«Όχι δεν είμαστε μόνοι στο σύμπαν» λέει στο thebest.gr o καθηγητής Αστροφυσικής Γρηγόρης Αντωνακόπουλος

Η τάση μου να ψάχνω ανθρώπους που έχουν κάτι να καταθέσουν από το επιστημονικό-ερευνητικό τους έργο, με βοήθησε να ανακαλύψω ένα πρόσωπο σπάνιας ευγένειας και σημασίας. Ηταν μεγάλη τιμή για μένα να συναντήσω τον Ομότιμο Καθηγητή Αστρονομίας-Αστροφυσικής του Πανεπιστημίου Πατρών, Γρηγόρη Αντωνακόπουλο. Έναν λαμπρό επιστήμονα, έναν Πανεπιστημιακό Καθηγητή που, αν και έχει αποσυρθεί από την ενεργό δράση, κοιμάται ελάχιστα, δουλεύει ακατάπαυστα ασχολούμενος, σήμερα, με τη συγγραφή βιβλίων εκλαϊκευμένης Αστρονομίας.

Σεμνός, χαμογελαστός, ευγενής, φιλόξενος και αναλυτικός ως οικοδεσπότης, με υποδέχθηκε στο σπίτι του εκπέμποντάς μου την απλότητα, το ήθος και το σεβασμό που τον χαρακτηρίζει, τόσο για την επιστήμη του όσο και για τον ίδιο τον άνθρωπο.

Κάθισα δίπλα του στον καναπέ και έκλεισα λίγο τα μάτια ταξιδεύοντας στο χρόνο, καθώς απολάμβανα τις διηγήσεις του για τα αστρικά συστήματα δημιουργώντας μου τη διάθεση να ψαχτώ μαζί του με παρατολμία και ενθουσιασμό πάνω στα βασικά υλικά του κόσμου. Ενας φωτεινός άνθρωπος με τολμηρό και καινοτόμο πραγματισμό, εμπνευσμένο από διαχρονικές και στέρεες αρχές της δημιουργίας των πλανητών και γενικότερα του σύμπαντος.

 Η παρατήρηση της ασταθούς ισορροπίας των σημείων μεταξύ Γης και Σελήνης αλλά και οι ελκτικές δυνάμεις που διέπουν τη Γη σε σχέση με τον ήλιο και τους άλλους πλανήτες- μέσα από τη δική του έρευνα- «άνοιξε» νέους ορίζοντες στην επιστήμη της Αστρονομίας. Πιστεύει πολύ στη δουλειά, τη συνέπεια, την ειλικρίνεια και τη σταθερότητα αναζητώντας την αλήθεια σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής του. Η οξυδέρκειά του, η ευφυία του, η θετική του διάθεση, η ενεργητικότητα του χαρακτήρα του και η μεταδοτικότητά του, τον έκαναν ξεχωριστό ανάμεσα στους φοιτητές του.

Μια προσωπικότητα που έχει ξεπεράσει τα σύνορα της χώρας μας με μεγάλη ακαδημαϊκή καριέρα και πλούσια ερευνητική δραστηριότητα σε θέματα της «Ουράνιας Μηχανικής», με συγγραφή βιβλίων που διδάσκονται στα ελληνικά πανεπιστήμια, πολυάριθμες δημοσιεύσεις στο Διεθνή Επιστημονικό Τύπο και δεκάδες εκπονήσεις μελετών και συγγραμμάτων. Από τα ιδρυτικά μέλη σε πολλές Διεθνείς Αστρονομικές Επιτροπές και Εταιρίες. Ήταν από τους πρώτους πανεπιστημιακούς που άφησε μια πετυχημένη καριέρα στην Αθήνα-ως διευθυντής επί χρόνια- του Αστεροσκοπείου Πεντέλης και ήρθε στο Π.Π για να διδάξει στο τμήμα Φυσικής όπου και διετέλεσε Πρόεδρός του.

Οργανωτικός και πολυπράγμων σε θέματα Πανεπιστημιακής Διοίκησης. Μέλος της Συγκλήτου και υπεύθυνος του θεσμού του «Πανεπιστημιακού Βήματος». Από τα πρώτα κιόλας βήματά του, βοήθησε και στήριξε την πολιτισμική ανάπτυξη του Π.Π με την ίδρυση της Πανεπιστημιακής Χορωδίας, ανοίγοντας έτσι τις «πύλες» του ακαδημαϊκού ιδρύματος  προς την κοινωνία με πολλές και ενδιαφέρουσες εκδηλώσεις και δράσεις εστιάζοντας σε ζητήματα που προωθούν τον πολιτισμό συμβάλλοντας στην εξέλιξή του και αναδεικνύοντάς το ευρύτερα δίνοντας συναυλίες σε ολόκληρη τη χώρα. Ιδρυτικός Πρόεδρος της Πολυφωνικής Χορωδίας Πατρών και από τα πιο δραστήρια μέλη κοινωνικών και φιλανθρωπικών οργανώσεων.

Συζητήσαμε σε ένα ευχάριστο και θετικό κλίμα για την προσωπική του διαδρομή, την εξελικτική πορεία της Αστρονομίας και ερχόμενοι στο σήμερα, τις προκλήσεις και τον καθοριστικό ρόλο που καλείται να διαδραματίσει η συγκεκριμένη επιστήμη παγκοσμίως.

Συνέντευξη στην Ανθή Ροδοπούλου

Σπουδάσατε Μαθηματικά. Πώς σας κέρδισε η Αστρονομία;

Στο Μαθηματικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Αθηνών, όπου σπούδασα υπήρχαν διάφορα μαθήματα Αστρονομίας, υποχρεωτικής παρακολούθησης.  Ένα εξ’ αυτών ήταν προκριματικό πτυχιακό μάθημα, δηλαδή δεν μπορούσες να αρχίσεις πτυχιακές εξετάσεις χωρίς να έχεις περάσει επιτυχώς. Εκεί ο Καθηγητής μου, με έκανε να αγαπήσω την Αστρονομία και συνεχώς να αριστεύω στις εξετάσεις.

Η διαδρομή από τον Πύργο της Ηλείας στο Μάντσεστερ, πόσο δύσκολη ήταν σε μια εποχή που οι ξένοι συνάδελφοί σας ήταν πολύ μπροστά στο χώρο της συγκεκριμένης επιστήμης;

Η πιο δύσκολη διαδρομή ήταν Πύργος – Αθήνα και όχι Αθήνα – Μάντσεστερ. Ακόμη και το τραίνο έκανε 6 ώρες για να φθάσει στην Αθήνα. Αυτή η διαδρομή ήταν από τις δυσκολότερες της ζωής μου. Έχασα τον πατέρα μου και μου απενεμήθη ο τίτλος «προστάτης οικογένειας». Μετοίκηση στην Αθήνα, αγώνας επιβίωσης, σπουδές, στρατιωτική θητεία και πλήθος άλλων υποχρεώσεων. Η επιστημονική μου έρευνα στο Μάντσεστερ άρχισε προφανώς στο ίδιο επιστημονικό επίπεδο με τους άλλους συναδέλφους μου. Δεν ερευνάς γνωστά θέματα του παρελθόντος. Κάποιες ελλείψεις στα εφαρμοσμένα μαθηματικά, που δεν είχα διδαχθεί, γρήγορα ξεπεράστηκαν.

Ποιο ήταν το ερευνητικό σας αντικείμενο;

Αρχικά ήταν προβλήματα της ουράνιας μηχανικής και μεταγενέστερα  σε συνδυασμό με θέματα αστροφυσικής και της θεωρίας της σχετικότητας.

Τι είναι η «Ουράνια Μηχανική»; Σε ποια σημεία της Αστρονομίας εστιάζει;

Είναι ένας κλάδος της Αστρονομίας που μελετά τις κινήσεις των ουρανίων σωμάτων, τεχνητών ή φυσικών υπό την επίδραση των βαρυτικών ή και άλλων δυνάμεων, χωρίς να ασχολείται ιδιαίτερα με τη δομή και τη σύσταση τους. Π.χ. οι τροχιές των διαφόρων σωμάτων στο ηλιακό σύστημα: πλανήτες, αστεροειδείς, κομήτες, τεχνητοί δορυφόροι, διαστημόπλοια κ.α.

Τι δυνατότητες αξιοποίησης υπάρχουν σε θέματα αστρονομικής έρευνας και ανάπτυξης και τι πολύτιμες πληροφορίες μπορεί να έχουμε για τη γνώση του σύμπαντος;

Τα διαστημικά ταξίδια, η πρόβλεψη φυσικών καταστροφών στην Γη από κομήτες και αστεροειδείς. Για τους τελευταίους υπάρχει ειδική υπηρεσία αντιμετώπισης. Για την γνώση του σύμπαντος ασχολούνται η Κοσμολογία και η Αστροφυσική.  

Η έρευνα για τα σημεία ισορροπίας μεταξύ Γης και Σελήνης και στην οποία είχατε καθοριστική συμμετοχή, πόσο έχει αλλάξει την επιστήμη της Αστρονομίας;  

Θα εννοείτε τα σημεία Lagrange, που λέμε εμείς οι αστρονόμοι. Αυτά παρουσιάζονται στις τροχιές σωμάτων μικρής μάζας που κινούνται υπό την βαρυτική επίδραση δύο πολύ μεγαλύτερων μαζών. Π.χ. ένας τεχνητός δορυφόρος της Γης σε μεγάλη απόσταση από αυτή υπόκειται στην βαρυτική έλξη όχι μόνο της Γης αλλά και  της Σελήνης. Στην περίπτωση αυτή υπάρχουν 5 σημεία της τροχιάς του που μηδενίζονται οι ελκτικές δυνάμεις. Στα τέλη του περασμένου αιώνα υπήρξαν προτάσεις να τοποθετηθούν κάτοπτρα στα σημεία αυτά για να αντανακλούν το ηλιακό φως και να φωτίζουν τη σκοτεινή  πλευρά της Γης. Ο αείμνηστος καθηγητής Κ. Γούδας και εγώ αποδείξαμε με τη βοήθεια του μεγάλου (Atlas), ότι τα σημεία αυτά είναι ασταθούς ισορροπίας και οτιδήποτε τοποθετούσαν  εκεί με την παραμικρή ώθηση θα χανόταν στο διάστημα. 

Πώς γίνεται η μελέτη αυτών των σημείων σήμερα;

Σήμερα δεν έχει πρακτική αξία η μελέτη αυτών των σημείων. Με τη σύγχρονη διαστημική τεχνολογία τοποθετούνται οι λεγόμενοι «γεωστατικοί» δορυφόροι που κινούνται με την ταχύτητα περιστροφής της Γης και έτσι παραμένουν σταθερά επάνω από μία περιοχή της Γης και στέλνουν πληροφορίες και φωτογραφίες σε ειδικές υπηρεσίες. Ένας τέτοιος δορυφόρος πληροφόρησε αμέσως της Η.Π.Α. για το πυρηνικό ατύχημα στο Τσερνομπίλ.

Ποιο είναι το αντικείμενο της σύγχρονης Αστροφυσικής; Υπάρχουν πρακτικές εφαρμόσιμες σχετικά με την πλανητική έρευνα;

Είναι η μελέτη των νέων μορφών της ύλης που παρατηρείται σε διάφορα ουράνια σώματα. Μελανές οπές, αστέρες νετρονίων, σκοτεινή ύλη κλπ. Η μελέτη των Γήινων πλανητών: Ερμής, Αφροδίτη, Γη και Άρης μας βοηθάει να κατανοήσουμε την ιστορική διαδρομή του πλανήτη μας και την μελλοντική του εξέλιξη, λαμβάνοντας υπόψη και το μέλλον του Ηλίου. 

Οι αποστάσεις στο διάστημα είναι τεράστιες. Επομένως, η πιθανότητα να συναντήσουμε εμείς έναν εξωγήινο πολιτισμό, μοιάζει μακρινή. Ίσως, όμως, να μπορούν να βρουν εκείνοι εμάς. Οι απόψεις πάνω σε αυτό το θέμα διίστανται. Τελικά, είμαστε ή δεν είμαστε μόνοι στο σύμπαν; Υπάρχει ζωή σε άλλους πλανήτες; Ποια είναι η άποψή σας;

Έχετε δίκιο. Πράγματι για τα διαστρικά ταξίδια το μεγάλο εμπόδιο είναι οι τεράστιες αποστάσεις. Τα διαστημόπλοια  Voyager που έστειλε η NASA  στο πιο κοντινό μας αστέρι το α-Κενταύρου, που βρίσκεται σε απόσταση 4 περίπου ετών φωτός θα φθάσει εκεί παρόλη την τεράστια ταχύτητα που απέκτησε, με τη μέθοδο των πλανητικών προσεγγίσεων, σε 75.000 χρόνια!  Όσον αφορά την επικοινωνία με εξωγήινους πολιτισμούς, εκτός της αποστάσεως υπάρχει και το επίπεδο τεχνολογίας των δύο πολιτισμών. Εάν π.χ. κάποιοι μας έστελναν σήματα αναγνώρισης την εποχή του Περικλή δεν θα ελάμβαναν καμία απάντηση από την Αθήνα διότι δεν υπήρχε η ανάλογη τεχνολογία. Η απάντησή μου εάν είμαστε μόνοι στο σύμπαν είναι: όχι δεν είμαστε μόνοι. Μπορεί ακόμη να μην υπάρχουν αποδείξεις. Στηρίζομαι σε στατιστικά στοιχεία και στο γεγονός ότι έχουν ανακαλυφθεί οργανικά μόρια στον μεσοαστρικό χώρο που αποτελούν τα θεμέλια της ζωής.

Είναι η Αστροβιολογία η νέα ειδικότητα του διαστημικού μέλλοντος;

Η αστροβιολογία εμφανίστηκε την δεκαετία 1950 – 1960 με την προσπάθεια κάποιων συνεργαζόμενων βιολόγων, χημικών, γεωλόγων και αστρονόμων να μελετήσουν την εξέλιξη της ζωής στη Γη αλλά και εάν υπάρχει και σε άλλους πλανήτες, μάλιστα έκαναν κάποια πειράματα να δημιουργήσουν ζωή στο εργαστήριο! Η Διεθνής Αστρονομική Ένωση αποφάσισε το 1982 στο διεθνές της συνέδριο που έγινε στο Πανεπιστήμιο Πατρών, (4000 αστρονόμοι) την συγκρότηση ειδικής επιτροπής για την αναζήτηση εξωγήινης ζωής. Πρόεδρος της επιτροπής ορίστηκε ο Έλληνας αστροφυσικός Μιχάλης Παπαγιάννης, στο Πανεπιστήμιο της Βοστώνης, προσωπικός μου φίλος. Σε μία συνάντησή μας με τη συμμετοχή διακεκριμένων αστρονόμων, έφερε το θέμα για τη δημιουργία του νέου κλάδου της αστρονομίας και αποφασίσαμε τη σχετική μεθόδευση. Έτσι ξεκίνησε η δημιουργία του νέου κλάδου της αναζήτησης εξωγήινης ζωής από την Πάτρα.

Θρησκεία κι επιστήμη. Δημιουργία και Big Bang. Είναι ασυμβίβαστα, έστω και αντίπαλα ή όχι;

Δεν υπάρχει αντιπαλότητα μεταξύ θρησκείας και επιστήμης. Παλαιότερα κάποιοι θρησκευτικοί ηγέτες προσπάθησαν να δώσουν επιστημονικές  εξηγήσεις σε  διάφορα θρησκευτικά θέματα όπως π.χ. στη δημιουργία του κόσμου. Αυτό ήταν καταστροφικό για την θρησκεία. Η επιστημονική έρευνα αλλάζει απόψεις κάτι που αφήνει έκθετη την θρησκεία.  Από τα τέλη του περασμένου αιώνα έχουν αποχωρισθεί σε μεγάλο βαθμό.

Πώς μπορεί ένας Αστροφυσικός όλες αυτές τις γνώσεις να τις εφαρμόσει για το καλό του κοινωνικού συνόλου και να είναι βοηθητικός;

Στην Αστροφυσική έρευνα οφείλεται μεταξύ άλλων η ανακάλυψη της πυρηνικής ενέργειας που αποτελεί ως γνωστόν τη ζωή και την καταστροφή μας!

Διετελέσατε Διευθυντής του Αστεροσκοπείου Πεντέλης. Πώς βλέπετε τη μέχρι τώρα  πορεία του; Βοηθάει η κατάσταση της οικονομίας και η ελληνική αγορά το ερευνητικό πεδίο και τις επενδύσεις, ώστε να μπορέσουν οι αστρονόμοι να υποστηρίξουν το επάγγελμα και τις γνώσεις τους;

Το τηλεσκόπιο της Πεντέλης εξάντλησε τις δυνατότητές του, λόγω των πολλών φωτών στην Αθήνα και της μεγάλης ρύπανσης της ατμόσφαιρας. Χρησιμοποιείται κυρίως για εκπαιδευτικούς λόγους. Το τηλεσκόπιο αυτό είναι δωρεά του Πανεπιστημίου του Κέμπριτζ, στο Αστεροσκοπείο Αθηνών, όταν έπαψε και εκεί να προσφέρεται ο ουρανός για παρατηρήσεις. Σήμερα τα έξοδα των αστρονομικών παρατηρήσεων δεν αντιμετωπίζονται από τον προϋπολογισμό μιας χώρας. Τα σύγχρονα τηλεσκόπια ανήκουν σε ομίλους χωρών.

Ποια εφόδια πρέπει να κατέχουν σήμερα οι νέοι επιστήμονες για να «αγγίξουν» τα όνειρά τους;

Εξειδίκευση και βαθιά γνώση του αντικειμένου. 

Ως Πανεπιστημιακός Καθηγητής, τι ήταν εκείνο που αναζητούσατε στους φοιτητές σας;

Το ενδιαφέρον τους για τα μαθήματα και την αριστεία.

Ζούμε σε μια δύσκολη εποχή επαγγελματικής αποκατάστασης των νέων επιστημόνων. Τι θα συμβουλεύατε τους φοιτητές σας; Να φύγουν στο εξωτερικό για καλύτερες συνθήκες εργασίας ή να παλέψουν σε μία μετα-μνημονιακή Ελλάδα με πολλά προβλήματα;

Το  Πανεπιστήμιο δίνει την αναγκαία και συνήθως ευρύτερη γνώση σπουδών για κάθε αντικείμενο. Η αγορά εργασίας θέλει εξειδίκευση. Πρέπει να την αναζητήσει όπου υπάρχει εμπειρία και γνωστό διεθνές όνομα. Ανάλογα με το αντικείμενο των σπουδών του θα επιλέξει την Ελλάδα ή το εξωτερικό.

Από τους πρώτους, σχεδόν, καθηγητές που διδάξατε στο Πανεπιστήμιο Πατρών. Παράλληλα, κατείχατε σημαντικές διοικητικές θέσεις. Άρα, δικαιούστε να πείτε τι είναι αυτό που πρέπει να αλλάξει στο Π.Π καθώς από τον τέταρτη βαθμίδα, βρέθηκε στην έκτη πανελλαδικά μεταξύ των άλλων πανεπιστημιακών ιδρυμάτων. Τι είναι αυτό που ένα πανεπιστημιακό ίδρυμα δεν το αφήνει να πάει μπροστά σε εκπαιδευτικό και διοικητικό επίπεδο;

Οι εναλλασσόμενες νομολογίες και πολλές φορές αντικρουόμενες και άκρως αντιεκπαιδευτικές είναι η κύρια αιτία της υποβάθμισης της ανωτάτης εκπαίδευσης. Τι να σας αναφέρω, τον νόμο των μεταφερομένων μαθημάτων που έδωσε η δικτατορία των Συνταγματαρχών στους φοιτητές και ισχύει ακόμη; Τον τραγελαφικό τρόπο επιλογής του εκπαιδευτικού προσωπικού; Τον υπερπληθυσμό των φοιτητών χωρίς ουσιαστικές εξετάσεις; Όλα αυτά και πόσα άλλα προκαλούν την κόπωση και την απογοήτευση  του ερευνητικού προσωπικού. Ολα αυτά είναι αποτελέσματα της πολιτικής επέμβασης στα πανεπιστήμια.

Πώς βλέπετε την εξέλιξη της διδασκαλίας στα ελληνικά πανεπιστήμια;

Φοβούμαι ότι στο μέλλον δεν θα υπάρχει ακροατήριο στις αίθουσες. Διδασκαλία και Πανεπιστήμια θα μετατραπούν σε εξεταστικά κέντρα. Ήδη άρχισαν τα πρώτα φαινόμενα.

Από τους εμπνευστές της πολιτιστικής ανάπτυξης του Π.Π. Σήμερα, ποιος ο σκοπός και η πολιτισμική συμβολή του προς την κοινωνία της Πάτρας;

Η Πανεπιστημιακή χορωδία από την ίδρυσή της είχε σκοπό να γνωρίσει το Πανεπιστήμιο Πατρών Πανελλαδικά. Επί της προεδρίας μου περιοδεύσαμε επί δέκα χρόνια όλη την Ελλάδα, επικοινωνώντας με τους γονείς φοιτητών μας. Το «Πανεπιστημιακό βήμα» προσέφερε σωστή ενημέρωση  και μόρφωση από ειδικούς καθηγητές. Σταμάτησε να λειτουργεί μετά την αποχώρησή μου λόγω συνταξιοδοτήσεως.

Η Πολυφωνική είναι σήμερα ο μεγαλύτερος μουσικός όμιλος στην Ελλάδα και πολιτιστικός φορέας της πόλης  μας.

Τώρα, πού συναντάμε τον ομότιμο καθηγητή, Γρηγόρη Αντωνακόπουλο; Με τι ασχολείστε; Τι θεωρείτε ότι θυσιάσατε από την προσωπική σας ζωή για να φτάσετε στα υψηλότερα κλιμάκια της Διεθνούς Επιστημονικής Επιτροπής Αστρονομίας;

Τώρα περνάω τα χρόνια μόνος στο σπίτι μου δίπλα στο Πανεπιστήμιο, αγναντεύοντας την θάλασσα.  Και γράφω κάποια  βιβλία εκλαϊκευμένης αστρονομίας. Θυσίασα κάποιες ώρες μακριά από την οικογένειά μου και κάποιες νυχτερινές διασκεδάσεις τις οποίες δεν θεωρώ σημαντικό κόστος.

Έχετε προσφέρει πολλά στην επιστήμη της Αστρονομίας. Η Αστρονομία τι έχει προσφέρει σε εσάς;

Την αισθητική απόλαυση και τη γνώση της θέσης μου στο σύμπαν.