Τι "κρύβουν" τα σιντριβάνια της πλατείας Γεωργίου της Πάτρας;

Το Διονυσιακό και Απολλώνιο στοιχείο στην καρδιά της Πάτρας

Ποια είναι η κοπέλα με τον αμφορέα στο πάνω μέρος του κάτω σιντριβανιού της πλατείας Γεωργίου; Ποιoς είναι ο νεαρός με τον αυλό στην κορυφή του πάνω σιντριβανιού; Tι σχέση έχουν με τους αρχαίους θεούς Απόλλωνα και Διόνυσο;

Άραγε τα όσα απεικονίζουν τα αναβρυτήρια (σιντριβάνια) της πλατείας Γεωργίου είναι απλά τυχαία καλλιτεχνήματα ή συνδέονται με μύθους. Τι «διάλογο» ανοίγουν μεταξύ τους και πώς συνδέονται με τον Απόλλωνα και το Δημοτικό Θέατρο που φέρει το όνομά του και την αρχιτεκτονική οπτική του Τσίλλερ;

Τις ίδιες απορίες είχε πάνω – κάτω και ο Νίκος Τζανάκος, ο οποίος έχοντας περάσει χιλιάδες φορές από την πλατεία, όπως όλοι σχεδόν οι Πατρινοί, ένα μεσημέρι στάθηκε απέναντι από την κόρη που στέκεται στην κορυφή του σιντριβανιού , που βρίσκεται στο κάτω μέρος της πλατείας και σκέφτηκε πως δεν μπορεί να μην υπάρχει ένα στοιχείο που να «προδίδει» την ταυτότητά της ή το όνομα του δημιουργού της. Και το βρήκε. Στη βάση του αγάλματος. Και τότε ξεκίνησε , όπως λέει και ο ίδιος, ένα συναρπαστικό ταξίδι έρευνας, η οποία αποτυπώνεται στο βιβλίο του «ΠΑΤΡΑ: 19oς αιώνας. Μια πλατεία – μύθος σε μια παγκόσμια πόλη», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΤΟ ΔΟΝΤΙ.

Κι αυτό ήταν η αφορμή για να ξεκινήσει και για μας ένα σύντομο «ταξίδι» αποκρυπτογράφησης των μύθων και των συμβολισμών της πλατείας και των σιντριβανιών της, με ξεναγό φυσικά τον Νίκο Τζανάκο και οδηγό το βιβλίο του.

Η πλατεία Γεωργίου με τα σιντριβάνια της και το Δημοτικό Θέατρο Απόλλων στην κορυφή του οποίου βρίσκονται μούσες λένε όχι έναν, αλλά περισσότερους μύθους. Και όλοι συνδέονται με την αρχαιότητα αλλά και την πόλη. Ακόμα και αυτή η παράδοσή της στο Πατρινό Καρναβάλι φαίνεται πως έχει τη ρίζα της πολύ πίσω χρονικά.

Βρισκόμαστε στο 1874 εξιστορεί ο Νίκος Τζανάκος. Δήμαρχος είναι ο Γεώργιος Ρούφος. Η πόλη ζει την οικονομική της άνοδο, λόγω της σταφίδας, η οποία είχε κι άλλες προεκτάσεις. Η πόλη «ανοίγεται» στη δύση και η πολυπολιτισμικότητα που της εξασφάλισε η παρουσία και η δραστηριοποίηση μεγαλεμπόρων από ευρωπαϊκές χώρες αφήνει το στίγμα της στην κοινωνική και πολιτιστική ζωή της. Ο Δήμος λοιπόν αποφασίζει να κοσμήσει την πλατεία με δύο μαντεμένια σιντριβάνια, τα οποία προμηθεύτηκε από μια γαλλική εταιρεία. Όπως γράφει στο βιβλίο του ο κ. Τζανάκος το κόστος ήταν τεράστιο. Άγγιζε εκείνη την εποχή τις 70.000 δρχ. Και να αναλογιστεί κανείς ότι την ίδια εποχή ο προϋπολογισμός του Δημοτικού Θεάτρου «Απόλλων» έφτανε τις 80.000 ευρώ.

Η κοπέλα που βρίσκεται στην κορυφή του κάτω σιντριβανιού, ο Σειληνός με τον αυλό στο πάνω σιντριβάνι, ο Θεός Απόλλωνας , ο Θεός Διόνυσος και οι μούσες στέλνουν τα δικά τους μηνύματα. Ένα πεδίο μάχης και σύνθεσης μεταξύ Απολλώνιου και Διονυσιακού στοιχείου. Ας δούμε όμως τα πράγματα πιο συγκεκριμένα.

Οι διαφορές μεταξύ των δύο αναβρυτηρίων είναι το τι βρίσκεται στην κορυφή τους. Η ξενάγηση ξεκινά από το κάτω σιντριβάνι. Όπως μας εξηγεί, η κόρη που βρίσκεται στην κορυφή του είναι η Νύμφη Πηγή. Διόλου τυχαίο ότι κρατά έναν αμφορέα με τον οποίο προσφέρει νερό, καθώς είναι συνδεδεμένη με το υδάτινο στοιχείο, σύμφωνα με τον μύθο. «Το νερό είναι το πολυτιμότερο αγαθό κι τότε του απέδιδαν και μεταφυσικές ιδιότητες. Η νύμφη εδώ έχει όμως πολλαπλούς συμβολισμούς. Δεν φέρνει μόνο το νερό . Συμβολίζει τη νεότητα, κυκλοφορεί στα δάση, γι αυτό και πιο κάτω στο σιντριβάνι, βλέπετε τις φυλλωσιές και είναι μια νύμφη την οποία κυνηγούς οι σάτυροι. Απέναντι λοιπόν στο πάνω σιντριβάνι, βρίσκεται ο Σάτυρος Μαρσύας, με τον αυλό και η μυθολογία λέει ότι κυνηγούσε τη Νύμφη Πηγή, ήταν ζευγάρι και της κάνει κόρτε τώρα από εκεί που είναι».

Σε αυτό το «ζεύγος» θα επανέλθουμε. Όμως σε κάθε περίπτωση ο μύθος των σιντριβανιών έπρεπε σε πρώτη φάση να έχει σχέση με το νερό. Κι αυτό γιατί, όπως αναλύει στο βιβλίο του ο Νίκος Τζανάκος, η Πάτρα ως παραθαλάσσια πόλη, αναδείκνυε τη δύναμή της εκείνη την εποχή από τη θάλασσα, ενώ συγχρόνως είχε πολλά νερά από τα βουνά γύρω της, τα οποία όμως με δυσκολία έφταναν στην πόλη.

Οι λέοντες και ο μύθος του Ηρακλή

Τα σιντριβάνια κοσμούν κεφάλια λεόντων και ο συμβολισμός είναι συγκεκριμένος. Όπως αναφέρει , ο μύθος λέει ότι στην περιοχή υπήρχαν πολλά λιοντάρια. Φέρνει για παράδειγμα το Λεόντιο, που πήρε το όνομά του από την ύπαρξη Λεόντων, επικαλούμενος τον ιστορικό Τριανταφύλλου, ο οποίος στηρίζεται στον Θωμόπουλο. Επίσης, συνδέεται με τον άθλο του Ηρακλή που έχει να κάνει με το λιοντάρι της Νεμέας.

Γρύπες – Οι φτερωτοί λέοντες, άγρυπνοι φρουροί της πόλης

Ιδιαίτερα εντυπωσιακοί και με πολλαπλούς συμβολισμούς είναι και οι Γρύπες, οι φτερωτοί λέοντες που βρίσκονται στη βάση των σιντριβανιών. Ο μύθος του Γρύπα έχει τις ρίζες του στην Αρχαία Σκυθία, οι οποίοι ήταν φύλακες χρυσού. Στον ελληνικό χώρο όμως, όπως τονίζει ο κ. Τζανάκος στο βιβλίο του, διαφοροποιήθηκε και μετετράπησαν σε φύλακες του βασιλικού αξιώματος, ενώ συνδέθηκε ο συμβολισμός τους με τη λατρεία του Θεού Απόλλωνα. Μάλιστα υπάρχουν αρχαιολογικά ευρήματα στους Δελφούς που συνδέουν τον Γρύπα με τον Απόλλωνα. Του Θεού, το όνομα του οποίου έχει δοθεί στο Δημοτικό Θέατρο της Πάτρας. Άρα οι Γρύπες εδώ έχουν τον συμβολισμό των φυλάκων της πόλης.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός, εξηγεί, ότι ο μύθος των Γρυπών ήταν γνωστός στην πόλη, καθώς Γρύπες υπήρχαν, 30 χρόνια πριν αποτυπωθούν στην πόλη, στο αρχοντικό του Μπόγδανου στην πλατεία Όλγας. Μερικά χρόνια μετά τους βρίσκουμε στον Μητροπολιτικό Ναό της Ευαγγελίστριας , στην Παντάνασσα και στον Παντοκράτορα. Επίσης, τα νύχια του Γρύπα , κατά τον μεσαίωνα, θεωρήθηκε πως μπορούσαν να ανιχνεύσουν το δηλητήριο στο νερό.

Τόσο ο Σειληνός, όσο και η Νύμφη Πηγή ανήκουν στον θίασο του Διονύσου. Σύμφωνα με την Ελληνική Μυθολογία οι Σάτυροι ήταν σύντροφοι του Διονύσου και στη συγκεκριμένη περίπτωση έχουμε τον Σειληνό Μαρσύα. Και όχι τυχαία.

Σύμφωνα με τον κ. Τζανάκο, το 1874, στη διάρκεια ανασκαφών για την κατασκευή της δεξαμενής ,βρέθηκε ένα χάλκινο άγαλμα του Μαρσύα, το οποίο δεν έμεινε στην πόλη. Σήμερα βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο .

Ο Μαρσύας, όπως αναφέρει ο Παπαχατζής στα «Αχαϊκά Χρονικά» απεικονίζεται τη στιγμή που τρέχει ν΄αρπάξει τους αυλούς. Βρίσκεται όμως αντιμέτωπος με τη θεά Αθηνά, η οποία τους είχε πετάξει, αλλά δεν ήθελε να τους πάρει κανείς, γι αυτό και ενώ άπλωνε το δεξί του χέρι για να τους πιάσει, ο Μαρσύας φέρνει πίσω το σώμα του, χωρίς να αποσύρει το δεξί πόδι προς τα πίσω. Αρχικά το άγαλμα φυλάχθηκε στο Δημαρχείο, που εκείνη την εποχή βρισκόταν στην πλατεία Γεωργίου. Κατά τον Τριανταφύλλου, γράφει ο Νίκος Τζανάκος το άγαλμα φυγαδεύτηκε, κατέληξε στην Αθήνα και από εκεί στο Βρετανικό Μουσείο. Προφανώς για να μην ξεχάσουν οι επόμενες γενιές ότι το άγαλμα του Μαρσύα ανήκει στην Πάτρα, έβαλαν στην κορυφή του πάνω σιντριβανιού, ένα αντίγραφο αγάλματος, που να μοιάζει στο άγαλμα που έχασε η πόλη.

Η σύγκρουση Διονυσιακού και Απολλώνιου στοιχείου και η «ρίζα» του καρναβαλιού

Στο συγκεκριμένο σημείο υπάρχουν κι άλλοι συμβολισμοί. Ο Μαρσύας παίζει αυλό όχι μόνο για να προσελκύσει τη Νύμφη Πηγή. Απέναντί του είναι το Δημοτικό Θέατρο, που φέρει το όνομα του Θεού Απόλλωνα. Ο Μαρσύας έχοντας τους αυλούς της θεάς Αθηνάς καλεί τον Απόλλωνα σε…μουσική «μάχη», σε έναν διαγωνισμό. Όποιος κερδίσει, θα κάνει τον άλλον ό,τι θέλει. Οι μούσες από το Δημοτικό Θέατρο κρίνουν τον αγώνα αυτό. Ο Μαρσύας χάνει. Και ουσιαστικά δεν έχουμε έναν απλό διαγωνισμό. Έχουμε τη σύγκρουση του Διονυσιακού και του Απολλώνιου στοιχείου. Της Διονυσιακής και Απολλώνιας ανθρώπινης φύσης.

Μία σύγχρονη έκφραση της Διονυσιακής ανθρώπινης φύσης μπορεί να θεωρηθεί το καρναβάλι , με το οποίο η Πάτρα είναι άμεσα συνδεδεμένη. Όπως και με τον θεό Διόνυσο. Ο Νίκος Τζανάκος στο βιβλίο του αναφέρει μία εκδοχή της μυθολογίας θέλει τον θεό Διόνυσο να μεγάλωσε στη Μεσσάτιδα και μετά από κάποια γεγονότα, ο Διόνυσος καθιερώθηκε σαν τοπικός θεός με τον προσωνύμιο Αισύμνητος, με αποτέλεσμα οι Πατρινοί να μυηθούν στα Διονυσιακά μυστήρια…

Οι μύθοι και συμβολισμοί της πλατείας Γεωργίου είναι πολλοί και γοητευτικοί. Κι όσο ψάχνει κανείς, τόσο βρίσκει. Την επόμενη φορά που θα περάσουμε από την πλατεία Γεωργίου, ας κοιτάξουμε πιο ψηλά. Η Νύμφη Πηγή και οι Μούσες, στέκονται πάντα εκεί. Το ίδιο και ο Μαρσύας. Και πού ξέρετε; Ίσως ακούσουμε τη μελωδία που βγάζει ο αυλός του…