Μαρία Διαμάντη: ''Το πιο δύσκολο κοστούμι να φορέσει ο άνθρωπος είναι η αλήθεια του''

Μαρία Διαμάντη. Χειροποίητος γλυπτός κορσές για την κατασκευή του οποίου χρειάστηκε να κεντηθούν 476 σούστες ραπτικής σε διάφανο τούλι. [Black & White Portrait: Argyris Vavouyios for Maria Diamandi atelier © 2020 Athens. All rights reserved]

Θα θέλατε να μας πάρετε μαζί σας σε ένα ταξίδι στο ύφασμα από την αρχαιότητα έως σήμερα, στις μορφές του και στην κουλτούρα που έχει χαραχτεί στο πέρασμα των ετών ; 

 Η λέξη ύφασμα, που την συναντάμε ακριβώς έτσι και στα αρχαία Ελληνικά προέρχεται από την λέξη υφαίνω και προφανώς είναι το έργο εκείνο που παράγεται από ίνες πλεγμένες μεταξύ τους, στον χειροκίνητο αργαλειό κάποτε, για πολλούς αιώνες στον ηλεκτροκίνητο, στον ηλεκτρονικό σήμερα. Στον Ελληνικό χώρο το πιο παλιό εύρημα υφαντό χρονολογείται στο 1000 π.Χ. και είναι λινό νεκρικό ένδυμα. Από τότε πέρασαν χρόνια πολλά, τα υφάσματα πλέον κατασκευάζονται όχι μόνο από φυσικές αλλά και από τεχνητές πρώτες ύλες -φτάσαμε να μιλάμε για έξυπνα υφάσματα που αισθάνονται τον άνθρωπο- αυτό όμως που παραμένει ίδιο είναι πως τα ρούχα υπάρχουν πρώτα και κυρίως για να εκφραστούμε και μετά για να ντυθούμε.

Βεβαίως από τη στιγμή που ο πρώτος άνθρωπος δεν τυλίχτηκε απλώς σε ένα κομμάτι δέρμα ή ύφασμα αλλά επενέβη σε αυτό δημιουργώντας ένα άνοιγμα για να περάσει το κεφάλι του, αρχίζει η υπέροχη αυτή περιπέτεια που ονομάζουμε μόδα. Γι’ αυτό και  η πλέον κοινή -και κοινώς αποδεκτή- ερμηνεία της λέξης μόδα είναι: ''τρόπος έκφρασης''. ''Τρόπος που ενδυματολογεί την σύγχρονη και διαρκώς μεταβαλλόμενη ζωή μας'' συνήθιζε να λέει ο σπουδαίος Γιάννης Τσεκλένης. Το ξέρω ότι ξεφεύγω από το θέμα σας και την ερώτηση σας όμως η ιστορία του υφάσματος είναι πάνω κάτω γνωστή. Υπάρχουν ωστόσο κάποια μικρά πραγματάκια που γενικά δεν είναι. Ας πούμε μια πολύ ωραία παρατήρηση που είχα κάνει την εποχή που διάβαζα το λεξικό της Τζιροπούλου είναι πως η λέξη μόδα στα Γαλλικά, η λέξη ''vogue'' δηλαδή, προέρχεται από το αρχαιοελληνικό ''βοή'', κοινώς είναι αυτό που κάνει θόρυβο. Ενώ αντίθετα η λέξη ''mode'' που στα Γαλλικά θα πει ''τρόπος'' έχει κοινή ρίζα με την αρχαιοελληνική λέξη ''μήδος'' που θα πει ''σχέδιον''. Ξέρουμε ότι για τον Σωσσύρ  άλλο πράγμα η γλώσσα και άλλο η ομιλία. Έτσι και για την μόδα και τη μελέτη της άλλο ο τρόπος και άλλο η απήχηση της.  Και αυτό ξέρετε μου θυμίζει την παρανόηση που υπάρχει ανάμεσα στις λέξεις μόδα και τάσεις. Μιλάμε όλοι γι’ αυτές τις λέξεις αλλά λίγοι καταλαβαίνουν τι ακριβώς σημαίνει η κάθε μια.

Από το ατελιέ της γιαγιάς σας το 1930 στο σήμερα· μέσα σε αυτά τα 90 χρόνια, ποιες ήταν εκείνες οι αλλαγές που έφερε η έλευση της μόδας στην κοινωνία, στον πολιτισμό, στην οικονομία αλλά και στην καθημερινότητά μας;

Σε συνέχεια λοιπόν όλων των παραπάνω αισθάνομαι ότι θέλω να αναφερθώ στην ακόμα μεγαλύτερη συζήτηση που έχει ανοιχτεί σχετικά με το τι διαμορφώνει τη μόδα ή τι καθορίζει τις τάσεις. Έχω βαρεθεί να ακούω ότι οι συνθήκες διαμορφώνουν τη μόδα - οι κοινωνικές, οι οικονομικές, οι πολιτικές. Όχι! Ο άνθρωπος στην προσπάθεια του να δημιουργήσει και να εκφραστεί διαμορφώνει τη μόδα.  Ακριβώς ότι συμβαίνει και με την τέχνη δηλαδή.  Ξέρετε η επιστήμη της κοινωνιολογίας είναι ένα λειψό εργαλείο για να περιγράψει την ανθρώπινη περιπέτεια. Ούτε οι κοινωνικές, ούτε οι πολιτικές συνθήκες δεν διαμόρφωσαν μόδα ποτέ. Σκεφτείτε ας πούμε το παράδειγμα του Μάο Τσε Τουνγκ. Το στυλ του έπεσε μόλις έπεσε αυτός. Τα ορυχεία με τις φόρμες εργασίας και το τζιν. Χρησιμοποιήσαμε το τζιν αλλά γιατί δε φοράμε ακόμα τις εργατικές φόρμες; Θέλω να πω πως κάθε εποχή και προφανώς οι εκάστοτε συνθήκες, προσφέρουν  τα δικά τους ερεθίσματα, ο άνθρωπος όμως είναι αυτός που ευθύνεται για το πώς τα χρησιμοποιεί και τι θα δημιουργήσει με αυτά. Σε όλα η απάντηση είναι ο άνθρωπος. Η μόδα είναι ένα φαινόμενο που με αυτό έχουν ασχοληθεί όχι μόνο κοινωνιολόγοι αλλά σπουδαίοι φιλόσοφοι και ποιητές. Γι’ αυτό μου φαίνεται πολύ πρόχειρη αυτή η προσέγγιση.

Έρχομαι λοιπόν να σας απαντήσω πως η ιστορία επαναλαμβάνεται, ανά περιόδους, ξαναγράφεται, με τις ίδιες λέξεις ίσως με άλλη ορθογραφία όμως. Γιατί η μόδα δεν εμφανίστηκε, προϋπήρχε. Η ανάγκη έκφρασης δεν ήρθε ως απαίτηση στην ανθρωπότητα κάποια δεδομένη χρονική στιγμή. Το ίδιο λεπτό που ο άνθρωπος αντιλήφθηκε τον εαυτό του θέλησε και να τον περιγράψει.. Με λάσπη που σήκωσε από κάτω και ζωγράφισε πάνω του; Με στολίδια, με δέρματα, με χρώματα που βρήκε στη φύση και επεξεργάστηκε; Με υφάσματα μετά; Όλα έναν σκοπό εξυπηρετούν. Το ίδιο πράγμα που έκανε ο πρωτόγονος άνθρωπος όταν τύλιξε πάνω του το πρώτο δέρμα, το ίδιο κάνω κι εγώ όταν φοράω ένα φόρεμα και βγαίνω απ' το σπίτι. Μπορεί να μου χρειάζεται για να μην κρυώνω ή για να μην κυκλοφορώ γυμνή, παρ' όλα αυτά έχω σίγουρα επιλέξει ποιο απ' όλα τα φορέματα μου θα βάλω και πώς.. και αυτό είναι μια δήλωση.

Μαρία Διαμάντη. Χειροποίητος γλυπτός κορσές για την κατασκευή του οποίου χρειάστηκε να κεντηθούν 476 σούστες ραπτικής σε διάφανο τούλι. [Black & White Portrait: Argyris Vavouyios for Maria Diamandi atelier © 2020 Athens. All rights reserved]

Μεγαλώσατε στην Αθήνα, σε ποια γειτονιά και ποιες οι μνήμες από την περίοδο των παιδικών σας χρόνων ; Μπορείτε να ΄΄εισχωρήσετε΄΄ στη ντουλάπα σας και να περιγράψετε τα αγαπημένα  ρούχα  σας αλλά και τη μυρωδιά τους από την περίοδο της εφηβεία σας;

Μεγάλωσα στον Κεραμεικό, στη γειτονιά στην οποία το οικογενειακό μας ατελιέ-σχολή με πρωτεργάτρια τη γιαγιά μου υπάρχει από το 1930.  Από εκεί έχω να θυμηθώ κυρίως αναμνήσεις, μιας και όταν οι υπόλοιποι έπαιζαν στις πλατείες εγώ παρακολουθούσα τις δυο γυναίκες που με έμαθαν τα μυστικά του επαγγέλματος μας να ράβουν και να διδάσκουν. Από δημιουργίες αυτών ήταν κυρίως γεμάτη και η ντουλάπα της εφηβείας μου και ότι έχω να θυμηθώ είναι φορέματα που οι δύο πολύ σημαντικές αυτές γυναίκες κατασκεύασαν για μένα. Θυμάμαι χαρακτηριστικά υπήρχε μια περίοδος που η γιαγιά μου είχε πλέον αποσυρθεί από το ατελιέ και τη σχολή και όλη αυτή η δραστηριότητα είχε περάσει στην θεία μου. Τότε ακριβώς, και επειδή μάλλον η γιαγιά μου είχε τελικά πολλή όρεξη ακόμα να ράψει, μου έραβε συνεχώς φορέματα, με αποτέλεσμα να φοράω κάθε μέρα και άλλο. Πρόσφατα πέθανε και η θεία μου και κατεβήκαμε στα υπόγεια του παλιού ατελιέ, στις ντουλάπες που είχαμε χρόνια να ανοίξουμε. Εκεί ξαναθυμήθηκα όλη την ιστορία του ατελιέ και ύστερα όλη την παιδική, εφηβική αλλά και μετέπειτα ζωή μου. Για κάποιο λόγο έχω συνδυάσει τις περιόδους με ρούχα. Κάθε φόρεμα που έπιανα στα  χέρια μου ήξερα ποια από εμάς το έχει ράψει και τι ακριβώς συνέβαινε στις ζωές μας εκείνη την περίοδο. Φόρεμα και γεγονός. Φόρεμα και συναίσθημα. Τώρα που το σκέφτομαι νομίζω θα μπορούσα να διηγηθώ όλη τη ζωή μου μέσα από τις ιστορίες των φορεμάτων μου.

Δραστηριοποιείστε επαγγελματικά από το 2011 στον Κεραμεικό όπου δημιουργήσατε το δικό σας ατελιέ, παράλληλα δε εκπαιδεύετε νέους σχεδιαστές. Μέσα σε μια δύσκολη περίοδο για την ελληνική κοινωνία τα όνειρα νέων παιδιών πόσο εύκολο ήταν να παραμείνουν ζωντανά ;

Ακριβώς! Στον Κεραμεικό που είναι πλέον μια διαφορετική γειτονιά από εκείνη στην οποία έζησε λαμπρές στιγμές το οικογενειακό μας ατελιέ. Βλέπετε ο Κεραμεικός ήταν αγαπημένη γειτονιά των παλιών Αθηναίων -ο παππούς μου ήταν ένας απ' αυτούς- την εποχή που εγώ δεν είχα καν γεννηθεί. Έπειτα υποβαθμίστηκε σαν περιοχή, τα τελευταία χρόνια όμως παρατηρείται μια ανάπτυξη στην οποία -και λυπάμαι που θα στεναχωρήσω κάποιους λέγοντας το- έχουν συμβάλλει κατά πολύ και οι airbnb ενοικιάσεις. Κάποτε είχα μια βιτρίνα στο πουθενά γιατί η βιτρίνα μου δεν είναι κάτι που ποτέ το χρειαζόμουν για να δουλέψω και σίγουρα δεν είναι ο λόγος που δουλεύω. Όμως πλέον φτιάξαμε μια βιτρίνα που περιγράφει σύντομα  την ιστορία του ατελιέ και το έργο μας, να ξέρει ο κόσμος που περνάει που βρίσκεται και χαίρομαι πολύ όταν βλέπω να στέκονται και να την διαβάζουν άνθρωποι από όλο τον κόσμο. Και ο ήχος από τα ροδάκια των αποσκευών όταν δουλεύω με ανοιχτά παράθυρα, συγνώμη αλλά νιώθω πως δουλεύω πλέον στη Μύκονο ή στη Σαντορίνη. Που δεν τα λες νησιά αλλά το κέντρο του κόσμου.

Λοιπόν όπως είναι ο Κεραμεικός είμαστε κι εμείς. Είμαστε πλέον διεθνείς. Ξέρετε η προηγούμενη κρίση -η επόμενη θα δούμε- έφερε πολλές αλλαγές μεταξύ των οποίων και το γεγονός πως πολλοί νέοι άνθρωποι αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν σε χώρες στις οποίες θα έβγαζαν τα προς το ζην. Πολλά παιδιά λοιπόν που ήταν ήδη μαθητές μου από την Αθήνα βρέθηκαν να ζουν στο Λονδίνο, στη Νέα Υόρκη, στη Σαουδική Αραβία, στη Βιέννη και αλλού. Μέχρι τότε είχαμε ανθρώπους που ζούσαν στην επαρχία και προκειμένου να σπουδάσουν έπαιρναν αεροπλάνο μια φορά τον μήνα περίπου και έρχονταν εδώ και κλεινόμασταν στο ατελιέ τετραήμερα σε ιδιαίτερα μαθήματα προκειμένου να καλύψουμε ύλη για να έχουν δουλειά για καιρό εφόσον θα αργούσαν να ξαναέρθουν. Δεν είχα αντιμετωπίσει όμως μέχρι τότε περίπτωση ανθρώπου από το εξωτερικό. Το 2016, μόλις οι πρώτες μαθήτριες μου μετακόμισαν παρουσιάστηκε και αυτή η ανάγκη και έτσι γεννήθηκαν τα on-line μαθήματα στα οποία πρώτη εγώ έλεγα όχι στην αρχή και μεταξύ μας ακόμα απαιτώ από όποιον κάνει μάθημα εξ αποστάσεως με την πρώτη ευκαιρία που βρίσκεται στην Ελλάδα να δουλεύω  μαζί του από κοντά για όσο περισσότερο γίνεται. Καταλαβαίνετε από όλα αυτά πως εύκολο ή δύσκολο τα όνειρα των δικών μου παιδιών παραμένουν ζωντανά ακόμα κι αν χρειαστεί να τα κυνηγήσουν στην άλλη άκρη της γης. Και φροντίζω εγώ γι’ αυτό.

Βλέποντας σκηνές από την κινηματογραφική ταινία «Ο Διάβολος φορούσε Prada”, αλήθεια πόσο σκληρός είναι ο χώρος της μόδας και ποια χαρακτηριστικά απαιτείται να έχει κάποιος για να μπορεί να έχει συνέχεια ;

Για να απαντήσω στην ερώτηση σας θα πρέπει να θέσουμε ορισμένα δεδομένα. Την έχω δει την ταινία, έχω δει και πολύ σπουδαία ντοκιμαντέρ γύρω από τη μόδα και όλα μεταξύ άλλων προσπαθούν να περάσουν το ίδιο μήνυμα. Όταν μιλάμε όμως για μόδα θα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε για τι είδους μόδα μιλάμε. Μόδα σαν αυτή που κάνω εγώ; Ή μόδα σαν αυτό που εννοούμε οι περισσότεροι όταν αναφερόμαστε στον όρο; Γιατί όλοι μας λένε πόσο σκληρός είναι αυτός ο χώρος αλλά εγώ δεν βίωσα σκληρότητα. Ως προς τη διαχρονικότητα έχω να σας πω πως δεν ταυτίζεται απαραίτητα με την επιτυχία. Κανείς μπορεί να τα καταφέρει για λίγο, πολύ καλά ή για πολύ, μέτρια. Ιδανικά πρέπει να συμβαίνουν και τα δυο. Θέλω να πω πως η συνέχεια δεν έχει απαραίτητα μέσα της μεγάλη δόση επιτυχίας. Η επιτυχία και η συνέχεια δεν ταυτίζονται. Εξαρτάται λοιπόν τι θέλει κανείς. Το δικό μου ατελιέ ας πούμε έχει συνέχεια. Και η γιαγιά μου όμως κι εγώ είχαμε και δυνατές στιγμές επιτυχίας. Προσωπικά ελπίζω και σε επόμενες. Όμως μου αρέσουν οι στιγμές επιτυχίας, όχι το συνεχές κυνήγι της. Ξέρετε η επιτυχία και ο έπαινος είναι η ίδια φυλακή και δεν μου αρέσει να φυλακίζομαι παρ όλο που για τη δουλειά μου είναι στιγμές που το 'χω κάνει. Θέλω να έχω την επιλογή να μην προσπαθώ πάντα να πετύχω. Σας απαντώ λοιπόν ότι ο χώρος είναι απαιτητικός. Όχι σκληρός αλλά ξένος μέχρι να σε αποδεχθούν. Και καθιερώνεσαι μόνο όταν δεν γίνεται αλλιώς. Μόνο όταν κάνεις κάτι -ένα έργο- που κανένας δεν μπορεί να αγνοήσει.  Τι χρειάζεται γι' αυτό; Δουλειά, δουλειά, δουλειά, γνώσεις, ταλέντο. Χωρίς τα 4 πρώτα δεν γίνεται τίποτα, χωρίς το πέμπτο μπορεί. Δεν είμαι εγώ λοιπόν αυτή που θα πω για τα μειονεκτήματα του χώρου. Ο χώρος είναι οι άνθρωποι του. Μπείτε στον χώρο και θέστε τους όρους σας.

Τον περασμένο Σεπτέμβριο του 2019 παρουσιάσετε στο Μουσείο Μπενάκη την έκθεση σας με τίτλο #Ode_Couture, φόρο τιμή στους Παγκόσμιους Έλληνες Σχεδιαστές. Πόσο εύκολη «σύνθεση» ήταν όλη αυτή η διαδικασία και τι θυμόσαστε από τα πρόσωπα των επισκεπτών της έκθεσης ;  

Θα το πω ευχαριστώντας τον για άλλη μια φορά παρ' όλο που δυστυχώς πια δεν μας ακούει. Το #ode_couture  στο μουσείο Μπενάκη - μια έκθεση ωδή στη ραπτική και το αποτύπωμα που άφησαν στη διεθνή μόδα κορυφαίοι  Έλληνες δημιουργοί,  μια ρητορική ερώτηση σχετικά με το σε τι βαθμό και για πόσο το μεγάλο αυτό γένος των Ελλήνων δημιουργών επηρέασε τη μόδα διεθνώς αλλά και ποια θέση τελικά κατέκτησε η Ελληνική μόδα στον Παγκόσμιο χώρο- ήταν  μια ιδέα που ήρθε ως δώρο από τον σπουδαίο Γιάννη Τσεκλένη, τον μοναδικό Έλληνα διεθνή σχεδιαστή που πάλεψε στο εξωτερικό από την Ελλάδα και με Ελληνική παραγωγή.  Είχα ήδη κάνει την δεύτερη μου έκθεση και του είχα τηλεφωνήσει, όντας φίλοι, να του ζητήσω την άδεια να κάνουμε ένα αφιέρωμα στο έργο του.  Είμαστε κι άλλοι μου είπε, δεν είμαι μόνο εγώ, είμαστε 5 Έλληνες διεθνείς  που ταξιδέψαμε την Ελλάδα έξω από τα σύνορα, βέβαια εγώ δούλεψα από δω και να το πεις αυτό. 

Έτσι ξεκίνησε ένα μεγάλο -τριετές-  ταξίδι, το οποίο όπως πολύ σωστά υποψιαστήκατε, δεν ήταν καθόλου εύκολη σύνθεση.  Σίγουρα ήταν σπουδή αλλά ήταν και μια σκληρή διαδικασία. Χρειάστηκε πολύ μελέτη, πολλά ταξίδια. Δε σας κρύβω ότι επισκεφτήκαμε εγώ και οι μαθήτριες μου -κυρίως όσες έπαιρναν μέρος στην έρευνα- αρκετές φορές το Victoria & Albert στο Λονδίνο.  Ο Τσεκλένης ήταν παρόν σε όλη την διαδικασία, να βοηθάει, να κατευθύνει και ήταν τόσο αμερόληπτα αφοσιωμένος που στο τέλος από κοινού αποφασίσαμε να αφήσουμε το δικό του αφιέρωμα να γίνει ξεχωριστά. Γνώμη μου ήταν και είναι πως είναι ο μοναδικός που πολέμησε με τα λιγότερα και εν τούτοις κατάφερε  τα περισσότερα.

Δε θα ξεχάσω ποτέ εκείνη τη μέρα παρ' όλο που θα ήθελα να την ξαναζήσω άλλες χίλιες φορές. Τα πρόσωπα των επισκεπτών και η όλη εμπειρία όμως συνοψίζονται στην κριτική που δεχτήκαμε από τον  φίλο Άγγελο Αντωναρόπουλο, τον άγγελο της Τέχνης όπως τον λέω εγώ..: '' Το να δεις μία έκθεση της Μαρίας Διαμάντη δεν είναι μόνο ένα εικαστικό γεγονός αλλά και επίσης μία γνωστική εμπειρία όπως μόνο βιώνουμε σε φημισμένα μουσεία του κόσμου. Αυτός ήταν ο λόγος που παραβρέθηκα και εγώ στο Μουσείο Μπενάκη για την παρουσίαση του "Ode couture" όπου σαν στις προηγούμενες εξαιρετικές της διοργανώσεις -"180 minutes for 18 ideas" και "Fashion rewind project" - μας έδειξε δημιουργίες του προηγούμενου αιώνα μετά από περιεκτική και λεπτομερή έρευνα.  Ένα εγχείρημα - ντοκουμέντο για την χρυσή περίοδο της φινέτσας και τα αριστουργήματα εκείνης της εποχής. Η Μαρία Διαμάντη μέσο της γιαγιάς της, κληρονόμησε επίσης και το ταλέντο της ''μετάδοσης'', διδάσκοντας σε διεθνείς σπουδάστριες πέρα από την κατασκευή ενδυμάτων, ήθος και  σεβασμό στο αντικείμενο με το παράδειγμα της, πλησιάζοντας το με περίσσια αγάπη, έμπνευση, κόπο, χρόνο και πολύ δουλειά.''  Και θα μείνω εκεί.

Ως προς τις ευχαριστίες όμως ένα τεράστιο πολύ ξεχωριστό ευχαριστώ στον κύριο Αντώνη Θεοχάρη Κιούκα -πάντα τον ξεχωρίζω στις ευχαριστίες- υπό την σκηνοθετική επιμέλεια του οποίου έγιναν όλα. Από την τελευταία στιγμή που ''έντυσε'' με φως όσα εμείς δημιουργήσαμε έως πίσω στην αρχή με την έμπνευση, τις ιδέες αλλά και τις πάντα εύστοχες παρατηρήσεις - διορθώσεις του.. Κυρίως όμως για την εμπιστοσύνη.

Χειροποίητος γλυπτός γιακάς από χειροποίητα ντυμένα κουμπιά με διπλή διαφάνεια που ενώνονται σε πλέγμα. Για την κατασκευή του έχουν χρησιμοποιηθεί έως τώρα 1.000 κουμπιά. Under construction. [Black & White photo: Argyris Vavouyios for Maria Diamandi atelier © 2020 Athens. All rights reserved]

Παραδίδετε on-line μαθήματα μόδας σε Έλληνες του εξωτερικού σε όλο τον κόσμο. Πόσο πολύ σας επηρεάζουν οι μαθητές-πολίτες άλλων χώρων στις δημιουργίες σας και τι είναι αυτό που μαθαίνουν από εσάς ;

Όχι μόνο παραδίδω μαθήματα σε Έλληνες του εξωτερικού σε όλο τον κόσμο αλλά συχνά φροντίζω να τους φέρνω κοντά με αφορμή κοινά project με στόχο να συνεργάζονται και να αλληλεπιδρούν μεταξύ τους. H πρόσφατη μας έκθεση στο μουσείο Μπενάκη ήταν ένα τέτοιο project, σκεφτείτε δουλέψαμε τόσοι άνθρωποι, μαθητές κι εγώ, εξ αποστάσεως για τον σκοπό αυτό και συναντηθήκαμε στο τέλος στην Αθήνα. Έχουμε φτιάξει ένα δίκτυο μέσω του οποίου επικοινωνούμε και ανταλλάσουμε -γιατί ανταλλαγή είναι για μένα το μάθημα- ιδέες, απόψεις. Είναι αναπόφευκτο λοιπόν να αλληλεπιδρούμε και μάλιστα σε μεγάλο βαθμό αλλά και να μεταφέρω από το ένα μου παιδί στο άλλο πληροφορίες. Και είναι πολύ ωραίο αυτό. Γνωρίζω η κάθε μου μαθήτρια πως ζει -στο Λονδίνο, στη Βιέννη, στη Νέα Υόρκη, στη Σαουδική Αραβία αλλά και στην Ελληνική επαρχία π.χ. στα νησιά μας -, μαθαίνουμε την κουλτούρα της χώρας, τον τρόπο ζωής, τους μισθούς, τα προβλήματα που αντιμετωπίζει σε κάθε χώρα ένα παιδί που αποφασίζει να δραστηριοποιηθεί στο δικό μας επάγγελμα.. Ας πούμε πως αν μια μαθήτρια δική μου αποφασίσει να δουλέψει στο εξωτερικό δεν θα βρεθεί σε αχαρτογράφητα νερά, τουλάχιστον στις χώρες που δουλεύω. Όπως καταλαβαίνετε λοιπόν είναι πολλά και αυτά που μαθαίνουν οι μαθητές μου από μένα αλλά και εγώ από αυτούς. Θα ήμουν αφελής εάν πίστευα ότι δεν είναι αλληλοεξαρτώμενη η σχέση. Ο επηρεασμός όμως είναι άλλο πράγμα, δε νομίζω ότι συμβαίνει στις προσωπικές μου δουλειές για την ακρίβεια φροντίζω να μην. Θα έχετε παρατηρήσει ότι με την ομάδα μου τα τελευταία χρόνια δουλεύω μόνο αφιερωματικές εκθέσεις ενώ είναι γνωστό πόσο διαφορετικό είναι το θέμα με τα γλυπτά φορέματα  πάνω στο οποίο εδώ και καιρό εργάζομαι. Αυτό συμβαίνει ακριβώς γι’ αυτόν τον λόγο. Πέρα από το ότι -όπως έχω ήδη πει-  το νέο έργο, τον παιδιών, που πρόκειται έτσι κι αλλιώς να ξεπεταχτεί  δεν εμποδίζεται και είναι κάτι που στην ώρα του θα συμβεί, ωστόσο υπάρχει και ένα έργο που  μας έχει διδάξει και μας έχει φτάσει έως εδώ που αξίζει να τιμηθεί, ο δεύτερος και εξίσου σημαντικός λόγος είναι ακριβώς αυτός. Δεν θέλω να επηρεάζομαι.

Τώρα ως προς το δεύτερο σκέλος της ερώτησης σας, αυτά που μαθαίνουν από μένα -ευτυχώς ή δυστυχώς γι αυτούς- είναι πολλά. Ξέρετε δεν έχουμε μια τυπική σχολή συν του ότι η γνώμη μου είναι πως η μόδα θα έπρεπε να διδάσκεται σε πανεπιστημιακές αίθουσες. Είναι ελλιπής η εκπαίδευση στον τομέα της μόδας στην Ελλάδα και αυτό δεν είναι το χειρότερο. Το χειρότερο είναι πως υπάρχουν περιπτώσεις που δεν ελέγχεται καν η αισθητική των δασκάλων. Το καλύτερο σενάριο γιατί και αυτό υπάρχει είναι πως είναι απλά συνοπτική. Για κάποια πράγματα βέβαια δε φταίνε οι σχολές. Φταίμε κι εμείς που όταν θέλουμε να εκπαιδευτούμε σε κάτι επιλέγουμε να συμπεριφερθούμε όχι σαν μαθητές αλλά σαν πελάτες. Και μας αρέσει να μας τα παρουσιάζουν εύκολα όλα. Αγοράζουμε σπουδές. Το πιο γρήγορο, το πιο φτηνό.. Εγώ ας πούμε που τα λέω αυτά έχω ένα πολύ μικρό μερίδιο της αγοράς -αναγκαστικά γιατί ασχολούμαι προσωπικά με τον κάθε μου μαθητή- που τους επιλέγω και με επιλέγουν. Δε θα μπορούσα με τίποτα να γίνω ανταγωνιστική από άποψη αριθμού μαθητών χώρια του ότι δεν αντέχουν όλοι. Αλλά όποιος αντέξει έχει ένα εύρος και μια ποιότητα γνώσης που δεν μπορεί να τον ανταγωνιστεί κανείς. Εγώ όμως δεν είμαι επιχειρηματίας.  Επενδύω στη φήμη μου, στα παιδιά μου και στον μη ευτελισμό της επιστήμης της ένδυσης

Μνήμη, παρελθόν, ιστορία, πολιτισμός, τέχνες, μόδα, θέατρο, κινηματογράφος, τηλεόραση, Ελλάδα. Μέσα από όλες αυτές τις λέξεις οι Έλληνες μαθαίνοντας πιστεύετε ότι μπορούν να διαμορφώσουν μια σύγχρονη ταυτότητα ; Και εάν ναι ποια κατά τη γνώμη σας ;   

Όσο ψάχνεις για πνευματική στέγη, τόσο πιο άστεγος μένεις'' έλεγε ο Κωστής Παπαγιώργης και είναι μια ιδέα που ασπάζομαι από την εποχή ακόμα που δεν είχε σχηματιστεί σα φράση στο μυαλό μου. Θέλω να πω πως άλλο πράγμα να είσαι και άλλο να προσπαθεί να γίνεις. Ένα μεγάλο λάθος που αναγνωρίζω στους νέους Έλληνες και κατ' επέκτασιν στους νέους Έλληνες δημιουργούς είναι η προσπάθεια -και ξέρετε η λέξη προσπάθεια κρύβει μέσα κόπο- να μελετήσουν το παρελθόν, την ιστορία, τον πολιτισμό, την τέχνη - ακριβώς όσα πιο πάνω αναφέρατε- προκειμένου να διαμορφώσουν ταυτότητα. Είμαι όμως αντίθετη με αυτή την προσπάθεια ''εκμετάλλευσης'' του παρελθόντος προκειμένου να χρησιμοποιηθεί σαν ταυτότητα αλλά και σαν σανίδα σωτηρίας. Οτιδήποτε έχει συμβεί έχει καταγραφεί στη μνήμη μας, στο DNA μας ως λαού. Το μελετάμε για να το ανακαλέσουμε και πλέον συνειδητά να το γνωρίζουμε αλλά αυτό δεν είναι το δικό μας έργο, το σύγχρονο και δεν είναι δυνατόν να μας καθορίζει. Αυτή είναι θεωρώ η μεγαλύτερη παγίδα της εποχής. Έχουμε την τύχη να καταγόμαστε από μια χώρα με ενδιαφέρουσα ιστορία και έχουμε επαναπαυθεί. Έχουμε παρελθόν αλλά δυσκολεύομαι να  βρω σύγχρονη, φρέσκια ταυτότητα και ενδιαφέρουσα άποψη. Κάτι που κατά τη δική μου γνώμη το διαμορφώνει κυρίως η άγνοια. Θέλουμε ανθρώπους που να ξέρουν -τι θέλουν να κάνουν προς τα πού θέλουν να παν- χωρίς να γνωρίζουν και να εκπαιδεύονται μόνο για την πληροφορία, μόνο για να φωτιστεί το έργο τους. Αντίθετα έχουμε ανθρώπους που γνωρίζουν αλλά δύσκολα συναντά κανείς κάποιον αυθεντικό πρωτοπόρο, οραματιστή, που να είναι και όχι που να προσπαθεί να γίνει. Και φυσικά δε μπορώ να μην αναφέρω πως το δεύτερο εξίσου σοβαρό θέμα με την ταυτότητα είναι όταν κάποιος τη βρίσκει.  Αυτό βέβαια έχει να κάνει και με την επιτυχία. Μόλις κάποιος βρίσκει την ταυτότητα του και εισπράξει αποδοχή και επιτυχία, προσπαθεί εναγωνίως να διατηρήσει τα στοιχεία εκείνα που τον οδήγησαν εκεί με αποτέλεσμα να μη ρισκάρει να πάει παρακάτω. Να μη ρισκάρει ανεξερεύνητες περιοχές άρα και άλλες επιτυχίες και παραμένει κάποιος ο οποίος έχει πετύχει και συνεχίζει μια ζωή να επικοινωνεί με άλλους τρόπους άλλες φορές καλύτερα και άλλες φορές λιγότερο καλά την μοναδική του επιτυχία. Τη θαυμαστή κάποτε, τη θλιβερή σιγά-σιγά. Αυτούς τους λυπάμαι.

Κατά τη δεκαετία του 1990 στη χώρα μας παρατηρήθηκε ένας καταναλωτισμός, πιστεύω σε όλα. Με αυτό τον τρόπο υποβαθμίστηκε το περιβάλλον. H μόδα σε όλη αυτή τη διαδικασία έπαιξε κάποιο ρόλο, θετικό ή αρνητικό και πως τον κρίνετε; 

Πριν λίγο καιρό στο Παρίσι, ο Γάλλος καλλιτέχνης Christian Boltanski επέστρεψε στο Centre Pompidou 35 χρόνια μετά την πρώτη του φορά για να παρουσιάσει την έκθεση ''Faire Son Tempes'' μέσω της οποία διερευνά θέματα όπως η ανάγκη να κατανοήσουμε τον κόσμο και τον άνθρωπο μέσα στον χρόνο και την ιστορία, μέσω των εννοιών της μνήμης και της απώλειας. Σχεδόν 10 χρόνια μετά το ''No man's land'' την έκθεση εγκατάσταση εκείνη στην οποία επικεντρώθηκε στον θάνατο και κυρίως στη θνητή φύση της ύπαρξης αλλά και στο αυθαίρετο δικαίωμα που αποκτά ο άνθρωπος στην χρήση αρχικά αλλά και στην καταστροφή του πλανήτη. Καταστροφή η οποία συντελείται με διάφορους τρόπους ωστόσο είναι σε όλους γνωστό ότι η μόδα είναι η βιομηχανία εκείνη που καταλαμβάνει την Δεύτερη κιόλας θέση στη λίστα με τις πιο επιζήμιες δραστηριότητες για το περιβάλλον. Δεν μας ανήκει η γη μας. Πιο επίκαιρη από ποτέ η δημιουργία του εκείνη για την σύνθεση της οποίας χρειάστηκαν 30 τόνοι από χρησιμοποιημένα ρούχα τα οποία ο καλλιτέχνης προμηθεύτηκε από οργανισμό στη Νέα Υόρκη ο οποίος ανακυκλώνει 70 τόνους ρούχα την ημέρα και τα χάρισε μετά το τέλος της έκθεσης σε χώρες που βρίσκονται σε ανάγκη.

Τον Φεβρουάριο του 2018, 4 βιτρίνες του Harrod's γέμισαν στοίβες αχρηστεμένων ρούχων. Μια πρωτοβουλία της Ελβετικής εταιρίας ''Vetements'' με σκοπό να αναδειχθεί το πρόβλημα της υπερπαραγωγής στη μόδα. Μόνο που ο Boltanski προηγήθηκε 8 χρόνια. Όπως 10 χρόνια προηγήθηκε ο Simmel των όσων μας είπε 2 μήνες πριν η Anna Windour από τα χείλη της οποίας ποια influencer άραγε περίμενε να ακούσει τη φράση: ''Είναι υπερβολή το να μη φοράς ποτέ δημοσίως το ίδιο ρούχο δεύτερη φορά. Ναι, σωστά έχει μπει η βιομηχανία μόδας στο στόχαστρο γι' αυτή τη συμπεριφορά''..

Σε παλαιότερη συνέντευξη μου σε Νορβηγικό μάλιστα περιοδικό είχα πει πως η μόδα είναι ανήθικη. Φυσικά ασπάζομαι ακόμα αυτή μου την άποψη. Όπως επίσης έχω πει πως.. ”Αν αναλογιστεί κανείς πόσα χρήματα ξοδεύονται για να δημιουργηθεί μια συλλογή την ίδια στιγμή που στον πλανήτη ο μισός πληθυσμός υποφέρει από την έλλειψη στοιχειωδών αγαθών τότε το μόνο που μου έρχεται στο μυαλό να  απαντήσω για το πώς οι άνθρωποι χρησιμοποιούν τη μόδα σήμερα αλλά και το πώς η μόδα τους ανθρώπους είναι τα λόγια της ποιήτριας Patrizia Cavalli ''Οι συλλογές με κάνουν να υποφέρω''. Και προφανώς δεν αναφέρομαι στη μόδα αυτή καθαυτή με την έννοια της δημιουργίας αλλά στη βιομηχανία της μόδας και τις  μεθόδους που χρησιμοποιεί είτε για την κατασκευή είτε για την προώθηση του προϊόντος της.

Η τάση όμως να αμφισβητείτε η μόδα, είναι Παγκόσμια. Σε κοινή γλώσσα θα λέγαμε πως είναι πλέον μόδα. Ο ίδιος ο Simmel όμως έλεγε πως ''η ουσία της μόδας έγκειται στο ότι πρέπει πάντα να την υιοθετεί μόνο ένα μέρος μιας ομάδας ενώ το σύνολο να τείνει στην υιοθέτηση της''. Μόλις η μόδα καταφέρει να γίνει πλήρως αποδεκτή, δηλαδή μόλις εκείνο το οποίο αρχικά έκαναν μόνο ορισμένοι υιοθετηθεί όντως χωρίς εξαίρεση από όλους, τότε δεν χαρακτηρίζεται πλέον σαν μόδα καθώς η εξάπλωση της την ωθεί κιόλας προς το τέλος της.

Προφανώς λοιπόν και η μόδα έχει παίξει ρόλο στην υποβάθμιση του περιβάλλοντος, τόσο σοβαρό που και η ίδια εφόσον δε μπορεί πλέον να τον αρνηθεί τον χρησιμοποιεί και αλλάζει. Ποιο θα είναι άραγε το μέλλον και αυτής της στάσης - τάσης;

Χειροποίητο γλυπτό φόρεμα από καρφίτσες. Under construction. [Black & White photo: Argyris Vavouyios for Maria Diamandi atelier © 2020 Athens. All rights reserved]

Διασχίζοντας την Αθήνα λίγο πριν από τον κορωνοϊό αλλά και κατά τη διάρκεια που απαγορεύτηκαν οι συναθροίσεις τι παρατηρήσατε στην  έρημη πόλη ;  Ο φόβος είναι αρκετός να μας αλλάξει σαν ανθρώπους για να μπορέσουμε να δούμε τη ζωή διαφορετικά ή θα συνεχίσουμε την ίδια ατέρμονη πορεία μέσα στο χρόνο ;  

Ξέρετε εξαιτίας της φύσης της δουλειάς μου έχω περάσει στη ζωή μου μεγάλες περιόδους μοναξιάς και αυτοεγκλεισμού -πρόσφατα για το ode couture στο μουσείο Μπενάκη χρειάστηκε να διαθέσω ένα αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα όπου δεν ασχολιόμουν με τίποτα άλλο εκτός απ' αυτό- και δε σας κρύβω ότι όλον αυτόν τον καιρό βρήκα ευκαιρία να δουλέψω. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να μην έχω σαφή εικόνα για το πώς λειτούργησε αυτό το διάστημα στους ανθρώπους. Η ελπίδα μου όμως από την αρχή ήταν πως όλο αυτό που συνέβη -όπως θα έπρεπε κάθε γεγονός- θα ήταν μια αφορμή για να γίνει ο κόσμος μας καλύτερος και κατ' επέκτασιν ο άνθρωπος καλύτερος. Ο κόσμος όμως αλλάζει όταν αλλάζουν οι ιδέες -εν αρχή ην ο λόγος όπως γνωρίζεται- και δεν είμαι σίγουρη ότι τελικά συνέβη αυτό.

Από τη διαρκή σχέση της εβδόμης Τέχνης με τη μόδα, μια σχέση αγάπης θα τολμούσα να πω. Ποια η αγαπημένη σας κινηματογραφική ταινία και πως πιστεύετε επέδρασε στο κοινό ;  

Εδώ θα κάνετε μια παραχώρηση γιατί θα σας πάω πρώτα κάπου αλλού. Θα σας απαντήσω κάτι που φαινομενικά δεν έχει σχέση με τη μόδα. Έχει όμως με τον κινηματογράφο και την ανθρώπινη ψυχοσύνθεση. Εφόσον όμως και το φαινόμενο της μόδας εξαιτίας της ανθρώπινης ψυχοσύνθεσης υπάρχει, όλα ένα είναι.

Στην τριλογία του Αντονιόνι, η Περιπέτεια - η Νύχτα - η Έκλειψη - η τριλογία της αποξένωσης όπως έχει χαρακτηριστεί- και συγκεκριμένα στο '' la notte''  -ταινία που απέσπασε χρυσό Λέοντα στο φεστιβάλ Βενετίας το 1961 -σας μιλάω για την αγαπημένη μου ταινία- υπάρχει η φοβερή σκηνή του φινάλε όπου το ζευγάρι πλέον μόνο ξαναδιαβάζει ένα ερωτικό γράμμα που έχει ανταλλάξει χρόνια πριν. Ρωτά στο τέλος ο σύζυγος: -Who wrote that? νομίζοντας ότι κάποιος εραστής το έχει συντάξει και το έχει δώσει στη γυναίκα του και εκείνη απαντάει: - You did!

Αυτό που θέλω να πω είναι πως -σε συνέχεια των παραπάνω- τίθεται συχνά στη ζωή το θέμα της ταυτότητας. Ψάχνουμε εναγωνίως να την αποκτήσουμε και ύστερα εύκολα την χάνουμε. Ξεχνάμε ποιοι είμαστε, ξεχνάμε τι είπαμε. Το πιο δύσκολο κοστούμι να φορέσει ο άνθρωπος είναι η αλήθεια του, η αλήθεια μας, γιατί κάθε στιγμή που την προσεγγίζουμε την ίδια στιγμή την έχουμε ήδη χάσει.

Ως προς τις ταινίες μόδας όμως κατ αρχάς δεν έχω αγαπημένη και επίσης προτιμώ τα ντοκιμαντέρ. Θα ξεχωρίσω λοιπόν το ''Yves Saint Laurent: L'amour fou''. Ένα ντοκιμαντέρ για την αγάπη, φτιαγμένο με αγάπη. 1.39´ στα οποία πρωταγωνιστεί ο άνθρωπος που αγάπησε τον Yves Saint Laurent περισσότερο από όλους. Ο επί πολλά χρόνια σύντροφος του και στη συνέχεια άνθρωπος της ζωής του, Pierre Berze. Στην αρχή μάλιστα υπάρχει και η συγκλονιστική σκηνή όπου ο Pierre μιλάει στην κηδεία του Yves και απευθυνόμενος προς αυτόν του λέει: «Ξέρω όμως, ακόμα, ότι δε θα ξεχάσω ποτέ αυτά που σου χρωστάω και πως μια μέρα θα σε βρω κάτω από τους Μαροκινούς φοίνικες». Άμα θέλετε και αντέχετε - γιατί είναι λίγο μεγάλο

Ο Ρώσος συγγραφέας Μπαρίς Παστερνάκ είχε γράψει  «Η ομορφιά γεννιέται από την τόλμη». Εσείς στη ζωή σας που την συναντάτε ; 
Ο Κάφκα έλεγε πως ''όποιος διατηρεί την ικανότητα να βλέπει την ομορφιά, δεν γερνάει ποτέ''  και ο Ντοστογιέφσκι πως  ''η  ομορφιά θα σώσει τον κόσμο''. Ευτυχώς ακόμα -και ελπίζω για πάντα-  συναντώ την ομορφιά  παντού. Και στην πιο άσχημη εικόνα υπάρχει κάτι όμορφο αρκεί να το βρεις και να το απομονώσεις. Αυτό άλλωστε δεν κάνει και η τέχνη;

Το οικογενειακό ατελιέ της Μαρίας Διαμάντη λειτούργησε για πρώτη φορά στον Κεραμεικό το 1930 ως ένα κλασσικό μοδιστράδικο της εποχής
Η ιδιοκτήτρια του, Μαρία Διαμάντη η μεγαλύτερη, κατασκευάστρια ρούχων και καπέλων, λόγω της μεγάλης εμπειρίας της και της διάθεσης της να μεταδώσει τις γνώσεις της, ιδρύει –παράλληλα με τις δραστηριότητες του ατελιέ- τη σχολή κοπτικής – ραπτικής Μαρία Διαμάντη από την οποία, στα χρόνια που λειτούργησε, αποφοίτησε πολύ μεγάλος αριθμός σπουδαστριών.

Η εγγονή της Μαρίας Διαμάντη, η Μαρία Διαμάντη η νεότερη, γεννήθηκε στην Αθήνα και μεγάλωσε στο οικογενειακό ατελιέ και σχολή ραπτικής. Σπούδασε σχέδιο μόδας και ενδυματολογία θεάτρου και δίδαξε σε σχολές μόδας στην Ελλάδα. Το 2011 δημιούργησε το δικό της ατελιέ στον ίδιο δρόμο του Κεραμεικού όπου στεγαζόταν το πρώτο εκείνο ατελιέ, της γιαγιάς της, την οδό Μαραθώνος. Από τότε σχεδιάζει και πουλά ρούχα χειροποίητα, αποκλειστικά κατασκευασμένα για το άτομο για το οποίο προορίζονται, αναβίωσε τα ''μαθήματα μόδας'' που η γιαγιά της παρέδιδε και μελετά και κατασκευάζει τα ''γλυπτά φορέματα'' .

Το 2017 επέκτεινε τις δραστηριότητες του ατελιέ παραδίδοντας on-line μαθήματα μόδας σε Έλληνες του εξωτερικού σε όλο τον κόσμο μέσω των οποίων η ομάδα της μεγάλωσε και απέκτησε διεθνή χαρακτήρα. Είχε ήδη παρουσιάσει με την ομάδα των μαθητών της δύο αφιερωματικές εκθέσεις, τη μια τον Απρίλιο του 2014 με τίτλο ''180 minutes for 18 ideas'' και θέμα το κοστούμι ως μορφή τέχνης με εναλλακτικές πρώτες ύλες και τη δεύτερη τον Ιούνιο του 2017 με τίτλο #fashionrewindproject και θέμα το κοστούμι ως μορφή τέχνης στη μόδα και τον κινηματογράφο προηγούμενων δεκαετιών, όταν μαζί με την ομάδα της ανακοίνωσαν ότι δύο χρόνια ήδη μελετούσαν και εργάζονταν πάνω στην τρίτη τους κατά σειρά ομαδική έκθεση με θέμα την επικαιρότητα των Ελλήνων κορυφαίων και διεθνώς καταξιωμένων σχεδιαστών στην οποία μάλιστα επρόκειτο να λάβουν μέρος μαθητές μόδας από όλο τον κόσμο οι οποίοι θα ταξίδευαν για το σκοπό αυτό στην Αθήνα.

Το πρώτο μέρος της έκθεσης αυτής, της Μαρίας Διαμάντη και της ομάδας της, φόρος τιμής στους Παγκόσμιους Έλληνες Σχεδιαστές, με τίτλο #Ode_Couture , παρουσιάστηκε στις 25 Σεπτεμβρίου 2019 στο Μουσείο Μπενάκη, Πειραιώς 138.

Info: Maria Diamandi atelier, 31 Marathonos str. Athens -www.mariadiamandi.com - [email protected]

Η Μαρία Διαμάντη φωτογραφίζεται κάτω από τους στίχους του Μιχαήλ Άγγελου -στίχους οι οποίοι αναφέρονται στο έργο του χρόνου και στη ματαιότητα της ύπαρξης, σε αντίθεση με τη δύναμη της δημιουργίας- στους οποίους βασίστηκε το θέμα της έκθεσης, λίγο πριν την έναρξη της, στο φουαγιέ του αμφιθεάτρου του μουσείου Μπενάκη. [Photo: Argyris Vavouyios for Maria Diamandi atelier © 2019 Athens. All rights reserved]

Άποψη της έκθεσης #ode_couture, φόρος τιμής στους Παγκόσμιους Έλληνες σχεδιαστές, της Μαρίας Διαμάντη και της ομάδας των μαθητών της, όπως παρουσιάστηκε στις 25 Σεπτεμβρίου στο φουαγιέ του αμφιθεάτρου του μουσείου Μπενάκη. Coloured photo: Argyris Vavouyios for Maria Diamandi atelier © 2019 Athens. All rights reserved]

Η Μαρία Διαμάντη η μεγαλύτερη, φωτογραφημένη το 1935 από φωτογράφο της εποχής, με τις μαθήτριες της.