Όταν η Πάτρα ήταν πόλη πολυπολιτισμική γνωστή για το μετάξι της! Tι αποκαλύπτουν τα οθωμανικά φορολογικά κατάστιχα

 "Η Πάτρα ήταν γνωστή για το μετάξι πολύ πριν τη σταφίδα και μάλλον αυτό έχει σβήσει στην πόλη". Αλλά και η σταφίδα στην οποία οφείλει το πλούσιο αστικό παρελθόν της, μέσω των εξαγωγών (19ος αιώνας) φαίνεται πως είναι πιο παλιά ιστορία μια και από τη μελέτη των οθωμανικών φορολογικών κατάστιχων, προκύπτει ότι η Πάτρα έκανε εξαγωγές σταφίδας και κατά την οθωμανική περίοδο. Το ίδιο ισχύει και για το κρασί, το οποίο εξήγαγε την ίδια περίοδο και έτσι στην Αχαΐα καταγράφεται η καλλιέργεια αμπέλου ήδη από τον 15ο αιώνα. 

Αυτές και άλλες ενδιαφέρουσες και άγνωστες πτυχές της ιστορίας της Πάτρας παρουσίασε ο Αρχαιολόγος, Αναστηλωτής και Ιστορικός Πολεοδομίας Παναγιώτης Κοντόλαιμος στη διάρκεια της εκδήλωσης του Τοπικού Ινστιτούτου Ιστορίας, η οποία πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του 22ου Forum Ανάπτυξης – money show Πάτρας 2019.

Ο κ. Κοντόλαιμος έχει μελετήσει τα οθωμανικά φορολογικά κατάστιχα τα οποία φυλάσσονται στην Κωνσταντινούπολη, στο μεγαλύτερο μέρος τους, ένα μικρότερο τμήμα στην Άγκυρα και κάποια στη Βουλγαρία. Στην Πελοπόννησο δεν διασώθηκαν παρά μόνο στην Κρήτη και σε περιοχές της Βόρειας Ελλάδας, όπως είπε.

Επίσης προκύπτει ότι η περιοχή είχε πολυπολιτισμικά χαρακτηριστικά καθώς προκύπτουν τεκμηριωμένες αναφορές σε διάφορες ιστορικές κοινωνικές ομάδες της περιοχής κατά τον 15ο, 16ο, 17ο και λιγότερο κατά τον 18ο αιώνα, όπως :

•         Ρομά. Είναι από τον 15 αιώνα εδώ και μάλιστα απογράφονται και φορολογούνται και οι Οθωμανοί είχαν ιδιαίτερο τρόπο φορολόγησης γι αυτούς γιατί είχαν ιδιαίτερες δραστηριότητες.

•         Αρβανίτες. Το πρώτο κατάστιχο της Πελοποννήσου το 1462 διακρίνει χωριά Αρβανίτικα ή Ελληνόφωνα ή μεικτά

•         Βλάχοι

•         Εβραίοι

•         Μουσουλμάνοι

Υπάρχουν δυνατότητες ανάπτυξης της σχετικής έρευνας για τις ομάδες αυτές αλλά και προβολής τους με σύγχρονους όρους, σημείωσε.

Για τον τομέα της αγροτικής παραγωγής και το οινικό παρελθόν ήδη από τον 15ο αιώνα πολύ πριν την ίδρυση της Αχάια Κλάους, δηλαδή, πρότεινε την έρευνα για το ποιες ποικιλίες καλλιεργούνταν και ποιες μπορούν να αναβιώσουν σήμερα.

Ο κ. Κοντόλαιμος παρουσιάζοντας κι άλλους τομείς συνεισφοράς των κατάστιχων στην σύγχρονη αειφόρα ανάπτυξη της Πάτρας και της ευρύτερης περιοχής της Αχαΐας αναφέρθηκε στον συνδυασμό πληθυσμιακών δεδομένων και ιστορικού οικισμένου χώρου,  για τη χρονολόγηση οικισμών. Στην τεκμηρίωση προβιομηχανικών παραγωγικών δραστηριοτήτων  (μύλοι) και προϊόντων (μετάξι). Απογράφονται πολλοί μύλοι. Η Πάτρα ήταν γνωστή για το μετάξι πολύ πριν τη σταφίδα και μάλλον αυτό έχει σβήσει στην πόλη, τόνισε.

Για την σταφίδα επεσήμανε ότι απογράφεται, φορολογείται και διακινείται στην περιοχή τουλάχιστον 2, 3 αιώνες πριν τον 19ο.

Επίσης, από την έρευνά του προκύπτει ότι η Πάτρα από τον 14ο αιώνα και μετά είναι πολύ διάσημη για την ξυλεία της «και αυτό θα μπορούσε να μεταφραστεί σήμερα ως αναβίωση τεχνικών, τεχνουργημάτων και σε σύγχρονα βιομηχανικά  προϊόντα. Ξύλο χρησιμοποιούμε και σήμερα στην αρχιτεκτονική και αυτό θα μπορούσε να είναι μια αφετηρία για μια νέα βιοτεχνία, βιομηχανία στην περιοχή η οποία πλήττετε από την ανεργία. Τι άλλο κάνουν οι Πατρινοί; Mετάξι. Παράγουν υφάσματα τα οποία εξάγονται στη συνέχεια».

Τι είναι τα  οθωμανικά φορολογικά κατάστιχα

Με τον όρο «Οθωμανική Ιστορία» για την περίπτωση της Πάτρας εννοούμε το διάστημα 1460-1687 και 1715-1821, εξήγησε ο κ. Κοντόλαιμος." Κατά το διάστημα αυτό η οθωμανική διοίκηση παρήγαγε διάφορα είδη εγγράφων  για τους δικούς της σκοπούς. Μεταξύ αυτών είναι και τα Φορολογικά κατάστιχα (tapu tahrir).

Πρόκειται για έγγραφα που συντάσσονται από την πρώιμη οθωμανική περίοδο ως και τον 17ου αιώνα. Σε αυτά υπάρχουν οι περιοδικές απογραφές οικονομικών πόρων και φορολογίας ανά περιοχή.Ανανεώνονται με κάθε νέα κατάκτηση αλλά και με την ευκαιρία ανόδου  νέου σουλτάνου στον θρόνο αλλά και λόγω εκτάκτων συνθηκών. Συνιστούν την πληρέστερη πηγή ονοματολογίας της περιόδου για το σύνολο των Ελληνόφωνων και μη περιοχών της αυτοκρατορίας και μας βοηθούν να κατανοήσουμε την λειτουργία του οικονομικού μηχανισμού των Οθωμανών  και την σχέση του με το οικιστικό πλέγμα της κάθε περιοχής . Αποτελούν τα μοναδικά τεκμήρια δημογραφικής ιστορίας για μεγάλο μέρος των Ελληνικών χωρών της εποχής καθώς επίσης και τα πιο αξιόπιστα. Ακόμα αποτελούν την ασφαλέστερη πηγή για την επικαρπία της γης την περίοδο αυτή ανά περιοχή.  Χωρίζονται σε δύο βασικά είδη τα συντετμημένα (icmal) και αναλυτικά (mufassal) φορολογικά κατάστιχα".