Ψυχοσάββατο των Ροσολιών: Ένα κείμενο του Λεωνίδα Μαργαρίτη

Η Εκκλησία μας έχει θεσπίσει το ψυχοσάββατο της Πεντηκοστής ως ημέρα προσευχών για τη σωτηρία των ψυχών των νεκρών. Έτσι την παραμονή, την Παρασκευή 14 Ιουνίου 2019 το απόγευμα, οι πιστοί πήγαν κόλλυβα και ζυμωτές λειτουργιές στις εκκλησίες και γραμμένα τα ονόματα των τεθνεώτων συγγενών που διάβασε και μελέτησε ο ιερέας σε ένα συγκινητικό τελετουργικό ενώ μετά τα κόλλυβα μοιράστηκαν.

Με αφορμή λοιπόν το συγκεκριμένο ψυχοσάββατο πριν την μεγάλη εορτή της Πεντηκοστής και του Αγίου Πνεύματος, ο συμπολίτης δικηγόρος και πρόεδρος της Εταιρείας Λογοτεχνών Νοτιοδυτικής Ελλάδος Λεωνίδας Μαργαρίτης έγραψε ένα κείμενο με τίτλο «Ψυχοσάββατο των Ροσολιών», το οποίο είναι το εξής:

Ο Χριστιανισμός στην  προσπάθειά του  να επικρατήσει  με την  ουσιαστική διαγραφή της αρχαίας θρησκείας, ανακάλυπτε λύσεις που   επικάλυπταν παλαιές γιορτές είτε  ενσωμάτωναν κάποιες άλλες δίδοντάς τους, επίσημα χριστιανικό χαρακτήρα.

Η γιορτή των Χριστουγέννων  καθιερώθηκε  να γιορτάζεται την ίδια μέρα που οι εθνικοί γιόρταζαν το  Θεό Ήλιο (25 Δεκεμβρίου) αλλά και άλλες γιορτές εθνικών, αντικατέστησαν με νέες.

Μια απ’ αυτές  που  στη διαδρομή τους   πολεμήθηκε  από την Εκκλησία ήταν  τα  Ανθεστήρια, καθώς και οι   γιορτές απόδοσης τιμής στον Άδη και τους νεκρούς. Έτσι  υπάρχει και σήμερα παρά την διαδρομή των αιώνων το Σάββατο των Ψυχών των Ροσολιών ή Ροσολιώνε, τα ρόδα των ψυχών όπως ονομάζεται  το Ψυχοσάββατο  της παραμονής της Πεντηκοστής.

Η Χριστιανική παράδοση τονίζει πως τούτο το Σάββατο κλειδώνονται οι ψυχές στον Άδη. Πιστεύεται δηλαδή ότι από την Ανάσταση μέχρι το Σάββατο της Πεντηκοστής όσες ψυχές  έχουν φύγει από τούτο τον κόσμο, σ’ αυτό  το χρονικό διάστημα παραμένουν ελεύθερες και πως από το Σάββατο της Πεντηκοστής περνάνε από το μεγάλο Κριτήριο.

Γι’ αυτό ενώ για αλλά ψυχοσάββατα λέγεται «ανάθεμα που δούλευε τα τρία τα Σαββάτα, της Αποκριάς, της Τυρινής και των Αγίων Θεοδώρων. Για τούτο το Σάββατο λέγεται απεγνωσμένα από τις ψυχές «ούλα τα Σάββατα να πάν και νάρθουν, των Ροσολιώνε ποτέ να μην ερθή»

 «Και η κρίση η εμή δικαία εστίν»,  λέει ο Χριστός  και αυτή η κρίση δεν παίρνει αναθεώρηση. Γι’ αυτό και την επομένη της Πεντηκοστής γονατιστό όλο το εκκλησίασμα στο τέλος της θείας  λειτουργίας μνημονεύει όλες τις ψυχές των κεκοιμημένων και δέεται για τη σωτηρία τους.

Αυτή η καθ’ όλα Χριστιανικότατη γιορτή και παράδοση του λαού μας έχει τις ρίζες της  στην  Ελληνική αρχαιότητα. Μπορεί να μην είναι το ίδιο   τελετουργικό  αλλά το νόημά  είναι το ίδιο.

Ο Παυσανίας στις περιηγήσεις του εδώ και  18 περίπου αιώνες έκανε την εξής διαπίστωση διερχόμενος και καταγράφων τα όσα είδε και πληροφορήθηκε  στην Αρχαία Ήλιδα.:  «… ο δε ιερός του Άδου περίβολος τε και ναός, ανοίγυνται μεν άπαξ κατά έτος έκαστον, εισελθείν δε ουδέ τότε εφείται πέραν γε του ιερωμένου, ανθρώπων δε ών ίσμεν μόνοι τιμώσιν ΄Αιδην Ηλείοι…. Εκάστου δε άπαξ ανοίγειν του ενιαυτού νομίζουσιν ότι, οίμαι, και ανθρώποις άπαξ η κάθοδος η εις  του ΄Αιδου γίνεται» και πιο πάνω ο ίδιος περιγράφοντας  στην Ολυμπία το άγαλμα του Πλούτωνα γράφει «…επί δε (τη) κλειδί, έχει γαρ δη ο Πλούτων κλείν, λέγουσιν επ’ αυτή, τον καλούμενον άδην κεκλείσθαι τε υπό του Πλούτωνος και ως επάνεισιν ουδείς αύθις εξ αυτού»

Από όλα τα παραπάνω προκύπτει, ότι του Άδη  ο περίβολος και ο ναός στην Ηλεία κάθε χρόνο άνοιγε ιδιαίτερα και συμβολικά κι έκλεινε μόνο μια φορά  και μόνο από τον ιερωμένο του.

Η γιορτή αυτή στους μεταχριστιανικούς χρόνους μεταπλάσθηκε  από την παράδοση και πήρε το όνομα  «γιορτή των Ροζαλίων» (από τη χρήση ρόδων, τριαντάφυλλων). Ήταν αρχικά γιορτή της άνοιξης με λουλούδια και γιορταστικό συμπόσιο. Στη συνέχεια συνδέθηκε με τη  νεκρολογία και τα συμπόσια αυτά γίνονταν  πάνω στους τάφους. Στην αρχή  γίνονταν στους τάφους των μαρτύρων, την ημέρα της μνήμης των. Με τον καιρό η συνήθεια  επεκτάθηκε για όλους τους τάφους των προσφιλών νεκρών γενικά. Έτσι τα Ρουσάλια έλαβαν με τον καιρό πένθιμο χαρακτήρα. Μετεβλήθησαν από τελετή  της άνοιξης σε εκδήλωση τιμής στους νεκρούς

Τα Ανθεστήρια,  γιορτή στη μνήμη των νεκρών των αρχαίων Ελλήνων ,οι Ρωμαίοι τα μετέτρεψαν  σε γιορτές των  ρόδων, μια  και αυτή την εποχή υπήρχαν και υπάρχουν  άφθονα τριαντάφυλλα με τα οποία στόλιζαν οι Ρωμαίοι τα Νεκροταφεία. Η λέξη rosa  άλλωστε σημαίνει τριαντάφυλλο.

Οι Ρωμαίοι στη γιορτή των Ροσολιών έκαναν τελετές για τους νεκρούς και θυσίαζαν ζώα.

Μετά τη Ρωμαϊκή κατάκτηση  η γιορτή των Ροσολιών ήρθε και σε μας   με τη νέα της   ονομασία. Εξελληνίσθηκε με τη  λέξη Ρουσάλια.

Με την επικράτηση του Χριστιανισμού στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία η γιορτή εκχριστιανίσθηκε και διατηρήθηκε μέχρι τις μέρες μας.

Η Εκκλησία θέσπισε το ψυχοσάββατο της Πεντηκοστής σαν ημέρα προσευχών για τη σωτηρία των ψυχών των νεκρών. Το ψυχοσάββατο αυτό γιορτάζεται κατά τους μήνες Μάιο ή Ιούνιο την ίδια χρονική περίοδο που και οι αρχαίοι Έλληνες και Ρωμαίοι γιόρταζαν τα ειδωλολατρικά Ρουσάλια.

Το γεγονός ότι η Χριστιανική γιορτή του Ψυχοσάββατου συνέπεσε χρονικά με τα Ρουσάλια, έφερε σύγχυση στους λαούς που ασπάσθηκαν το Χριστιανισμό. Ορισμένα έθιμα των ειδωλολατρικών Ρουσαλίων όπως η σφαγή ζώων και οι διασκεδάσεις διατηρήθηκαν στο Χριστιανικό Ψυχοσάββατο μέχρι και τα δικά μας χρόνια, ως  Αρουσαλιού - Ρουσάλια.

Στους πρώτους χριστιανικούς αιώνες, πολλά τα ειδωλολατρικά έθιμα που διατηρήθηκαν στον κοινωνικό βίο  αλλοίωναν το γνήσιο πνεύμα της χριστιανικής διδασκαλίας.

Γι’ αυτό οι Πατέρες της Εκκλησίας ελάμβαναν κατά καιρούς   διάφορα μέτρα  για να διαφυλάξουν τους χριστιανούς από τα ειδωλολατρικά κατάλοιπα. Η  Πενθέκτη Οικουμενική Σύνολο που συνήλθε το 691 στην Κωνσταντινούπολη επί Ιουστινιανού του Β΄  καταδίκασε  διάφορα ειδωλολατρικά έθιμα και δοξασίες μεταξύ των οποίων  και  τα Βρουμάλια - τα Ρουσάλια.

«Τοιαύτη πανήγυρις αλλόκοτος εστί και τα λεγόμενα ρουσάλια, τα μετά το Άγιο Πάσχα από κακής συνηθείας εν ταις έξω χώραις γενόμενα».

Όμως όπως διαπιστώνουμε παρά τις αποφάσεις της  Οικουμενικής Συνόδου συνεχίζονται  μέχρι τις μέρες μας  με τον παραδοσιακό τρόπο σε πολλές περιοχές της χώρας μας τα Αρουσαλιού ή Ρουσάλια ή Ροσαλιώνε   εορτές αφιερωμένες στους νεκρούς….

Η δύναμη της παράδοσης  παραμένει  ισχυρή  παρά τις κατά καιρούς προσπάθειες για αποδυνάμωση  και αφανισμό της.