Δεν θέλω χειροκρότημα

Η κρίση του κοροναιού είναι μια τριπλή, σύνθετη κρίση: α) κρίση της παγκόσμιας υγείας, β) κρίση της παγκόσμιας οικονομίας και γ) κρίση των ανθρώπινων σχέσεων σε κοινωνικό, ψυχολογικό και πολιτισμικό επίπεδο. Δηλαδή, κοινωνική απομόνωση, έλλειψη εμπιστοσύνης, κοινωνικό στίγμα έως ρατσισμός στους νοσούντες, συστηματική παρακολούθηση για ανίχνευση των «ύποπτων» περιστατικών και των κοινωνικών επαφών τους, μετρητές θερμοκρασίας σώματος, απομόνωση των ηλικιωμένων ακόμη και μέσα στο οικογενειακό τους περιβάλλον. Είναι κρίση της «κανονικότητας» της ζωής μας, αλλά ποιας όμως κανονικότητας; Έχουμε σήμερα το ίδιο τραπεζικό σύστημα σε σχέση με εκείνο πριν της κρίσης του 2009; πόσο ασφαλή είναι τα μέχρι πρότινος μηδενικού κινδύνου χρηματοπιστωτικά προϊόντα μας (π.χ. κρατικά ομόλογα, καταθέσεις); Γίνονται με τον ίδιο τρόπο οι οικονομικές μας συναλλαγές (άνθηση καρτών, e-banking, μείωση μετρητών); Έχουμε τις ίδιες εργασιακές σχέσεις, τους ίδιους μισθούς, το ίδιο ασφαλιστικό σύστημα; Έχουν οι νέοι τις ίδιες επαγγελματικές προοπτικές όπως πριν; Άρα, λοιπόν τι μας εγγυάται ότι μετά τον κοροναιό δεν θα έχουμε μια νέα «κανονικότητα» με ακόμη πιο αυξημένο έλεγχο της προσωπικής ζωής και των κοινωνικών σχέσεων;

Η κρίση του κοροναιού αποκαλύπτει ορισμένες αλήθειες.

Πρώτο, μια κοινωνία δεν μπορεί να επιβιώσει μακροχρόνια χωρίς την ανάπτυξη κάποιων συγκεκριμένων ζωτικών τομέων παραγωγής, ειδικότερα σε ένα περιβάλλον που θα αυξάνεται η αστάθεια, η αβεβαιότητα και θα εμφανίζονται συχνά ή απρόσμενα απειλητικές κρίσεις ή εξωγενείς παράγοντες που βρίσκονται εκτός ελέγχου της (π.χ. επιδημίες, μόνιμες σοβαρές ασθένειες, φυσικές καταστροφές, γεωπολιτικές κρίσεις, μεταναστευτικές ροές, τρομοκρατία). Πιο συγκεκριμένα, μια κοινωνία θα πρέπει να έχει αυτάρκεια σε φάρμακα, τρόφιμα, ενέργεια, άυλες υποδομές (οι υλικές όπως δρόμοι, λιμάνια κ.λπ. θα πρέπει να είναι αυτονόητες…) σε τηλεπικοινωνιακά και πληροφοριακά συστήματα και δίκτυα, δημόσια υγεία και παιδεία, και υψηλή ικανότητα διακυβέρνησης. Αυτοί οι τομείς δεν θα πρέπει να τεθούν στη ζυγαριά του συγκριτικού πλεονεκτήματος της Ρικαρντιανής αντίληψης (δηλαδή «κατά πόσο με συμφέρει οικονομικά να τους αναπτύξω σε σχέση με άλλους»), αλλά θα πρέπει να αποτελούν μόνιμους πυλώνες για την κοινωνική αναπαραγωγή και ασφάλεια.

Δεύτερο, ανεξάρτητα από την όποια επιλογή οικονομικού συστήματος, η ανάγκη ύπαρξης ενός ισχυρού, ευέλικτου και δημοκρατικού κράτους (όχι υποχρεωτικά γραφειοκρατικού και υπερβολικά διογκωμένου), με στελέχη υψηλής κοινωνικής συνείδησης και αποτελεσματικότητας, καθίσταται αναγκαία όσο ποτέ, για την ανάπτυξη ενός σύγχρονου μηχανισμού που θα προωθεί στοχευμένα τις σύγχρονες υγειονομικές, εκπαιδευτικές, τεχνολογικές, και άυλες υποδομές, με έμφαση στην καινοτομία, στη σύγχρονη διακυβέρνηση και στον άνθρωπο πάνω από όλα. Η νεοκλασική προσέγγιση και ο νεοφιλελευθερισμός έχουν πολύ λίγα να προσφέρουν σε ένα περιβάλλον υψηλού κινδύνου, λόγω των σύνθετων απειλητικών κρίσεων, όπου οι κοινωνικές ανισότητες καθίστανται χαοτικές, μεγάλες και αυξανόμενες περιθωριοποιημένες ομάδες πολιτών αναζητούν απεγνωσμένα μια «δεύτερη ευκαιρία», ενώ μια σειρά κλάδοι και επιχειρήσεις (όπως αυτές που προϋποθέτουν τη μαζική συνάθροιση και την φυσική επαφή ανθρώπων) πλήττονται όλο και περισσότερο από την οικονομική κρίση που προκαλεί η πανδημία, ενώ προσπαθούσαν να συνέλθουν από την πρόσφατη δημοσιονομική κρίση.

Τρίτο, σήμερα με αφορμή την πανδημία, δεν βλέπουμε πλέον για παράδειγμα «ουρές» στις διάφορες δημόσιες υπηρεσίες, ενώ τα μαθήματα στο σχολείο, στο πανεπιστήμιο ή και στο φροντιστήριο γίνονται όλα εξ’ αποστάσεως. Βέβαια, η φυσική επαφή και η ανθρώπινη επικοινωνία είναι αναντικατάστατη. Όμως, πρέπει να παραδεχτούμε ότι δεν είχαμε μέχρι τώρα αξιοποιήσει επαρκώς τις νέες τεχνολογίες και τις σύγχρονες μορφές οργάνωσης της ζωής μας, αφού η κοινωνία μας αποστρέφεται το νέο και την καινοτομία, και οι όποιες αλλαγές γίνονται πρώτιστα με γνώμονα το πολιτικό κόστος. Συνεπώς, η πανδημία δείχνει ότι μπορούμε να διευκολύνουμε περισσότερο την καθημερινότητά μας. Έτσι, μάλλον οι υπάλληλοι και τα στελέχη οργανισμών και υπηρεσιών δεν χρειάζεται να είναι όλες τις μέρες και ώρες, όλοι μαζί, στην υπηρεσία τους, αλλά μπορεί να είναι εξίσου ή καλύτερα αποτελεσματικοί, όταν εργάζονται εναλλάξ, πιο ευέλικτα, σε μικρές ομάδες εργασίας, και τουλάχιστον ορισμένες φορές εξ’ αποστάσεως, στοχευμένα στην υλοποίηση σαφώς οριοθετημένων έργων, σύμφωνα με τις ατομικές τους κλίσεις και ανάγκες και τους κοινωνικούς/ οικογενειακούς τους περιορισμούς (χωρίς βέβαια αυτό να έχει αρνητικό αντίκτυπο στα εργασιακά τους δικαιώματα). Οι δημόσιες υπηρεσίες δεν χρειάζεται να απαιτούν την φυσική μας παρουσία για το εκάστοτε πιστοποιητικό, καθώς μπορούν να το λάβουν απευθείας ενδουπηρεσιακά με ηλεκτρονικό τρόπο. Η μαζική συνάθροιση ασθενών στα νοσοκομεία θα μπορούσε να ελαττωθεί μέσα από την ανάπτυξη ενός αποτελεσματικού συστήματος πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας. Γιατί θα πρέπει να γίνονται όλα αυτά μόνο κάτω από την πίεση της όποιας πανδημίας;

Τέταρτο, η πανδημία αποκαλύπτει την ανάγκη ύπαρξης ολοκληρωμένων και αποτελεσματικών συστημάτων δημοκρατικής διακυβέρνησης στην κοινωνίας μας. Σήμερα όσο ποτέ άλλοτε αυξάνεται η ανάγκη για μάνατζμεντ διαχείρισης της κρίσης (crisis management) και για μάνατζμεντ διαχείρισης αλλαγών (change management), καθώς η αποτελεσματική αντιμετώπιση κρίσεων μεγάλου βεληνεκούς απαιτεί νέο τύπο ηγεσίας και νέα μορφή διοίκησης, με στρατηγική, λειτουργική και οργανωτική αναδιάρθρωση του κράτους και των υπηρεσιών του, πάνω από όλα μέσω της καλύτερης αξιοποίησης των στελεχών του. Η σημερινή πανδημία δοκιμάζει σοβαρά τις διοικητικές και οργανωτικές δομές του πελατειακού συστήματος. Λαμβάνοντας ως παράδειγμα τον χώρο της δημόσιας υγείας, είναι ευκαιρία να δημιουργηθούν και να παραμείνουν σε μόνιμη βάση ευέλικτοι μηχανισμοί και δομές διαχείρισης κρίσεων, με συγκεκριμένα νοσοκομεία αναφοράς, συγκεκριμένες κλινικές αντιμετώπισης των έκτακτων περιστατικών, συγκεκριμένα στελέχη με ονοματεπώνυμο που θα έχουν αποδείξει ήδη από την τρέχουσα κρίση ότι έχουν τις εξαιρετικές ηγετικές ικανότητες, το ταλέντο και τη ψυχική δύναμη, κάποιοι μάλιστα ως εθελοντές (π.χ. που δεν φοβούνται να μπουν στο θάλαμο αρνητικής πίεσης και να προσεγγίσουν τον νοσούντα ή να είναι σε θέση να λάβουν άμεσα έξυπνα διοικητικά μέτρα ενάντια σε απειλές που δοκιμάζουν την υφιστάμενη δυναμικότητα των δομών του συστήματος). Αυτοί θα είναι οι ομάδες κρούσης που σε κάθε κρίση, θα μας οδηγούν και θα μας επαναφέρουν με ασφάλεια στην ατομική απανεμιά και την κοινωνική ηρεμία. Ας δούμε λοιπόν έστω αυτή την κρίση ως ευκαιρία, αφού δεν καταφέραμε να αξιοποιήσουμε την πρόσφατη προηγούμενη! Ας οικοδομήσουμε ανάλογους μηχανισμούς για την αντιμετώπιση και των κρίσεων που προέρχονται από φυσικές καταστροφές (πυρκαγιές, σεισμοί κ.λπ.) και από άλλες τρομακτικές απειλές της ανθρώπινης ζωής.

Πέμπτο, η κρίση της πανδημίας χτυπά πρώτα απ’ όλα τους στρατιώτες που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή της μάχης, δηλαδή όλους τους εργαζόμενους στον υγειονομικό κλάδο όπως, ιατρούς, νοσηλευτές, λοιμωξιολόγους, τραυματιοφορείς και άλλους. Δεν αρκεί για όλους αυτούς ένα «χειροκρότημα στον αέρα». Επιτέλους θα πρέπει κάποτε η κοινωνία μας να προσφέρει μεγαλόψυχα την υλική της και άυλη επιβράβευση. Όσοι μάλιστα αναδειχτούν και παίξουν ηγετικό ρόλο, να ανταμειφθούν με αντίστοιχες θέσεις στους μηχανισμούς διαχείρισης κρίσεων ή σε άλλες κομβικές θέσεις. Να σταματήσει κάποτε αυτή η εθνική κατάρα, καθώς εδώ και δύο αιώνες από την εθνική απελευθέρωση (που είναι και επίκαιρη) η κοινωνία μας δεν έχει επιβραβεύσει τους πραγματικούς ηγέτες και τους αγωνιστές της. Το αντίθετο μάλιστα…

Το κάλεσμα για την αποτελεσματική αντιμετώπιση του κοροναιού δεν αφορά απλά την ατομική ευθύνη, η οποία τελικά εξασθενίζει λόγω της ελλιπούς πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας (ενημέρωση, πρόληψη), ή του ακραίου ατομικισμού (π.χ., «αφού εγώ δεν ανήκω στις ευπαθείς ομάδες…»). Είναι πρώτα απ’ όλα κάλεσμα κοινωνικής υπευθυνότητας και αλληλεγγύης. Είναι κάλεσμα με τελικό στόχο τον κοινωνικό θρίαμβο ενάντια στην ανθρώπινη καχυποψία, στην καταστολή των ανθρώπινων σχέσεων και στο φόβο. Είναι κάλεσμα για την επιβράβευση των γενναίων μαχητών αυτού του πολέμου.