Καρκίνος του μαστού: Η διαιτολόγος Ιωάννα Παρτσαλάκη μοιράζεται διατροφικά «μυστικά»

Πόσο σημαντικό ρόλο παίζει η διατροφή στην πρόληψη του καρκίνου γενικότερα;

Ο καρκίνος είναι μια πολυπαραγοντική νόσος στην παθογένεια της οποίας συμπλέκονται διάφοροι παράγοντες. Κάποιοι από αυτούς, όπως τα γονίδια, δεν είναι τροποποιήσιμοι, ενώ άλλοι, που από τις μελέτες φαίνεται ότι συμβάλλουν έως και στο 70% του κινδύνου, αφορούν κυρίως στον τρόπο ζωής μας συμπεριλαμβανομένης της διατροφής.

Το σπουδαιότερο ζήτημα με τους τελευταίους είναι ότι βρίσκονται σημαντικά υπό τον έλεγχό μας. Γενικά, η αποφυγή του καπνίσματος, ο περιορισμός του αλκοόλ, η επίτευξη και διατήρηση ενός υγιούς σωματικού βάρους και η συστηματική φυσική δραστηριότητα αποτελούν εξαιρετικά βήματα για την πρόληψη του καρκίνου. Σημαντικό, λοιπόν, ρόλο στην πρόληψη, αλλά και στην αντιμετώπιση του καρκίνου, διαδραματίζει η διατροφή με προστατευτική ή άλλοτε επιβαρυντική δράση. Αυτό που τρώμε δηλαδή -ή δεν τρώμε- φαίνεται ότι επιδρά τόσο στον κίνδυνο εμφάνισης του καρκίνου, όσο και στη συνολική μας υγεία, ψυχική και σωματική.

Για παράδειγμα, η υιοθέτηση του παραδοσιακού μοντέλου μεσογειακής διατροφής, χαρακτηριζόμενο από κατανάλωση φρούτων, λαχανικών, οσπρίων, ξηρών καρπών, ψαριών και ευεργετικών λιπαρών, όπως το ελαιόλαδο, μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο εμφάνισης για διάφορες μορφές καρκίνων, συμπεριλαμβανομένου και του καρκίνου του μαστού (ΚΜ). Αντιθέτως, μια δυτικοποιημένη διατροφή πλούσια σε επεξεργασμένα κρεατικά και φτωχή σε ίνες φαίνεται ότι αυξάνει τον κίνδυνο.

Συνεπώς, η πραγματοποίηση μικρών αλλαγών στη διατροφή και στον τρόπο ζωής μας μπορεί να κάνουν μεγάλη διαφορά στη μακροχρόνια υγεία μας.

Ειδικά για τον καρκίνο του μαστού, υπάρχουν τροφές που συμβάλλουν στην πρόληψη;

Βάσει ερευνών ορισμένα τρόφιμα και θρεπτικά συστατικά, όπως είναι το αλκόολ,  οι υδατάνθρακες (κυρίως η ζάχαρη), τα κορεσμένα λιπαρά οξέα και τα κόκκινα, επεξεργασμένα κρέατα θεωρούνται πιθανοί παράγοντες κινδύνου για τον καρκίνο του μαστού. Αντιθέτως, οι φυτικές ίνες, τα ω-3 πολυακόρεστα λιπαρά οξέα, τα φρούτα, τα λαχανικά και η σόγια διαδραματίζουν προστατευτικό ρόλο.

Πιο συγκεκριμένα, η κατανάλωση ω-3 λιπαρών οξέων, κυρίως από ψάρια και  θαλασσινά φαίνεται να συμβάλλει στη μείωση της εμφάνιση ΚΜ κατά ένα δοσοεξαρτώμενο τρόπο. Επίσης, είναι γνωστό ότι τα φυτικά τρόφιμα περιέχουν φυτοχημικές ενώσεις (φαινόλες, φλαβονοειδή, ισοφλαβόνες, καροτενοειδή και πολλές άλλες)  με αντιοξειδωτικές, αντι-οιστρογονικές και χημειοπροστατευτικές ιδιότητες. Συνεπώς, συστήνονται πέντε ή περισσότερες μερίδες φρούτων και λαχανικών καθημερινά. με έμφαση στα κραμβοειδή λαχανικά (μπρόκολο, κουνουπίδι, λάχανο, λαχανάκια Βρυξελλών), στη ντομάτα, στα κίτρινα/πορτοκαλί/σκουροπράσινα λαχανικά, στο σκόρδο, στο κρεμμύδι, στο πράσο, στο πράσινο τσάι, στη σόγια, στο αβοκάντο και στα όσπρια, που είναι ιδιαίτερα πλούσια σε τέτοιες ενώσεις.

Ακόμα, η μέθοδος μαγειρέματος ειδικά των κρεατικών (υψηλή θερμοκρασία, ψήσιμο στα κάρβουνα, κάπνισμα, πάστωμα) φαίνεται να αυξάνει τον κίνδυνο μέσω της παραγωγής προ-καρκινικών ενώσεων. Όσον αφορά στα γαλακτοκομικά, λόγω του ότι εμπεριέχουν πλήθος θρεπτικών συστατικών με αντίθετες επιδράσεις, τα ευρήματα των μελετών είναι αντικρουόμενα. Έτσι, προτείνεται η κατανάλωση των γαλακτοκομικών προϊόντων με χαμηλά λιπαρά, όπως επίσης, συστήνεται και ο περιορισμός μια διατροφής πλούσιας σε λιπαρά γενικότερα, από γλυκά, τηγανητά, πρόχειρο φαγητό και ορατά ζωικά λίπη και πέτσες.

Την πιο ισχυρή, ωστόσο, συσχέτιση με την εμφάνιση του ΚΜ, αλλά και με τη συνολική θνησιμότητα, την έχει δείξει η κατανάλωση του αλκοόλ, ανεξάρτητα από τον τύπο του αλκοολούχου ποτού που καταναλώνεται.

Όταν πλέον μία γυναίκα νοσεί, και έχει να αντιμετωπίσει τον καρκίνο του μαστού, μπορεί να ακολουθήσει κάποια διατροφή που θα ακολουθήσει βοηθητικά;

Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα ερευνητικά δεδομένα για να βελτιωθεί η συνολική επιβίωση μετά τη διάγνωση του καρκίνου του μαστού καλό θα ήταν 1ον)να επιτευχθεί και να διατηρηθεί ένα υγιές σωματικό βάρος, 2ον)να αυξηθεί η φυσική δραστηριότητα, 3ον)να υιοθετηθεί μια δίαιτα πλούσια σε φυτικές ίνες και σόγια και 4ον) να περιορισθεί η πρόσληψη του διατροφικού λίπους και κυρίως των κορεσμένων λιπαρών οξέων (ζωικά λίπη).

Επίσης, μεγάλη κλινική σημασία έχει και η διατροφική παρέμβαση κατά τη διάρκεια της χημειοθεραπείας, με στόχο την εξασφάλιση της επαρκούς ενεργειακής πρόσληψης, αλλά και των θρεπτικών εκείνων συστατικών, που χρειάζεται ο οργανισμός και που οδηγούν σε βελτιωμένη απόκριση και μειωμένη τοξικότητα των αντινεοπλασματικών θεραπειών. Οι αλλαγές στη γεύση, η ξηροστομία, η ναυτία και άλλες ανεπιθύμητες ενέργειες από τις θεραπείες μπορούν να αντιμετωπισθούν με την κατάλληλη διατροφική συμβουλευτική ώστε να αυξηθεί η πρόσληψη του φαγητού. Για παράδειγμα, η κατανάλωση μικρών και συχνών γευμάτων, η προσθήκη καρυκευμάτων, λεμονιού, η λήψη καραμέλας, μέντας ή τσίχλας πριν τα γεύματα, η επιλογή περισσότερο βραστών τροφίμων, η παράλληλη πρόσληψη ροφημάτων με γλυκιά γεύση και η χρήση πλαστικών ή γυάλινων (αντί μεταλλικών) σκευών μαγειρέματος και σερβιρίσματος καθιστούν ένα γεύμα πιο ευχάριστο και πιο εύληπτο.

Επίσης, η εξάντληση των επιπέδων του ψευδαργύρου στον οργανισμό από ορισμένα φάρμακα, μπορεί να συμβάλλει στην απώλεια γεύσης, συνεπώς η συμπληρωματική του χορήγηση μπορεί να είναι χρήσιμη για τη βελτίωση της. Μερικά τρόφιμα, όπως είναι οι κρέμες παρασκευασμένες με ρύζι ή άλλα δημητριακά (π.χ. βρώμη) φαίνεται να ανακουφίζουν τις γαστρεντερολογικές ενοχλήσεις κατά τη χημειοθεραπεία, παρέχοντας παράλληλα διατροφικό πλεονέκτημα μειώνοντας την οξέωση στον οργανισμό από την αύξηση της πρόσληψης των φυτικών πρωτεϊνών και την μείωση της πρόσληψης των ζωικών (όπως συμβαίνει συνήθως). Παράλληλα, κρίσιμη είναι και η διατήρηση μια καλής στοματικής υγιεινής από τα άτομα.

Όσον αφορά τώρα σε άλλα μεμονωμένα θρεπτικά συστατικά φαίνεται από την έρευνα ότι τα ω-3 λιπαρά οξέα των ιχθυελαίων και ειδικότερα το Εικοσαπεντανοϊκό (EPA) και Δοκοσαεξανοϊκό οξύ (DHA) μπορούν να είναι χρήσιμα στον περιορισμό των παρενεργειών, όπως είναι η απώλεια της οστικής πυκνότητας, η περιφερική νευροπάθεια και η αύξηση βάρους. Συνεπώς, είναι πιθανό το EPA και/ή το DHA σύντομα να συνιστώνται ως επικουρική της χημειο- και ακτινοθεραπείας σε ασθενείς με ΚΜ για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής τους.

Η χρήση πολυβιταμινούχων συμπληρωμάτων ή μεμονωμένων βιταμινών (βιταμίνες C, E και D) και μετάλλων (σελήνιο και ασβέστιο) σε ασθενείς με καρκίνο είναι πολύ δημοφιλής. Μάλιστα η μελέτη LACE πριν λίγα χρόνια ανέδειξε ότι >70% των ασθενών με ΚΜ έπαιρναν από μόνοι τους πολυβιταμίνες χωρίς, όμως, να έχουν αποδειχθεί ωφέλιμες ή επιβλαβείς επιδράσεις από αυτές. Ωστόσο, η χρήση τους σε συνδυασμό με μια διατροφή πλούσια σε φρούτα και λαχανικά διατηρώντας μια καλή σωματική δραστηριότητα, μπορεί να συμβάλλει θετικά στην έκβαση του ΚΜ.

Όσον αφορά τώρα στην επίδραση της χορήγησης της βιταμίνης C (ασκορβικό οξύ) στη θνησιμότητα ή στην υποτροπή του ΚΜ είναι αμφιλεγόμενη και φαίνεται να εξαρτάται από τη δόση, την προέλευση, την οδό χορήγησης, τον χρόνο και τη διάρκεια της χορήγησης. Η λήψη της ωστόσο σε μεγάλες δόσεις θα πρέπει πάντοτε να γίνεται υπό  ιατρική καθοδήγηση, γιατί μπορεί να είναι βλαπτική σε ορισμένα άτομα.

Η βιταμίνη Ε (μια εκ των λιποδιαλυτών βιταμινών) έχει αντιοξειδωτικές και αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες. Πλούσιες τροφές σε αυτήν είναι οι ξηροί καρποί, οι σπόροι, τα φυτικά έλαια, τα πράσινα φυλλώδη λαχανικά και τα φρούτα. Κάποιες μελέτες έχουν δείξει θετικές επιδράσεις από τη συμπληρωματική της χορήγηση (και ειδικά με τη συγχορήγηση βιταμίνης C), ενώ άλλες το αντίθετο.  

Το σελήνιο, ένα ακόμα αντιοξειδωτικό στοιχείο, συνήθως προτιμάται συμπληρωματικά στη θεραπεία του καρκίνου, διότι φαίνεται να μειώνει τις παρενέργειες των συμβατικών κυτταροτοξικών θεραπειών χωρίς να επηρεάζει την αποτελεσματικότητα τους. Επειδή, όμως, είναι τοξικό σε  υψηλές δόσεις, πρέπει να προηγείται η μέτρηση των επιπέδων του στο αίμα ώστε να αποφευχθούν η υπερβολική δόση και οι επακόλουθες παρενέργειες.

Η βιταμίνη D (μια ακόμα λιποδιαλυτή βιταμίνη), φαίνεται ότι εκτός από μεταβολισμό των οστών εμπλέκεται και στις διεργασίες της καρκινογένεσης και αρκετές κλινικές και επιδημιολογικές μελέτες αποκαλύπτουν ότι η ανεπάρκεια της είναι συχνή στους ασθενείς με ΚΜ γεγονός που θεωρείται αρνητικός προγνωστικός παράγοντας. Σε ασθενείς με ΚΜ, των οποίων η πυκνότητα των οστών μπορεί να επηρεάζεται από τις θεραπείες συστήνεται η συμπληρωματική χορήγηση βιταμίνης D μαζί με ασβέστιο, καθώς από μόνη της φαίνεται να μην προσφέρει όφελος στην οστική πυκνότητα ή στη μείωση του κινδύνου κατάγματος. Οι συνιστώμενες δόσεις κυμαίνονται μεταξύ 10 και 25 μg βιταμίνης D και 1000 έως 1500 mg ασβεστίου την ημέρα. Το ασβέστιο είναι το πιο διαδεδομένο μέταλλο στο σώμα και τα επίπεδα του στο αίμα έχουν συσχετιστεί θετικά με την επιθετικότητα του ΚΜ σε προ-εμμηνοπαυσιακές γυναίκες. Ωστόσο, θα πρέπει να αναφερθεί ότι η συμπληρωματική χορήγηση ασβεστίου έχει συνδεθεί με αυξημένο κίνδυνο καρδιαγγειακών παθήσεων.

Ως εκ τούτου, όπως και για τα υπόλοιπα μικροθρεπτικά στοιχεία έτσι και για το ασβέστιο απαιτούνται μελλοντικές, καλά σχεδιασμένες μελέτες για την αξιολόγηση της ασφάλειας, της  αποτελεσματικότητας, καθώς και το χρονοδιάγραμμα και τη δοσολογία της συμπληρωματικής τους χορήγησης σε ασθενείς με ΚΜ, που υποβάλλονται σε διάφορες θεραπείες. Μέχρι, όμως, να σημειωθεί αυτό η καλύτερη συμβουλή που θα μπορούσε να δοθεί σε έναν ασθενή είναι να προσλαμβάνει τις βιταμίνες, τα μέταλλα και τα αντιοξειδωτικά μέσω των φυσικών πηγών, καταναλώνοντας ποικιλία τροφίμων.

Σε περίπτωση που δεν μπορεί για διάφορους λόγους να ακολουθήσει όλες τις παραπάνω συνήθεις, ποιες είναι εύκολες λύσεις που θα πρέπει να υιοθετήσει;

Στην περίπτωση που για τον οποιοδήποτε λόγο ένα άτομο δεν μπορεί να προσκολληθεί και να ακολουθήσει το γράμμα και τους κανόνες των διατροφικών οδηγιών, ας μην αγχώνεται. Ας κάνει αυτό που ήδη γνωρίζει.

Ας σκύψει στις παιδικές του μνήμες και να προσπαθήσει να θυμηθεί τι καλό μαγείρευαν οι γονείς ή οι γιαγιάδες του. Ας ψάξει στην πολιτιστική μας κληρονομιά και να ανασύρει τα ξεχασμένα μυστικά της μεσογειακής παραδοσιακής κουζίνας, που ως Έλληνες τα γνωρίζουμε καλύτερα από τον οποιοδήποτε. Και αυτό όχι για συναισθηματικούς μόνο λόγους, αλλά διότι αποδεδειγμένα η υιοθέτηση του μεσογειακού προτύπου διατροφής μπορεί να μειώσει τη συνολική καρκινική θνησιμότητα, την επανεμφάνιση του καρκίνου, αλλά και άλλες συννοσηρότητες συμπεριλαμβανομένων των καρδιαγγειακών νοσημάτων, του διαβήτη και της παχυσαρκίας (μάλιστα η αύξηση του βάρους αποτελεί την πιο κοινή παρενέργεια των χημειοθεραπειών), με θετικές εκβάσεις στην υγεία και στην μακροζωία γενικότερα, μέσω της πληθώρας των βιοενεργών στοιχείων, που προσφέρει.

Υπενθυμίζουμε, ότι το υγιεινό αυτό διατροφικό πρότυπο χαρακτηρίζεται από υψηλή πρόσληψη λαχανικών, φρούτων,  δημητριακών ολικής άλεσης και οσπρίων, χαμηλή προς μέτρια πρόσληψη γαλακτοκομικών προϊόντων, περιορισμένη πρόσληψη κόκκινου κρέατος (όχι περισσότερο από τρεις μερίδες την εβδομάδα) και πολύ λίγα, εάν υπάρχουν, επεξεργασμένα κρέατα, ζάχαρη, γλυκά και αλκοόλ.

Τέλος, οι αλλαγές στον τρόπο ζωής, δεν πρέπει να  αφορούν μόνο στη διατροφή, αλλά και στην άσκηση, καθώς η απώλεια βάρους μέσω άσκησης με περπάτημα 3 με 5 ώρες/εβδομάδα φαίνεται να μειώνει έως 30% την κίνδυνο θανάτου στους επιζώντες του καρκίνου του μαστού.