Ιστορικό αφιέρωμα: Η συγκλονιστική μάχη του ΕΛΑΣ για την απελευθέρωση της Πάτρας από τους ναζί

Οι πατριώτες που δεν πρόλαβαν να χαρούν την ελευθερία

Ήταν το πρωί της Τετάρτης 4 Οκτωβρίου 1944, όταν η 8η Ταξιαρχία και το 12ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ μαζί με συμμαχικά βρετανικά στρατεύματα έμπαιναν στην Πάτρα, με τον κόσμο να τους αποθεώνει με ζητωκραυγές και πανηγυρικές κωδωνοκρουσίες από τους ναούς.

Λίγες μέρες πριν, περιφερειακά της Πάτρας είχαν αναπτυχθεί δυνάμεις του ΕΛΑΣ καθώς και Βρετανοί στρατιώτες.

Από το βιβλίο του συμπολίτη Γιώργου Μόσχου, «Η Πάτρα στην Κατοχή και στην Αντίσταση» εκδόσεις Γ. Πικραμένου διαβάζουμε:

Κατά τις μάχες από τη Δευτέρα 2 έως την Τετάρτη 4 Οκτωβρίου 1944 για την απελευθέρωση - εκ μέρους του ΕΛΑΣ και των Βρετανών - της Πάτρας από τους Γερμανούς, σε τριάντα ένα ανέρχονται οι φονευθέντες Έλληνες, εκ των οποίων οι είκοσι εννέα είναι άμαχοι κάτοικοι των Πατρών, που σκοτώθηκαν από πυρά των ναζί.

Από ημερών πριν την έναρξη των μαχών κλιμάκιο της VIIIΤαξιαρχίας του ΕΛΑΣ βρίσκεται στο χωριό Σούλι. Παραμονές το κλιμάκιο εγκαθίσταται στην Οβρυά, ενώ η Διοίκηση του ΙΙ Τάγματος πιάνει το Γηροκομειό και ο ΙΙ Λόχος καταλαμβάνει τα υψώματα πάνω από τα Συχαινά.

Οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ είναι το ΙΙ Τάγμα, οι δυο Ομάδες Κρούσεις, ο Λόχος Διοίκησης και η Ε.Π. (αντάρτικη Αστυνομία), σύνολο 850 μαχητών.

Το υπόλοιπο 12^ο Σύνταγμα είναι αγκιστρωμένο σε μάχες εναντίον των Ταγματασφαλιτών του Παπαδόγκωνα, στην Τρίπολη. Οι Βρετανοί ανέρχονται σε 200 μάχιμους, που κινούνται από το δρόμο Ιτεών προς Πάτρα.

Οι Γερμανοί φθάνουν τους 400 μάχιμους, ενώ οι 1800 Ταγματασφαλίτες τους, χωρίς να ειδοποιήσουν τους ναζί, έχουν παραδοθεί στους συμμάχους και τον ΕΛΑΣ, το βράδυ της 1 Οκτωβρίου στο Ψαροφάι Πατρών.

Το αναρρωτήριο των ανταρτών έχει εγκατασταθεί στην Μέντζενα.

Το πρωί της 2-10-44, ξεκινούν οι μάχες, με κυκλωτικό σχέδιο. Το αρχηγείο του ΕΛΑΣ, την επόμενη ημέρα 3-10-44, εγκαθίσταται στο κέντρο ’’Διάκος’’ στο Γηροκομειό και από εκεί κατευθύνει τις μάχες, ενώ το κλιμάκιο της VIII Ταξιαρχίας ΕΛΑΣ πιάνει το αρχοντικό του Δάρα, διαγωνίως απέναντι από το σημερινό νεκροταφείο Εγλυκάδας.

Τερματίζονται το ξημέρωμα προς την 4^η Οκτωβρίου 1944, ώρα 5 π.μ., όταν και οι τελευταίοι Γερμανοί υποχωρώντας επιβιβάστηκαν σε πλωτά μέσα που τους περίμεναν στην παραλία του Αγ. Ανδρέα Πατρών και στο Ρίο, απ’ όπου πέρασαν την Ιτέα, στις ακτές της Στερεάς Ελλάδας.

Πίσω τους άφησαν 25 νεκρούς και ισάριθμους αιχμαλώτους.

Αντάρτες του ΕΛΑΣ παρελαύνουν

Στις 6 το πρωί οι καμπάνες των εκκλησιών αγγέλλουν το χαρούμενο νέο. Είκοσι εννέα οικογένειες αμάχων πλήρωσαν φόρο θυσίας στον παραλογισμό του πολέμου που προκάλεσε ο ναζισμός.

Από τις δυνάμεις των απελευθερωτών νεκροί είναι οι παρακάτω δυο: Ο ΕΛΑΣίτης λοχίας Γιώργος Ράμμος και ο ΕΠΟΝίτης Ορέστης Βασιλακόπουλος.

Ο Ράμμος Γεώργιος του Δημητρίου και της Παναγιώτας, ήταν από τα Στύλια Δωρίδος κάτοικος Αιγίου, ελαιοχρωματιστής, ετών 40, σύζυγος της Παναγιώτας Χριστοδουλοπούλου, από τους Πετσάκους Καλαβρύτων.

Έπεσε στις 3-10-44, ώρα 10 π.μ., δεύτερη μέρα της μάχης για την απελευθέρωση της Πάτρας, ως λοχίας του 12^ου Συντάγματος ΕΛΑΣ, βληθείς από γερμανικό βλήμα, στην διασταύρωση των οδών Γερμανού και Ηλείας.

Ο δε Βασιλακόπουλος Ορέστης, ήταν ΕΠΟΝίτης, ετών 18, από την Περιστέρα Αχαΐας, κατά μία εκδοχή, άγαμος, έπεσε στη μάχη της Πάτρας την 3-10-44.

Γ. Ράμμος, λοχίας ΕΛΑΣ

Την ώρα που οι καμπάνες χτυπούν χαρμόσυνα, αφήνουν την τελευταία τους πνοή, στο κρεβάτι των σπιτιών τους που έχουν μεταφερθεί νωρίτερα βαριά τραυματισμένοι, ο 17χρονος εργάτης Βικτωράτος Αυγουστής και ο 50χρονος ζαχαροπλάστης Γιωτόπουλος Γιώργος, στις 6 π.μ. της 4-10-44. Είναι οι τελευταίοι νεκροί των μαχών του τριημέρου, αλλά όχι και οι έσχατοι.

Ο Γιωτόπουλος Γιώργος, ήταν ζαχαροπλάστης, καταγόμενος από το Φλαμπουράρι Ιωαννίνων του Ανατολικού Ζαγορίου. Ο Ένας από τους δυο άμαχους τελευταίους νεκρούς της κατεχόμενης Πάτρας, την 4-10-44, που έπεσαν λίγα λεπτά της ώρας πριν την απελευθέρωση. Ο γιος του Χρίστος ήταν καπετάνιος στον ΕΛΑΣ Ηπείρου με το ψευδώνυμο «Φερναντέλ», στο 85ο Σύνταγμα Μετσόβου Ζαγορίου, με έδρα το χωριό Σκαμνέλι. Οι Γερμανοί το 1943, γι αυτό τον λόγο έκαψαν το σπίτι του Γιώργου Γιωτόπουλου στο Φλαμπουράρι Ιωαννίνων.

Πρώτοι νεκροί από τους αμάχους είναι ο 24χρονος χωροφύλακας Κωνστ. Σώρας και ο 14χρονος μαθητής Περικλής Παναγιωτόπουλος.

Ο Παναγιωτόπουλος Περικλής του Χρήστου και της Παγώνας, κάτοικος Πατρών, μαθητής, ετών 14. Κατέληξε στις 2-10-44, ώρα 9 π.μ., στο Δημοτ. Νοσοκομείο Πατρών, από τραύμα κοιλίας που προκλήθηκε εκ θραύσματος βλήματος όλμου.

Ο Σώρας Κωνσταντίνος του Ιωάννη και της Χρυσάνθης, εκ Μοίρα Φαρρών Αχαΐας, κάτοικος Πατρών, ήταν χωροφύλακας, ετών 24, άγαμος. Κατέληξε στις 2-10-44, ώρα 9 π.μ, φονευθείς υπό Γερμανών.

Τρίτος νεκρός ήταν ο Βρης Δημήτριος του Γεωργίου και της Ειρήνης, κάτοικος Πατρών, τυπογράφος στην εφημερίδα «Κήρυξ», ετών 42, σύζυγος Μαρίας Σακελλαροπούλου. Κατέληξε στις 2-10-44, ώρα 3.30 μ.μ., στην οικία του, Καραϊσκάκη 14, όπου μετεφέρθη μετά από τραυματισμό δια πυροβόλου όπλου που υπέστη από τους ναζί.

Ο κατάλογος των αμάχων που σκοτώθηκαν είναι αποκαλυπτικός. Πρόκειται για στοιχεία που συνέλεξα μετά από πολύμηνη έρευνα στο Ληξιαρχείο του Δήμου Πατρέων, στο οποίο είναι καταχωρισμένοι οι θάνατοι. Φυσικά, δεν βρήκα και δεν θα μπορούσε να έχουν καταχωρηθεί και τα ονόματα των νεκρών Γερμανών.

Αυτούς τους έφαγε η αφάνεια, η μοίρα των ηττημένων. Από την πλευρά των Βρετανών δεν υπήρξε νεκρός.

Γιώργος Γιωτόπουλος

Το πόσο όμως επηρέασε το πολιτικό κλίμα που διαμορφώθηκε αμέσως μετά την απελευθέρωση το δείχνουν δύο περιπτώσεις που θα αναφέρω μόνον.

Πρόκειται για τον «Ελευθεριάδη Ευθύμιο του Γρηγορίου και της Αικατερίνης, εξ Ινόης Μικράς Ασίας, κάτοικο Πατρών, βυρσοδέψη, ετών 24, άγαμο.

Κατέληξε στις 2-10-44, ώρα 5 μ.μ., φονευθείς κατά τας επιχειρήσεις μεταξύ συμμαχικών, “αγγλικών και γερμανικών στρατευμάτων”» αναφέρει η ληξιαρχική πράξη θανάτου του.
Σημειώστε ότι στις 24-4-1945, όπου καταχωρείται ο φόνος του 24χρονου Ευθ. Ελευθεριάδη όλη η χώρα, φυσικά και η Πάτρα, βρίσκεται στο μέσον μιας δίνης που χαρακτηρίζεται από την λευκή αντιΕΑΜική τρομοκρατία εκ μέρους των «Χ»ιτών και άλλων παρακρατικών στοιχείων, πρώην συνεργατών των ναζί που ανακηρύχθηκαν ήρωες, οι οποίοι έσωσαν την Ελλάδα από τους ΕΑΜίτες φιλοκομμουνιστές!

Άρα τα ΕΛΑΣίτικα στρατεύματα θάβονται σκοπίμως στην λήθη της Ιστορίας, ως να μην υπήρχαν. Μία ακόμη περίπτωση της «Αποστολοπούλου Αγγελικής του Παναγιώτου και της Ελένης, εξ Αχαΐας, κάτοικος Πατρών, οικοκυρά, ετών 27, άγαμος. Εφονεύθη έξωθι του αρτοποιείου Γαλάνη, επί της οδού Αγ. Ανδρέου 150, υπό Γερμανών στις 2-10-44, κατά τις επιχειρήσεις για την απελευθέρωση των Πατρών» γράφει η ληξιαρχική πράξη θανάτου της.

Αξιοπρόσεχτη είναι η παρακάτω πιστοποίηση που περιελήφθη ως επίσημο στοιχείο, στις 29 Σεπτεμβρίου 1945, κατά την καταχώρηση του θανάτου της Αγγελικής Αποστολοπούλου.

«Ο θάνατος κατά την πιστοποίησιν του Γ΄ Αστυνομικού Τμήματος επήλθεν δια πυροβόλου όπλου, παρά των Γερμανών, κατά τας επιχειρήσεις των Αγγλικών κατά Γερμανικών Στρατευμάτων την 2-10-1944». Και πάλι ο αντάρτικος στρατός του 12^ου Συντάγματος ΕΛΑΣ αποσιωπείται, κι ας είχε δυο νεκρούς στις μάχες των ημερών αυτών. Ίσως πρέπει να υπενθυμίσω ότι διοικητής του Γ΄ Αστυν.

Τμήματος την εποχή εκείνη ήταν ο αστυνόμος Καραμπούλης, ο οποίος έχει κατηγορηθεί για την δολοφονία στις 18 Οκτωβρίου 1945 του δημοκρατικού αστυφύλακα του Τμήματός του Τάκη Μπελεζώνη, εκ μέρους συνονόματος εξαδέλφου του δολοφονηθέντα.

Η δολοφονία Μπελεζώνη συνέβη την επόμενη ημέρα του φόνου από ομάδα «Χ»ιτών του 30χρονου Νίκου Σπυρόπουλου, πιεστή της εφημερίδας του ΕΑΜ, «Ελεύθερη Αχαΐα».

Την ημέρα αυτή, κατά την επιστροφή του πλήθους από την κηδεία, η Αστυνομία έριξε στο πλήθος, με αποτέλεσμα εκτός της δολοφονίας του Μπελεζώνη να σκοτωθεί από αστυνομικά πυρά και ο χαρτεργάτης Ιω. Ελευθεριάδης.

Δεν πρέπει να μας διαφύγει ότι 18 ημέρες μετά την πιστοποίηση του θανάτου της Αποστολοπούλου, συνέβη η δολοφονία του προαναφερόμενου πιεστού της ’’Ελεύθερης Αχαΐας’’, η οποία εφημερίδα, -έως τότε είχε δεχτεί αμέτρητες τραμπούκικες επιθέσεις.

(Γιώργου Δ. Μόσχου, Χρόνια της φωτιάς, ο εμφύλιος στην Αχαϊοήλιδα, Πάτρα 2001, σ. 15. Εφημερίδα Αλλαγή Πάτρας φύλλα 31 Ιανουαρίου 98 και 22 Οκτωβρίου 95. Εφημερίδα Ημέρα Πάτρα, σειρά δημοσιευμάτων από 17 Οκτωβρίου 90 έως 1 Νοεμβρίου 90).

Παρέλαση του βρετανικού αγήματος, προ του Δημ. Θεάτρου

Αναγκαία η υπενθύμιση των παραπάνω, για να γνωρίζουμε πως γράφτηκε η Ιστορία από τους αγωνιστές του αντιφασιστικού αγώνα τότε και πως την διαστρέβλωσαν οι άνθρωποι που σε όλη την κατοχή δεν σήκωσαν κεφάλι στους κατακτητές.

Που όμως με το ανώμαλο εμφυλιοπολεμικό καθεστώς που επεβλήθη στη χώρα, από τους αγγλοαμερικάνους… προστάτες, με την συμβολή των πρώην υπηρετών του ναζιστικού τέρατος, αυτοί ανακηρύχτηκαν πατριώτες και οι αγωνιστές γέμισαν τις φυλακές, τα ξερονήσια και πότισαν με το αίμα τους τούς ιερούς τόπους θυσίας των, στο Γηροκομειό, στου Γουδή, στο Λαζαρέτο και σε πολλούς άλλους τόπους θυσιών.