Κάστρο Πάτρας: Θρύλοι και πραγματικότητα...

Συνεχίζοντας λοιπόν την εξερεύνηση της ιστορίας της Πάτρας σειρά έχει ένας πολύ σημαντικός αρχαιολογικός χώρος της πόλης, το Κάστρο της Πάτρας.

Το Κάστρο της Πάτρας χτίστηκε κατά το δεύτερο μισό του 6ου μ.Χ. αιώνα και βρίσκεται πάνω σε έναν χαμηλό λόφο του όρους Παναχαϊκού, σε απόσταση οκτακοσίων (800) περίπου μέτρων από την ακτή. Είναι χτισμένο πάνω στα ερείπια της αρχαίας Ακρόπολης της Πάτρας, η οποία βρίσκεται κάτω από το Κάστρο σε βάθος τουλάχιστον 20 μέτρων.

Κατασκευάστηκε από τον Ιουστινιανό, μετά τον καταστροφικό σεισμό του 551 μ.Χ, με σκοπό την άμυνα τόσο της περιοχής όσο και των κατοίκων της, σκοπός που επιτελέστηκε επιτυχώς έως και τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Τα τείχη του περικλείουν μια έκταση περίπου 22.725 τ.μ. και αποτελείται από έναν περίβολο σε σχήμα τριγώνου, τον οποίο ενισχύουν πύργοι και προμαχώνες, οι οποίοι σε πρώτο στάδιο προστατεύονται από μία βαθιά τάφρο και από έναν άλλο εσωτερικό περίβολο στην βορειοανατολική του πλευρά που επίσης περιστοιχίζεται από μία τάφρο.

Στα χρόνια που ακολούθησαν από την κατασκευή του, το μέγεθός του επεκτάθηκε από τους Φράγκους Σταυροφόρους, οι οποίοι εκτός από το να το επεκτείνουν, το ενίσχυσαν και άνοιξαν τάφρο και στις τρεις πλευρές του. Ύστερα από χρόνια το 1278 υποθηκεύτηκε στο Λατίνο Αρχιεπίσκοπο ενώ το 1408 παραχωρήθηκε από τον Πάπα για πέντε χρόνια και έναντι μισθώματος, στους Ενετούς, έως και το 1430, οπότε και απελευθερώθηκε από τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο. Οι Τούρκοι πια κατέλαβαν το Κάστρο γύρω στα 1458 και έμειναν εκεί μέχρι και το τέλος της περιόδου της Τουρκοκρατίας στην Ελλάδα, όταν πέρασε πια στα χέρια των Ελλήνων το 1828, μετά την παράδοσή του από την τουρκική φρουρά στον Γάλλο στρατηγό Μαιζόν, κατά την Γαλλική Εκστρατεία του Μοριά. Στα χρόνια 1941-1944 το Κάστρο της Πάτρας βρισκόταν υπό γερμανική κατοχή, από την οποία και ελευθερώθηκε μαζί με την υπόλοιπη πόλη στις 4 Οκτωβρίου του 1944. Πλέον από το 1973 και μετά το Κάστρο της Πάτρας βρίσκεται στην εποπτεία της 6ης Εφορίας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων.

Λέγεται ότι στον ίδιο χώρο που βρίσκεται σήμερα το Κάστρο βρισκόταν κάποτε μια μυκηναϊκή εγκατάσταση, η οποία όμως λόγω της απουσίας ανασκαφών δεν μπορεί ακόμη να επιβεβαιωθεί. Παρόλα αυτά η πιθανή αυτή εγκατάσταση θα έπρεπε να έλεγχε την παράλια ζώνη, στην οποία αναπτύσσεται τώρα η πόλη της Πάτρας. Εάν οι μελλοντικές ανασκαφές επιβεβαιώσουν την ύπαρξη αυτής της μυκηναϊκής εγκατάστασης, τότε ο χώρος στον οποίο βρίσκεται το Κάστρο θα είναι ο μόνος που θα μπορεί με βεβαιότητα πλέον να ταυτιστεί με μία από τις τρεις ιωνικές πόλεις, τις οποίες αναφέρει ο Παυσανίας, την Αρόη, την Άνθεια και την Μεσάτιδα., από την συνένωση των οποίων προήλθε η πόλη της Πάτρας, με πιθανότερη αυτή της Αρόης. Επίσης στην ισχύ αυτής της θεωρίας συντελεί και η ύπαρξη του μυκηναϊκού νεκροταφείου με τους θαλαμωτούς τάφους, το οποίο βρίσκεται στην οδό Γερμανού, στους πρόποδες της αρχαίας ακρόπολης. Το γεγονός πάντως της απουσίας ανασκαφών και τα ελάχιστα ευρήματα μειώνουν το εύρος των γνώσεων μας σχετικά με την ύπαρξη των εγκαταστάσεων αυτών. Παρόλα αυτά το σημαντικότερο εύρημα της περιοχής είναι αναμφίβολα το χάλκινο άγαλμα του Μαρσύα, που βρέθηκε τον 19ο αιώνα και κοσμεί πλέον το Αρχαιολογικό Μουσείο του Λονδίνου.

Όλες αυτές όμως οι πληροφορίες αφορούν την πραγματικότητα. Από ένα Κάστρο όμως όπως είναι φυσικό όμως δεν γίνεται να λείπει και το μυθικό στοιχείο, εκείνο που του δίνει μια πιο θρυλική και εξωπραγματική υπόσταση. Έτσι και το Κάστρο της Πάτρας λοιπόν δεν στερείται το μυθικό αυτό στοιχείο. Πλήθος θρύλων επικρατούν από γενιά σε γενιά σχετικά με το Κάστρο της Πάτρας, με σημαντικότερο και πιο διαδεδομένο ίσως από τους οποίους τον θρύλο της Πατρινέλλας.

Η Πατρινέλλα  αποτελεί στην λαϊκή παράδοση το στοιχειό των Πατρών. Στην πραγματικότητα είναι ένα άγαλμα, που αποτελείται από τμήματα δύο αγαλμάτων, τον κορμό και το κεφάλι ενός ακρωτηριασμένου άνδρα, το οποίο είναι εντοιχισμένο σε ένα κοίλωμα του Κάστρου, στο νότιο μέρος του, αλλά δεν είναι πλέον ορατό λόγω δημοτικών κτιρίων που έχουν κτιστεί στην περιοχή. Παλαιότερα, όταν ήταν ορατό σε όλη την πόλη λεγόταν πως έπαιρνε την μορφή γυναίκας και προστάτευε την πόλη. Σύμφωνα με την λαϊκή παράδοση η Πατρινέλλα έμενε στον νοτιοανατολικό πύργο του Κάστρου και έβγαινε κάθε βράδυ στους δρόμους της πόλης τα μεσάνυχτα μόνο όταν ήταν να έρθει στην πόλη κάποιο κακό και την άκουγαν να κλαίει. Θεωρούνταν προστάτης της πόλης, που την φύλαγε από την χολέρα και την πανούκλα. Άλλες φορές έβγαινε σέρνοντας αλυσίδες για να πενθήσει κάποιον σημαντικό Πατρινό που πέθανε.

Κατά μία άλλη παράδοση η Πατρινέλλα αναφέρεται ως μια πανέμορφη κοπέλα που έγινε στοιχειό αφού την φυλάκισαν στο Κάστρο αλυσοδεμένη, όπου και πέθανε. Δεν μπορεί να την δει ανθρώπινο μάτι, αλλά μόνο όποιος πιει μια μαγική σκόνη όταν περάσει από δίπλα του μπορεί να καταλάβει ένα θρόισμα που τον παγώνει, κάτι που έλεγαν τόσο οι στρατιώτες που φύλαγαν σκοπιά όσο και οι φυλακισμένοι που υπήρχαν στο Κάστρο, όταν αυτό χρησίμευε σαν φυλακή. Βγαίνει μόνο όταν ο ουρανός δεν έχει αστέρια στις επάλξεις φωνάζοντας "Μην με αρπάξεις" έχοντας στοιχειώσει όταν την άρπαξαν και την φυλάκισαν.

Σήμερα το Κάστρο της Πάτρας αποτελεί έναν οργανωμένο και επισκέψιμο αρχαιολογικό χώρο της Πάτρας, στον οποίο κάθε χρόνο φιλοξενούνται πολιτιστικές εκδηλώσεις στο λυόμενο θεατράκι των 640 θέσεων, το οποίο βρίσκεται στον εσωτερικό του περίβολο. Παρόλα αυτά, είναι ένας χώρος που προσφέρει ποικίλες ευκαιρίες στον επισκέπτη του, αφού κάποιος μπορεί είτε να το επισκεφθεί με σκοπό να θαυμάσει το ίδιο το μνημείο, είτε για να κάνει μία βόλτα στον με πλήθος φυτών περιβάλλοντα χώρο του, είτε τέλος για να θαυμάσει την υπέροχη θέα της πόλης της Πάτρας από το υψηλότερο σημείο του, στο οποίο κυματίζει και η ελληνική σημαία. Μπορεί μεν η ανάβαση στο σημείο αυτό να αποτελεί μία προσπάθεια, αφού ο επισκέπτης καλείται να ανέβει πλήθος σκαλιών, αλλά εάν τελικά το επιχειρήσει, το θέαμα που θα αντικρίσει στο τέλος θα ανταμείψει αναμφίβολα τον κόπο του, αφού θα έχει οπτική επαφή σε όλη την πόλη, από το Δασύλλιο και την περιοχή του Ρίου, έως την κορφή του Παναχαϊκού και την περιοχή των Βραχνεϊκων.

Πάντως, λαμβάνοντας υπόψιν είτε την πραγματικότητα είτε τους θρύλους που υπάρχουν για το Κάστρο της Πάτρας, αναμφίβολα αποτελεί έναν χώρο γεμάτο ενδιαφέρον, εκπλήξεις και ευκαιρίες για χαλάρωση, έτοιμο να τον επισκεφτούμε και να τον εξερευνήσουμε για να μάθουμε οι ίδιοι τα μυστικά του. Ας τον ανακαλύψουμε λοιπόν...