Πάτρα: Εκδήλωση για «Το γεφύρι της Πλάκας και η προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς»

Ο Πανηπειρωτικός Σύλλογος Πατρών και  ο Σύνδεσμος Αχαΐας-Κύπρου «Αχαιών Ακτή», συνδιοργανώνουν την εκδήλωση με θέμα «Το γεφύρι της Πλάκας και η προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς»,  που εντάσσεται στο «Ελεύθερο Βήμα» του 21ου «Forum Ανάπτυξης» το Σάββατο 24 Νοεμβρίου 2018, στις 17.00 το απόγευμα, στην αίθουσα συνεδρίων του ξενοδοχείου Αστήρ της Πάτρας.

Σκοπός της εκδήλωσης είναι να καταδειχθεί η σημασία των πολιτισμικών επιλογών για το δομημένο χώρο, η επανερμηνεία  των παραδοσιακών αξιών και η επανεκτίμηση της πολιτιστικής κληρονομιάς, ως στοιχείο επαναπροσδιορισμού και νέας ανάγνωσης των θεμάτων που άπτονται της μνήμης και της ιστορίας.

Στην εκδήλωση, θα απευθύνουν χαιρετισμό οι: Αλέξανδρος Χάιδας, Πρόεδρος του Πανηπειρωτικού Συλλόγου Πατρών και Αναστάσιος Στασής, Πρόεδρος του Συνδέσμου Αχαΐας-Κύπρου «Αχαιών Ακτή». Ο Γρηγόρης Κουτρόπουλος, αρχιτέκτων μηχανικός, μέλος της ομάδας «Μπουλούκι», θα παρουσιάσει με προβολή διαφανειών, «Το περιοδεύον εργαστήριο Μπουλούκι στην Πλάκα Τζουμέρκων» και η αρχιτέκτων Βασιλική Φαρμάκη, θα μιλήσει με θέμα «Το πετρόκτιστο μονότοξο γεφύρι της Πλάκας, ως ανάμνηση και υπόμνηση».

Την εκδήλωση συντονίζει ο δημοσιογράφος και ραδιοφωνικός παραγωγός Αλέξης Γκλαβάς, με προβολή φωτογραφιών του από το γεφύρι της Πλάκας. «Κείμενα» - επιμέλεια, Δημήτρης Παπανικολάου.

Στο έντυπο της εκδήλωσης, αναφέρονται ορισμένα καθοριστικά ιστορικά γεγονότα που διαδραματίστηκαν στην Πλάκα, με σημείο αναφοράς το χαρακτηριστικό πέτρινο γεφύρι.

«Η Πλάκα, ένας εκ των 21 συνοικισμών του χωριού Ραφταναίοι Ιωαννίνων - χτισμένη άνωθεν της κοίτης του ποταμού Αράχθου - εγγράφεται στις δέλτους της νεοελληνικής  ιστορίας, ως τόπος διεξαγωγής, από το 1821, σημαντικών μαχών για την Εθνική Παλιγγενεσία, με τον Μάρκο Μπότσαρη και τους άλλους αγωνιστές της Ελευθερίας να καθαγιάζονται στη συλλογική μνήμη, ως υπερασπιστές των ιερών και οσίων του Γένους».

«Με τη χορηγία του ευεργέτη πανδοχέα, Ιωάννη Λούλη, από την Αετορράχη Ιωαννίνων, τη συνεισφορά των κοινοτήτων Μελλισουργών, Πραμάντων, Αγνάντων σε χρήματα και ξυλεία, την εθελοντική εργασία Ραφτανιτών και κατοίκων των γύρω χωριών, το συνεργείο με τους μάστορες και τους μαθητάδες, υπό την επίβλεψη του Πραμαντιώτη πρωτομάστορα Κώστα Μπέκα, χτίζει το περιώνυμο γεφύρι της Πλάκας, το σωτήριον έτος 1866».

«Στις 29 Φεβρουαρίου 1944, δίπλα από το ανατολικό ακρόβαθρο του γεφυριού, στο κτήριο του παλαιού Τελωνείου, υπογράφτηκε η ιστορική «Συμφωνία της Πλάκας» μεταξύ των αντιμαχομένων αντιστασιακών οργανώσεων, για μια ενωμένη Εθνική Αντίσταση εναντίον των Ναζί κατακτητών».

«Η κατάρρευση του γεφυριού της Πλάκας, σημειώνεται την Κυριακή 1 Φεβρουαρίου 2015, σηματοδοτώντας την αποφράδα ημέρα για τους απανταχού Ηπειρώτες, για όλους τους Έλληνες, για κάθε πολίτη του κόσμου που υποκλίνεται μπροστά στην ομορφιά του απέριττου έργου της λαϊκής αρχιτεκτονικής».

Η ομάδα «Μπουλούκι» είναι μια διεπιστημονική συλλογικότητα που ασχολείται με τη μελέτη των παραδοσιακών τεχνικών δόμησης, τα ζητήματα προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς, της ανανέωσης και ανάδειξης του πολιτιστικού αποθέματος, καθώς και την κριτική διερεύνηση των στρατηγικών που εκδιπλώνονται στα εν λόγω πεδία. Με επίκεντρο τους θεματικούς αυτούς άξονες, η δράση της ομάδας περιλαμβάνει τη διεξαγωγή έρευνας, τη διοργάνωση εργαστηρίων, συνεδρίων και την προώθηση έργων, σε συνεργασία με τις τοπικές κοινότητες και τους φορείς τους.

Όπως σημειώνει η ομάδα «Μπουλούκι» στην ιστοσελίδα της, «στο διάστημα μεταξύ 20 και 31 Αυγούστου 2018, στην περιοχή της Πλάκας Τζουμέρκων, πραγματοποιήθηκε το δωδεκαήμερο εργαστήριο Πέτρινης Δόμησης «Το μπουλούκι στο Γεφύρι». Η ομάδα «Μπουλούκι», σε συνεργασία με το Μετσόβιο Κέντρο Διεπιστημονικής Έρευνας (ΜΕ.Κ.Δ.Ε.) και το Δήμο Βορείων Τζουμέρκων, υπό την αιγίδα της Περιφέρειας Ηπείρου, σχεδίασε και υλοποίησε το εργαστήριο αυτό, που ως αντικειμενικό του σκοπό είχε να φέρει σε επαφή νέους επαγγελματίες του δομημένου περιβάλλοντος (τεχνικούς, μηχανικούς, καλλιτέχνες) με μια συστηματική προσέγγιση της παραδοσιακής γνώσης της τέχνης της πέτρας.

Συνάμα, από μια ευρύτερη σκοπιά, πρόθεση του εργαστηρίου είναι να συνεισφέρει στην εδραίωση της μελέτης των παραδοσιακών τεχνικών δόμησης ως ένα σύγχρονο γνωστικό πεδίο, προσανατολισμένο-πέρα από  τη διάσωση και την καταγραφή-στην αφομοίωση των παραδοσιακών τεχνικών στις σύγχρονες πρακτικές. Παίρνοντας αφορμή από το ιστορικό γεφύρι της Πλάκας, η παρουσία του οποίου καθόρισε τη φυσιογνωμία της περιοχής, το εργαστήριο εστίασε στα τρία δομικά μέρη μιας πέτρινης γέφυρας: το τόξο, ο τοίχος και το λιθόστρωτο καλντερίμι, εμπλέκουν τρεις διαφορετικές τεχνικές δόμησης, οι οποίες ασφαλώς δεν εξαντλούνται στη γεφυροποιία αλλά απαντώνται και συνδυάζονται σε ένα μεγάλο αριθμό παραδοσιακών κατασκευών και κτιριακών τύπων».

«Ως Περιοδεύον Εργαστήριο για τις Παραδοσιακές Τεχνικές Δόμησης, σημείο εκκίνησης για την προσπάθεια αυτή υπήρξε η κοινή μας πεποίθηση πως οι παραδοσιακές τεχνικές έχουν έναν σημαντικό ρόλο να παίξουν στην ερμηνεία και την αντιμετώπιση της πολύπλευρης κρίσης που χαρακτηρίζει το ελληνικό οικιστικό περιβάλλον, ήδη εδώ και αρκετές δεκαετίες. Αν και είναι μάλλον περιττό, αξίζει ωστόσο να σημειωθεί πως η έμφαση στις παραδοσιακές τεχνικές δεν σημαίνει την υιοθέτηση μιας εικονογραφικής προσέγγισης της παράδοσης, η οποία άλλωστε είναι η άλλη όψη της εγκατάλειψης των παραδοσιακών συνόλων. Πολύ συνοπτικά θα λέγαμε πως η εστίαση στις τεχνικές, σημαίνει την αναζήτηση μιας εναλλακτικής θεώρησης, μιας άλλης στάσης συνολικά απέναντι στο «πως» αλλά και το «γιατί» της παραγωγής του χώρου.

Με δυο λόγια, η επανεκτίμηση της γνώσης του τεχνίτη και η διερεύνηση της επικαιρότητας των χειρωνακτικών πρακτικών σημαίνει την αμφισβήτηση του τρέχοντος πλέγματος ιδεών και αξιών, μέσα από το οποίο κτίζονται οι πόλεις μας και την αναπαραγωγή του οποίου εξυπηρετούν». Παράλληλα με τα πρακτικά μαθήματα, το πρόγραμμα του εργαστηρίου υποστηρίχθηκε από μια σειρά διαλέξεων θεωρητικού αλλά και τεχνικού περιεχομένου, από έγκριτους Ακαδημαϊκούς και επαγγελματίες του πεδίου των αποκαταστάσεων και της πολιτιστικής διαχείρισης. Οι διαλέξεις φιλοξενήθηκαν στο Πνευματικό Κέντρο της μεταβυζαντινής Ιεράς Μονής Γενεσίου της Θεοτόκου Πλάκας - Μουχουστίου  και πλαισίωσαν την πρακτική εξάσκηση, τοποθετούμενες στο άνοιγμα και το κλείσιμο του δωδεκαημέρου.

Οι εισηγήσεις αυτές, που αναφέρονται εδώ συνοπτικά, είναι ενδεικτικές για τον πλούτο των ζητημάτων που αναδείχθηκαν, για το εύρος των γνωστικών πεδίων και τις διαφορετικές καταβολές των ανθρώπων που συναντήθηκαν και συνεργάστηκαν με την ευκαιρία αυτής της δράσης.

Ο Δημήτρης Καλιαμπάκος, καθηγητής του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχείου στη Σχολή Μηχανικών Μεταλλείων–Μεταλλουργών και διευθυντής του ΜΕ.Κ.Δ.Ε., αναφέρθηκε στην έρευνα για την ανάπτυξη των ορεινών περιοχών που διεξάγεται μέσα από τη λειτουργία του αντίστοιχου μεταπτυχιακού προγράμματος του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου, καθώς και στις κρίσιμες αποφάσεις που πάρθηκαν για το έργο της αναστήλωσης του γεφυριού της Πλάκας από την αρμόδια Επιστημονική Επιτροπή, μέλος της οποίας είναι και ο ίδιος.

Ο Σταύρος Μαμαλούκος, αναπληρωτής καθηγητής Ιστορίας της Αρχιτεκτονικής στο Πανεπιστήμιο Πατρών, έκανε μια εκτενή παρουσίαση για το ρόλο της λιθοδομής στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική, με παραδείγματα από το σύνολο σχεδόν του Ελλαδικού χώρου. Επίσης υπήρξε ο κύριος ξεναγός του εργαστηρίου στο παρακείμενο μεταβυζαντινό μοναστήρι της Πλάκας και στην εξόρμηση που οργανώθηκε την ίδια ημέρα σε τοποθεσίες πολιτιστικού και αρχιτεκτονικού ενδιαφέροντος, όπως η γέφυρα της Πολιτσάς και οι οικισμοί των Πραμάντων, των Μελισσουργών και του Φορτοσίου.

Ο Γεώργιος Σμύρης, επίκουρος καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, αφιέρωσε μία ομιλία στη σημασία της γνώσης του τόπου και των τοπικών υλικών, ερμηνεύοντας παθογένειες που χαρακτηρίζουν τον ελληνικό οικισμένο χώρο ως συνέπειες του φάσματος της άγνοιας και της αδιαφορίας, τόσο από την πλευρά των επαγγελματιών όσο και της Πολιτείας. Σε επόμενη εισήγησή του, παρουσίασε από κατασκευαστική και οργανωτική σκοπιά την πρώτη φάση θεμελίωσης για την αποκατάσταση του γεφυριού της Πλάκας, έργο στο οποίο υπήρξε ο επικεφαλής μηχανικός.

Ο D. Baxter, διευθυντής του Ινστιτούτου Αποκατάστασης Ιστορικών Κτιρίων (IHBC), ανέλυσε τη μηχανική της τοξοειδούς δομής και στη συνέχεια παρουσίασε τη δράση του Ινστιτούτου στην αποκατάσταση του κάστρου Bánffy στη Ρουμανία, έργο που χρησίμευσε ως πλατφόρμα για την εκπαίδευση και περαιτέρω εξειδίκευση ενός πλήθους νέων ντόπιων τεχνιτών. Ο ίδιος εισηγητής, την επόμενη μέρα παρουσίασε δύο διαλέξεις αναφορικά με τις ιδιότητες του ασβέστη και των κονιαμάτων του και συντόνισε μια επίδειξη σβέσης και ανάμιξης διαφορετικών ασβεστοκονιαμάτων.

Εκπρόσωποι της ομάδας Eco-Museum Zagori παρουσίασαν τη δράση του φορέα τους και πιο συγκεκριμένα αναφέρθηκαν στην αναγνώριση των ξερολιθικών τοπίων ως πολιτισμικά τοπία και την ανάδειξή τους σε πολιτιστικές διαδρομές. Τέλος, ο πρώτος κύκλος διαλέξεων έκλεισε με την ομιλία του Θόδωρου Παπαγιάννη, γλύπτη και ομότιμου καθηγητή γλυπτικής της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών, με μια εκτενή αναφορά στο ρόλο που έπαιξε στο έργο του η βιωματική επαφή με τους τεχνίτες της πέτρας, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στον κόσμο των μαστόρων συνολικά, ως ένα σύμπαν παραστάσεων και αξιών από το οποίο η σύγχρονη πράξη μπορεί να αντλήσει έμπνευση και προσανατολισμό.

Ο σημαντικός  αυτός δάσκαλος, υποδέχθηκε και ξενάγησε ο ίδιος τους συμμετέχοντες του εργαστηρίου που επισκέφθηκαν το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης που φέρει το όνομά του, στο Ελληνικό Ιωαννίνων. Την ίδια αυτή ημέρα, όλοι οι συμμετέχοντες, πραγματοποίησαν και επίσκεψη στην Ιερά Μονή Τσούκας, ένα από τα σημαντικότερα μοναστήρια της Ηπείρου, κτισμένο στα 1190 μ.Χ. στο ψηλότερο σημείο του χωριού Ελληνικό.

Στις 31 Αυγούστου, τελευταία ημέρα των διαλέξεων, η Έλενα Μαμάνη, αρχιτέκτονας και υποδιευθύντρια του τμήματος Αλβανίας της διεθνούς οργάνωσης Cultural Heritage without Boarders, παρουσίασε τη δράση που ο εν λόγω φορέας έχει αναπτύξει τις τελευταίες δεκαετίες στην περιοχή των Βαλκανίων, εξηγώντας τους τρόπους με τους οποίους η πολιτιστική κληρονομιά μπορεί να λειτουργήσει ως πλατφόρμα βιώσιμης ανάπτυξης για τις τοπικές κοινότητες.

Ο Βασίλειος Γκανιάτσας, καθηγητής Αρχιτεκτονικών Συνθέσεων και Θεωρίας Αρχιτεκτονικού Σχεδιασμού στη Σχολή Αρχιτεκτόνων του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου, αναφέρθηκε στη μαστορική τέχνη ως διακριτό «είδος Γνώσης», αναπτύσσοντας διεξοδικά τις φιλοσοφικές-γνωσιολογικές προσεγγίσεις που υποστηρίζουν τη θέση αυτή. Ο Βασίλης Νιτσιάκος, συγγραφέας, καθηγητής Κοινωνικής Λαογραφίας στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων ερμήνευσε την ιστορική ανάδυση των Ηπειρωτών Μαστόρων μέσα από το μετασχηματισμό της ηπειρώτικης οικονομίας από τη γεωργο-κτηνοτροφική αυτάρκεια στην τεχνική εξειδίκευση.

Τέλος, ο Μανόλης Κορρές, ομότιμος καθηγητής Ιστορίας Αρχιτεκτονικής στη Σχολή Αρχιτεκτόνων του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου, αναφέρθηκε στη συμβολή του ΕΜΠ στη μελέτη της αποκατάστασης του γεφυριού της Πλάκας και παρουσίασε μια εκτενή ιστορική αναδρομή σε γέφυρες και ζητήματα γεφυροποιίας από την αρχαιότητα έως την Αναγέννηση. Τις δύο αυτές εισηγήσεις, ολοκλήρωσε με μια μυθοπλαστική αφήγηση, συνοδευόμενη από πρωτότυπα σχέδια και ορισμένες σκέψεις πάνω στα ζητήματα της μνήμης και του τόπου».

Η αρχιτέκτων Βασιλική Φαρμάκη, με καταγωγή από τα Γιάννενα, μετά την Ζωσιμαία Σχολή φοίτησε στην Αρχιτεκτονική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Παρακολούθησε μεταπτυχιακές Περιβαλλοντικές Σπουδές Κτιρίων και Πόλεων στο London College University ως υπότροφος του Ι.Κ.Υ., και πιο πρόσφατα στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο.

Δίδαξε στο νεοσύστατο Αρχιτεκτονικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Πατρών, κυρίως στους τομείς Οικοδομικής, Βιοκλιματικού Σχεδιασμού και Αποτυπώσεων. Εργάστηκε αρχικά στα Γιάννενα, ως σχολική αρχιτέκτων και μετά ως μελετήτρια Δημόσιων Μελετών, όπως Καμπέρειου Ιδρύματος, Ιερού Ναού Αγίας Κυριακής (Τύρια), Ιερού Ναού Αγίου Κοσμά Κονίτσης (επίβλεψη), πλακόστρωτων Νήσου Παμβώτιδος κ.α. Επίσης μελέτησε για το Υπουργείο Εσωτερικών τους κηρυχθέντες Διατηρητέους Οικισμούς Νομού Θεσπρωτίας. Υπήρξε συνεργάτις του Πολιτιστικού Ιδρύματος της Εθνικής Τράπεζας. Στη συνέχεια δραστηριοποιήθηκε στην Πάτρα σε μελέτες και επιβλέψεις ποικίλων ιδιωτικών έργων, κυρίως όμως ως μελετήτρια αντικειμένων δημοσίου ενδιαφέροντος, κτιρίων, αστικών διαμορφώσεων και αναπλάσεων (διαμόρφωση οδού Αγίου Γεωργίου κ.α.), Κέντρα Υγείας, Σχολείων, Ιερών Ναών κ.λ.π.

Επέβλεψε το νέο κτιριακό συγκρότημα του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου. Μετείχε με συνεργάτες σε αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς αποσπώντας διακρίσεις. Υπήρξε συνεργάτις του Μορφωτικού Ιδρύματος Τράπεζας Πειραιώς, συμμελετήτρια στην αναβίωση των μονοπατιών του Λούσιου ποταμού. Συνεργάστηκε στην ομάδα συγκρότησης του Φακέλου της «Πάτρας, Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης», ως υπεύθυνη κτιρίων. Μελέτες της δημοσιεύτηκαν στα «Αρχιτεκτονικά Θέματα», το Δελτίο Συλλόγου Αρχιτεκτόνων κ.α.

Έδωσε πολλές διαλέξεις σχετικές με τις ανωτέρω δραστηριότητες, και υπήρξε ενεργό μέλος σε πλήθος συνεδρίων και σε άλλες εκδηλώσεις. Διετέλεσε πρόεδρος του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων Νομού Αχαΐας και μέλος της Δ.Ε. του Τ.Ε.Ε. Δυτικής Ελλάδος και της Κεντρικής Αντιπροσωπείας.  Μέλος του Τεχνικού Γραφείου Μελετών-Κατασκευών: Φαρμάκη Βασιλική – Ζησιμοπούλου Αικατερίνη – Ζησιμόπουλος Δημήτριος - Ίφιτος, αρχιτέκτονες μηχανικοί, Ζησιμόπουλος Παναγιώτης, πολιτικός μηχανικός στην Πάτρα.