Όταν το λιμάνι της Πάτρας γέμιζε πρόσφυγες της Μικράς Ασίας

Οι έρανοι, η στέγαση, οι αναζητήσεις

Η Σμύρνη καίγεται, τα παράλια της Μικράς Ασίας αδειάζουν από το Ελληνικό στοιχείο. Είτε με τη φυγή, είτε με τον θάνατο...Το όραμα του Ελευθερίου Βενιζέλου για τη Μεγάλη Ελλάδα των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών αποτυγχάνει και η κατάληξη είναι τραγική.

Η προκυμαία της Σμύρνης πλημμυρίζει από ανθρώπους που προσπαθούν να σωθούν. Η θάλασσα είναι η μόνη έξοδος. Από την όμορφη και "άνετη" ζωή στα αρχοντικά περνούν στον διωγμό. Με παιδιά στην αγκαλιά, με τα ρούχα που φορούν και με ελάχιστα, σε κάποιες περιπτώσεις υπάρχοντα, μέσα σ΄ένα μπόγο, προσπαθούν να μπουν σ΄ένα καράβι για να σωθούν.

Με τον τροχό της ζωής να φέρνει τα πάνω κάτω, με επιρροές του κοσμοπολιτισμού, πρόσφυγες πλέον, παίρνουν τον δρόμο για την Ελλάδα. Eκδιώχνονται ως Έλληνες και σε ορισμένες περιπτώσεις τους υποδέχονται ως Τούρκους.

Το προσφυγικό στοιχείο της Μικράς Ασίας θα άλλαζε τα δεδομένα στην Ελλάδα και οι πόλεις στις οποίες κατέφυγαν οι Μικρασιάτες θα καλούνταν να διαχειριστούν τα αποτελέσματα μιας μαύρης σελίδας της Ελληνικής ιστορίας.

Η Πάτρα ήταν μια από αυτές τις πόλεις. Ο Τύπος της εποχής καταγράφει την αρχή του τέλους, την τραγωδία που αρχίζει να εκτυλίσσεται και την έλευση των πρώτων προσφύγων.

Ενενήντα επτά χρόνια ανασύρουμε δημοσιεύματα εφημερίδων. Πάτρα 1922. Καράβια έρχονταν από τα παράλια της Ιωνικής γης, γεμάτα ξεριζωμένους, αλλά τυχερούς συνάμα, που κατάφεραν να γλιτώσουν τη ζωή τους. Πτυχές αυτής της ιστορικής περιόδου είναι γνωστές μέσα από διηγήσεις, αλλά και από τη βιβλιογραφία που υπάρχει για το θέμα («1922. Οι Πρόσφυγες στην Πάτρα» του Λευτέρη Μαρινέλλη, "Ποντίων Μνήμες στην Πάτρα" του Ισίδωρου Σιδερόπουλου κ.α.)

Μέσα από μια σύντομη ανασκόπηση στα δημοσιεύματα εφημερίδων της Πάτρας, του 1922, τα οποία διατηρεί το Μουσείο Τύπου της Ένωσης Συντακτών Ημερήσιων Εφημερίδων Πελοποννήσου Ηπείρου - Νήσων, το thebest.gr παρουσιάζει στιγμές από τον διωγμό, την άφιξη των πρώτων προσφύγων στην Αχαϊκή πρωτεύουσα και τις προσπάθειες να βρεθούν, φαγητό, είδη πρώτης ανάγκης καθώς και μια πρόχειρη στέγη, την ώρα που συνεχείς ήταν οι δημοσιεύσεις για αναζητήσεις συγγενικών προσώπων. Οικογένειες χωρίστηκαν είτε προσωρινά είτε για πάντα.

σσ. Οι ημερομηνίες αντιστοιχούν στο παλιό ημερολόγιο

«Η Σμύρνη κατελήφθη» γράφει ο Νεολόγος στις 29 Αυγούστου 1922.

3 Σεπτεμβρίου 1922. Ο "Νεολόγος" για τη σφαγή του Μητροπολίτη Σμύρνης Χρυσοστόμου και την επιλογή του ιεράρχη να παραμείνει εκεί, γνωρίζοντας για τον βέβαιο θάνατό του.

Αρχές Σεπτεμβρίου 1922 και οι πρώτοι πρόσφυγες έχουν αρχίσει να φτάνουν στην Πάτρα, σε άθλια κατάσταση. Στις 9 Σεπτεμβρίου 1922 ο Νεολόγος ξεκινά έρανο υπέρ τους.

Την Κυριακή 11 Σεπτεμβρίου 1922 ο Νεολόγος γράφει για μια προσφυγική οικογένεια η οποία αποτελείτο από τον πατέρα, τη μητέρα και οχτώ παιδιά, η οποία εμφανίστηκε στην Πάτρα προχθές, περιγράφοντας ως δυστυχή και κάτωχρο τη γυναίκα, η οποία με δάκρυα στα μάτια και τρεμάμενη φωνή απαντούσε σε ερωτήσεις περίεργων πολιτών για την τραγική περιπέτεια που ζούσαν. «Μέχρι την έναρξη της πυρκαγιάς», είπε, «είμαστε στην προκυμαία περιμένοντας ατμόπλοιο. Εκατό περίπου βήματα μακριά μας οι Τούρκοι έσφαζαν τους Χριστιανούς. Κι όσο περνούσε η ώρα τόσο πλησιάζαμε κι εμείς να υποστούμε αυτή την τύχη». Στην ερώτηση πώς σώθηκαν απάντησε: «Ένας Αρμένιος, γενναίο παλληκάρι, κατόρθωσε να προσεγγίσει στην προκυμαία μια μεγάλη μαούνα, στην οποία μπήκαμε πολλοί Έλληνες. Με αυτή τη μαούνα προσεγγίσαμε ένα αγγλικό φορτηγό , πλοίαρχος του οποίου, βλέποντας την κατάστασή μας, επέτρεψε να επιβιβαστούμε».

Στη συνέχεια η οικογένεια, σύμφωνα με την αφήγηση έφτασε στον Πειραιά. Για τρεις μέρες φιλοξενήθηκε στο σπίτι ενός κυρίου από την Αθήνα, ο οποίος στη συνέχεια τους έστειλε στην Πάτρα,με μια επιστολή που απευθυνόταν σε Πατρινό, ο οποίος θα αναλάμβανε την προστασία τους.

Λίγο μετά αρχίζουν να καταπλέουν στην Πάτρα τα πρώτα καράβια.

Στις 20 Σεπτεμβρίου 1922 η εφημερίδα Νεολόγος δημοσιεύει την έλευση του πλοίου Παρνασσός που μεταφέρει πρόσφυγες, στο λιμάνι της Πάτρας. Πρόκειται για 2.000 άτομα. Το πλοίο έρχεται από τη Χίο. Όπως αναφέρει το δημοσίευμα, αμέσως ενημερώθηκε ο Νομάρχης ώστε μαζί με τους αρμόδιους φορείς να βρουν κατοικίες για τη στέγασή τους.

Στο ίδιο φύλλο καταγράφεται η άφιξη κι άλλων προσφύγων στην Πάτρα. Με την «Αγγελική» έφτασαν στις 20 Σεπτεμβρίου, από τη Χίο, 1200 πρόσφυγες, οι οποίοι στεγάστηκαν στις αποθήκες απέναντι από το τελωνείο. Εξήντα εξ αυτών ζήτησαν να πάνε στην Αθήνα, ενώ αναμένεται η έλευση άλλων 8.000 προσφύγων.

Στις 23 Σεπτεμβρίου ο Νεολόγος επανέρχεται στο θέμα με ένα ρεπορτάζ, που αφορά στα αισθήματα φιλανθρωπίας που εκδήλωσαν Πατρινοί υπέρ των προσφύγων και επιπλέον γίνεται αναφορά στην πρωτοβουλία που ανέλαβε ο Εμπορικός Σύλλογος για τη συγκέντρωση ρούχων και υποδημάτων.

Οι οικογένειες που ήρθαν στην Πάτρα σε πολλές περιπτώσεις αφίχθησαν διαλυμένες, γι΄αυτό και η εφημερίδα της Πάτρας «Το φως» μέσα από τη στήλη των προσφύγων δημοσίευε αναζητήσεις.

"Το φως" 10 -1922 (φωτ. από Μουσείο Τύπου)

Η στέγαση των προσφύγων

Εκτός από τις αποθήκες στην παραλιακή της Πάτρα πρόσφυγες, εγκαταστάθηκαν, όπως προκύπτει από τον τύπο, και σε σχολεία. Στο δημοσίευμα της εφημερίδας "Το φως" στις 29 Οκτωβρίου 1922. επισημαίνεται η ανάγκη εκκένωσής τους και η μετεγκατάστασή τους σε άλλο χώρο.

"Το φως" 29-10-1922 (φωτ. από Μουσείο Τύπου)