Η ιστορικός Μαρία Ευθυμίου καταρρίπτει τους μύθους του ‘21 μιλώντας στο thebest

Η αν. Καθηγήτρια Ιστορίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Μαρία Ευθυμίου μίλησε στο thebest.gr σχετικά με τις παρανοήσεις της Επανάστασης και τους μύθους του 1821, τους οποίους η διακεκριμένη ιστορικός κατέρριψε έναν προς έναν. Ακόμη απαντά για το θέμα της εθνικής καθαρότητας, για το κατά πόσον οι Αρβανίτες Έλληνες είναι Έλληνες αλλά και γιατί, ως λαός, έχουμε την τάση να καταφεύγουμε στο αρχαίο μας παρελθόν.

Η Μαρία Ευθυμίου, από το 2006 έως και σήμερα, έχει δώσει εκατοντάδες διαλέξεις ιστορικού περιεχομένου ανά την Ελλάδα, εντελώς δωρεάν, και έχει διδάξει χιλιάδες Ελλήνων.  Τα μαθήματα τής κυρίας Ευθυμίου στην Πάτρα έγιναν σε συνεργασία με την Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία Πελοποννήσου, το «Πολύεδρο» και το ΕΚΠΑ.

Συνέντευξη στον Φάνη Βγενόπουλο

Από τη μέχρι τώρα εμπειρία σας των μαθημάτων για την Επανάσταση αλλά και, γενικότερα, από τις διαλέξεις που έχετε δώσει τόσα χρόνια ανά τη χώρα, ποιο είναι το συμπέρασμά σας; Οι Έλληνες γνωρίζουν  τι είχε συμβεί το 1821;

Κοιτάξτε, όλοι μας γνωρίζουμε πέντε πράγματα για την Επανάσταση από αυτά που έχουμε διαβάσει στα σχολικά βιβλία ή από τους λόγους των διευθυντών των σχολείων στις επετείους της Επανάστασης. Όταν όμως διαβάσει κανείς  σε λεπτομέρειες την Επανάσταση του 1821, αντιλαμβάνεται άλλες παραμέτρους που ποτέ δεν τις είχε φανταστεί οι οποίες και θα τον εκπλήξουν  - αρνητικά κάποιες φορές, θετικά κάποιες άλλες. Στην πορεία λοιπόν, εκπαιδεύεσαι να αποδέχεσαι  ότι η Επανάσταση ήταν ένα γεγονός πραγματικό με πραγματικούς ανθρώπους, όπως εσείς κι εγώ, που βρέθηκαν σε έκτακτη περίσταση, εξαιρετικά επικίνδυνη. Είναι λογικό, κατά συνέπεια, σε τέτοιες καταστάσεις ο καθένας να βγάζει πτυχές του χαρακτήρα του, καλές ή κακές.   Αυτό συνέβη και σε εκείνους τους ανθρώπους. Μελετώντας την Ιστορία της Επανάστασης θα συναντήσει κανείς  ποταπές συμπεριφορές που  θα τον πικράνουν μια και θα ήθελε οι ήρωές του να είναι άμεμπτοι, ηθικοί, ενάρετοι. Άλλα άτομα  - μάλιστα κάποια εξ αυτών καθόλου προβεβλημένα-  θα τον συγκινήσουν βαθύτατα με την ανιδιοτέλεια και την αφοσίωσή τους στην κοινή υπόθεση του Γένους. Άλλωστε, οι  άνθρωποι μπορούμε να είμαστε και διάβολοι και άγγελοι μαζί,  παρουσιάζοντας ανέλπιστα αντιφατικές συμπεριφορές  και στάσεις.

Για αυτό πιστεύετε ότι ορισμένοι εθνικοί μύθοι, όπως το λάβαρο της Αγίας Λαύρας και το Κρυφό Σχολειό, έχουν φτάσει ως τις ημέρες μας, αν και έχουν περάσει σχεδόν 200 χρόνια από την Επανάσταση;

Για τον εορτασμό της Επανάστασης ασχολήθηκε το 1838 ο βασιλιάς Όθωνας, ο οποίος θεώρησε ότι είναι σημαντικό να υπάρξει μία εθνική γιορτή σε ένα εθνικό κράτος καθώς, μέχρι τότε, οι Έλληνες εόρταζαν μόνον θρησκευτικές εορτές. Ομάδα συμβούλων τού υπέδειξε την 25η Μαρτίου ως ημέρα εορτασμού της εκκίνησης της Επανάστασης ώστε να συνδυάζεται το εθνικό με το θρησκευτικό στοιχείο, μια και την ημέρα αυτή τιμάται ο Ευαγγελισμός. Στην πραγματικότητα, τα γεγονότα της Επανάστασης ξεκίνησαν περίπου δέκα ημέρες πριν από αυτήν την ημερομηνία,  στην Αχαΐα και στην Μάνη –με πυκνά γεγονότα στην περιοχή των Καλαβρύτων και τα εκεί Μοναστήρια. Οι  άνθρωποι  έμπαιναν στον Αγώνα  σηκώνοντας  λάβαρα και σημαίες  τις περισσότερες φορές αυτοσχέδιες  καμωμένες από τσεμπέρες των γυναικών τους και υφάσματα των στολών τους.

Και για το Κρυφό Σχολειό; Υπήρξε πράγματι;

Όχι, δεν υπήρξε μια και οι Οθωμανοί, μέχρι και τα μέσα του 19ου αιώνα,  δεν ασχολήθηκαν με την παιδεία των υπηκόων τους ούτε προάγοντάς την ούτε εμποδίζοντάς την. Στην διάρκεια της Τουρκοκρατίας, στα χωριά ο ιερέας μάθαινε λίγα γράμματα στα παιδιά από το Ευαγγέλιο. Δεν το έκανε κρυφά, βέβαια. Παραλλήλως, όμως, σε κωμοπόλεις και πόλεις υπήρχαν, από τον 16ο και 17ον αιώνα, οργανωμένα ελληνικά σχολεία που, στον 18ο αιώνα πολλαπλασιάστηκαν και έλαμψαν  (Χίος, Ιάσιο, Βουκουρέστι, Κυδωνιές, Μυτιλήνη, Σάμος, Σμύρνη, Αθήνα, Τύρναβος, Μηλιές, Ζαγορά, Αμπελάκια, Μοσχόπολη, Γιάννενα, Δημητσάνα, Άρτα κά). Τα σχολεία αυτά δημιουργούνταν, κατά κανόνα, από δωρεές αποδήμων εμπόρων και από συντεχνίες,  με τη φροντίδα των κοινοτήτων.  Κάποια από αυτά, διέθεταν και Βιβλιοθήκη και αίθουσες Χημείας και Φυσικής. Σε αυτά τα σχολεία έστελναν τα παιδιά τους όχι μόνον Έλληνες αλλά και άλλοι  Βαλκάνιοι, Χριστιανοί Ορθόδοξοι, γιατί θεωρούνταν τα καλύτερα σχολεία των Βαλκανίων.

Οι πρόγονοί μας έκαναν  άθλο, κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, στο θέμα της Παιδείας και, αντί να είμαστε υπερήφανοι για τον άθλον αυτόν, λέμε πως δεν μας επιτρεπόταν τότε να έχουμε παιδεία και πως  τα ελληνικά σχολεία λειτουργούσαν κρυφά. Πρόκειται περί ανόητης  αντιστροφής της πραγματικότητας.

Υπάρχουν και άλλοι μύθοι για το ’21 που πρέπει πλέον να καταρριφθούν, με την έννοια ότι έχουμε περάσει από την παιδική ηλικία στην ωριμότητα των 200 ετών;

Υπάρχουν πολλά στην Επανάσταση που  είναι ώριμο  να τα συζητήσουμε χωρίς προκατασκευές και ιδεοληψίες στις οποίες έχουμε κλίση ως λαός.  Πχ., κατά τον μεσοπόλεμο και τις δεκαετίες του 1950 -1970 καλλιεργήθηκε, από την αριστερή βιβλιογραφία κυρίως, η άποψη πως την Επανάσταση δεν την ήθελαν οι προύχοντες και οι κληρικοί παρά μόνον οι κλέφτες και οι αρματολοί. Σήμερα, αντίθετα,  προσπαθούμε να ερμηνεύσουμε το γιατί τα  προνομιούχα στρώματα του πληθυσμού που η Οθωμανική διοίκηση χρησιμοποιούσε ως  ενδιάμεσες διοικητικές ομάδες με τους υπηκόους της (κληρικοί, αρματολοί, προύχοντες) συμμετείχαν ενεργά και πρωτοπόρα στην Επανάσταση γενόμενα μαζικά μέλη της Φιλικής Εταιρείας και παίρνοντας τα όπλα όταν ήρθε η ώρα.  Μάλιστα, οι πεφιλημένοι της παλαιάς  θεωρίας, οι αρματολοί της Ρούμελης,  ήταν εκείνοι που παρουσίαζαν μεγάλα προβλήματα στην Επανάσταση καθώς πότε  έμπαιναν και πότε έβγαιναν από αυτήν, με μία τακτική που ονομαζόταν  «καπάκια».