύεται.

Παναγιώτης Α. Γεωργαντόπουλος