Η Πατρινή Βασιλική Καραγιάννη ως χωριατοπούλα Αμίνα στο αριστούργημα του Μπελλίνι "Η Υπνοβάτις"

Στην Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος παρουσιάζεται η Ιταλική Όπερα «Η υπνοβάτις» του Σικελού Βιντσέντζο Μπελλίνι. Πρόκειται για μια από τις δημοφιλέστερες όπερες του Μπελλίνι που επιστρέφει στην Εθνική Λυρική Σκηνή μετά από 50 χρόνια και ανοίγει τη σεζόν 2019/2020 με μια παραγωγή υψηλής αισθητικής, σε μουσική διεύθυνση Φιλίπ Ωγκέν και σκηνοθεσία Μάρκο Αρτούρο Μαρέλλι.

Όπως διαβάσαμε στο σάιτ της Λυρικής Σκηνής, πρόκειται για μια ιστορική συμπαραγωγή της Κρατικής Όπερας της Βιέννης και της Βασιλικής Όπερας του Λονδίνου, η οποία θεωρείται μια από τις πιο ενδιαφέρουσες αναγνώσεις πάνω στο αριστούργημα του Μπελλίνι και έχει παρουσιαστεί, μετά τη Βιέννη και το Λονδίνο, στο Παρίσι και τη Βαρκελώνη.

Στην Υπνοβάτιδα, ο Μπελλίνι συνέθεσε μουσική μοναδικής ποίησης. Η όπερα ανέβηκε για πρώτη φορά στο Μιλάνο το 1831, σημειώνοντας τεράστια επιτυχία από την πρώτη στιγμή. Οι εκστατικές μελωδίες ανείπωτης ευαισθησίας και εκφραστικής λιτότητας αποδίδουν εξίσου την αγνότητα της κεντρικής ηρωίδας όσο και τον χαρακτήρα του φυσικού τοπίου στο οποίο διαδραματίζεται η ιστορία.

Η εξαιρετική διανομή στηρίζεται αποκλειστικά σε διαπρεπείς Έλληνες μονωδούς της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Στον ρόλο της Αμίνας κάνουν το ντεμπούτο τους οι διακεκριμένες υψίφωνοι της Εθνικής Λυρικής Σκηνής Χριστίνα Πουλίτση και Βασιλική Καραγιάννη ενώ σε αυτόν του Ελβίνο οι τενόροι Γιάννης Χριστόπουλος και Βασίλης Καβάγιας. Τον Ροντόλφο θα ερμηνεύσουν οι Τάσος Αποστόλου και Χριστόφορος Σταμπόγλης, ενώ τη Λίζα η Μαριλένα Στριφτόμπολα και η Μαρία Παλάσκα.

Η Βασιλική Καραγιάννη από την Πάτρα (Ρίο) συγκαταλέγεται στις πιο λαμπρές νέες λυρικές ερμηνεύτριες, είναι σταθερό καλλιτεχνικό στέλεχος της Λυρικής και έχει εμφανιστεί και στην περίφημη Σκάλα του Μιλάνου. Αγαπά πολύ την Πάτρα και φροντίζει όταν βρίσκει χρόνο να έρχεται εδώ.

Η νέα αυτή παραγωγή της Λυρικής υλοποιείται με τη στήριξη της δωρεάς του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ) για την ενίσχυση της καλλιτεχνικής εξωστρέφειας της Εθνικής Λυρικής Σκηνής.

H Υπνοβάτις αποτελεί μια ειδυλλιακή εικόνα αθωότητας και ευαισθησίας, μοναδική στην ιστορία του λυρικού θεάτρου. Η δε Αμίνα εξακολουθεί να είναι μια από τις πλέον συγκινητικές ηρωίδες της Ιταλικής όπερας του 19ου αιώνα. Ειδικότερα η τελευταία της σκηνή συγκαταλέγεται στις πιο τρυφερές και ευαίσθητες του ρεπερτορίου.

Στην όπερα αυτή αποκρυσταλλώθηκε οριστικά το ώριμο ύφος του Μπελλίνι. Πρόκειται για την αποθέωση της τρυφερής, ονειρικής αλλά εξίσου ειλικρινούς και ανυπόκριτης μελωδίας, της εκφραστικής απαγγελίας και της δεξιοτεχνικής γραφής απαλλαγμένης από τον ηδονισμό ενός Ροσσίνι.

Η υπόθεση της όπερας διαδραματίζεται στις Ελβετικές Άλπεις και αφορά τον έρωτα ανάμεσα στη χωριατοπούλα Αμίνα και τον αγαπημένο της Ελβίνο. Ο γάμος τους κινδυνεύει να ακυρωθεί την τελευταία στιγμή: η Αμίνα υπνοβατεί και έρχεται σε δύσκολη θέση φέρνοντας επίσης τους γεμάτους προκαταλήψεις συντοπίτες της σε αμηχανία. Αφού λυθεί το μυστήριο της υπνοβασίας και δοθούν οι απαραίτητες εξηγήσεις, η υπόθεση έχει αίσιο τέλος.

Όπως οι «σκηνές τρέλας» έτσι και οι «σκηνές υπνοβασίας» έδιναν την ευκαιρία στους συνθέτες να διερευνήσουν τα όρια ανάμεσα στην πραγματικότητα και τον φανταστικό κόσμο. Στους εκάστοτε χαρακτήρες παρέχεται μια πειστική πρόφαση προκειμένου να περάσουν από τη μία στην άλλη κατάσταση. Στην περίπτωση της Υπνοβάτιδος, η επιστροφή της πρωταγωνίστριας στην πραγματικότητα επέτρεψε στους Ρομάνι και Μπελλίνι να δώσουν στην όπερά τους το ευτυχές τέλος που επιθυμούσαν.

Ο συνθέτης Μπελλίνι που είχε γεννηθεί στην Κατάνια της Σικελίας στις 3 Νοεμβρίου 1801 και έσβησε στα 34 του μόλις χρόνια το 1835 από δυσεντερία, έγραψε το έργο για μια από τις διασημότερες τραγουδίστριες της εποχής του, την Τζουντίττα Πάστα, για την οποία συνέθεσε επίσης τη Νόρμα. Μετά από μια μακρά περίοδο όπου ερμηνευτές και λυρικά θέατρα είχαν λησμονήσει την Υπνοβάτιδα, η αναβίωση της όπερας του Μπελλίνι για την Κάλλας το 1955 στη Σκάλα του Μιλάνου σε σκηνοθεσία του Λουκίνο Βισκόντι υπήρξε αποκαλυπτική.

Με την Κάλλας οι μελωδίες της Αμίνας απέκτησαν και πάλι ειλικρινή έκφραση, ενώ μέσα από την ευγένεια του τραγουδιού αναδείχθηκε η ευθραυστότητα και η αθωότητα του χαρακτήρα. Ο δε Βισκόντι, ντύνοντας την πρωταγωνίστριά του αλλά και τις χορωδούς που την πλαισίωναν με λευκά φορέματα μπαλέτου, ξαναέδωσε στο θέαμα την ονειρική ατμόσφαιρα των καταβολών του.

Ο διακεκριμένος σκηνοθέτης της όπερας Μάρκο Αρτούρο Μαρέλλι εμπνεύστηκε για τη σκηνοθεσία της Υπνοβάτιδος από το μνημειώδες αριστούργημα του Τόμας Μαν Το μαγικό βουνό, στο οποίο περιγράφεται ένας κόσμος όπου ο χρόνος μοιάζει να έχει παγώσει. Έτσι επιλέγει να μεταφέρει τη δράση του έργου σε ένα πανδοχείο ή σανατόριο στις ελβετικές Άλπεις, θεωρώντας ότι ανταποκρίνεται απολύτως στη μουσική του Μπελλίνι, με τις μαλακές του μελωδίες, στις οποίες συναντώνται το όνειρο με την πραγματικότητα.

Ο σκηνοθέτης σημειώνει: «Στα τραγικά έργα του ιταλικού μελοδράματος του δεκάτου ενάτου αιώνα περιλαμβάνονται συχνά σκηνές παραφροσύνης. Οι ηρωίδες περιθωριοποιούνται λόγω των κοινωνικών περιορισμών, εγκλωβίζονται σε αδιέξοδες συγκρούσεις και καταλήγουν στον παραλογισμό. Όμως, από την πρώτη κιόλας ματιά, η υπνοβάτις Αμίνα δεν φαίνεται να ανήκει σε μία από αυτές… Ο τόπος της πλοκής –οι ελβετικές Άλπεις– διατηρήθηκε, όμως η ιστορία εκτυλίσσεται σε ένα είδος ξενοδοχείου, ή καλύτερα σε ένα σανατόριο. Ένας τόπος, όπως ακριβώς περιγράφεται από τον Τόμας Μαν στο Μαγικό βουνό: εκεί, η έννοια του χρόνου είναι διαφορετική, “το παρόν επεκτείνεται”. Αυτό αισθάνομαι κι εγώ όταν ακούω την ουράνια μουσική του Μπελλίνι».

Ο Μαρέλλι, ο οποίος μεγάλωσε και σπούδασε στη Ζυρίχη, έκανε το ντεμπούτο του ως σκηνοθέτης της όπερας με τον Μαγικό αυλό στη Λαϊκή Όπερα της Βιέννης, ενώ αμέσως μετά σκηνοθέτησε με μεγάλη επιτυχία πολλές παραγωγές όπερας στην Κρατική Όπερα της Βιέννης, από την οποία του απονεμήθηκε ο τίτλος του «Επίτιμου Μέλους» το 2010. Σκηνοθεσίες του έχουν παρουσιαστεί σε Παρίσι, Λονδίνο, Τόκυο, Στοκχόλμη, Ελσίνκι, Κοπεγχάγη, Τορόντο, Ζυρίχη, Αμβούργο, Μαδρίτη, Βαρκελώνη, Φρανκφούρτη, Στρασβούργο κ.α.

*Την παραγωγή θα διευθύνει ο διακεκριμένος αρχιμουσικός Φιλίπ Ωγκέν, έως πρότινος μουσικός διευθυντής της Κρατικής Όπερας της Ουάσινγκτον, ο οποίος κατά τη σεζόν 2019/20 θα είναι «φιλοξενούμενος καλλιτέχνης» της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Σπούδασε στη Βιέννη και τη Φλωρεντία και έχει διευθύνει σε μερικές από τις σημαντικότερες όπερες Ευρώπης και Αμερικής, σε Βιέννη, Μιλάνο, Νέα Υόρκη, Λονδίνο, αλλά και σε κορυφαία φεστιβάλ, όπως το Φεστιβάλ του Ζάλτσμπουργκ.

ΤΟ ΕΡΓΟ

Μελόδραμα σε δύο πράξεις, η Υπνοβάτις βασίζεται σε ποιητικό κείμενο του Φελίτσε Ρομάνι (1788-1865) εμπνευσμένο από μπαλέτο με τίτλο Η υπνοβάτις ή η άφιξη ενός νέου άρχοντα, που είχε παρουσιαστεί στο Παρίσι το 1827 σε χορογραφία του Ζαν-Πιερ Ωμέρ, μουσική του Λουί-Ζοζέφ-Φερντινάν Ερόλ και υπόθεση του Εζέν Σκριμπ. Υλικό αντλήθηκε επίσης από το βοντβίλ των Φρανσουά-Βικτόρ-Αρμάν ντ’ Αρτουά και Ζαν-Ανρί Ντυπάν με τίτλο Η υπνοβάτις χωριατοπούλα ή Οι δυο μνηστές (1819).

H Υπνοβάτις ανέβηκε για πρώτη φορά στο θέατρο Κάρκανο του Μιλάνου στις 6 Μαρτίου 1831 με βασικούς πρωταγωνιστές την υψίφωνο Τζουντίττα Πάστα και τον τενόρο Τζοβάννι Μπαττίστα Ρουμπίνι.

Στην Αθήνα η όπερα περιλήφθηκε ήδη στην πρώτη καλλιτεχνική περίοδο του Θεάτρου Αθηνών, όπου παραστάθηκε τον Ιούνιο του 1840 με πρωταγωνίστρια τη Ρίτα Μπάσσο και τον Πιέτρο ντε Τσουκκάτο ως Ελβίνο.

Από την Εθνική Λυρική Σκηνή η Υπνοβάτις ανέβηκε για πρώτη φορά στο Θέατρο Ολύμπια στις 27 Μαρτίου 1970 με πρωταγωνιστές τη Βάσω Παπαντωνίου και τον Ούγκο Μπενέλλι. Τον ρόλο του κόμη Ροντόλφο ερμήνευε ο Νίκος Ζαχαρίου, η σκηνοθεσία ήταν του Τζουζέππε ντε Τομάζι και η μουσική διεύθυνση του Βύρωνα Κολάση.

*Η όπερα «Η Υπνοβάτις» παρουσιάζεται τις εξής μέρες:  11, 13, 16, 18, 20, 25, 27, 29 Οκτωβρίου 2019

Ώρα έναρξης: 20.00 (Κυριακές: 18.30).

Η Βασιλική Καραγιάννη ως Αμίνα εμφανίζεται τις εξής ημερομηνίες (13, 18, 29/10).