Η πρώτη όπερα της Σοφίας Καμαγιάννη παρουσιάζεται αυτές τις μέρες στην Εναλλακτική Σκηνή της Λυρικής

«Το ερωτευμένο σύννεφο», τιτλοφορείται η πρώτη όπερα που συνέθεσε η μουσική δημιουργός, παιδαγωγός και πιανίστα Σοφία Καμαγιάννη, σε λιμπρέτο της Ελένης Ζαφειρίου, βασισμένο στο ομώνυμο παραμύθι του Ναζίμ Χικμέτ. Η όπερα παρουσιάζεται με επιτυχία αυτό το διάστημα, με τη συμμετοχή της περίφημης παιδικής-νεανικής χορωδίας Ροζάρτε σε πρωταγωνιστικό ρόλο και σε σκηνοθεσία της Ελένης Ευθυμίου στην Εναλλακτική Σκηνή της Λυρικής Σκηνής, στην Αθήνα. 

Πρόκειται για μία Όπερα για παιδιά και νέους που ήταν Ανάθεση της Εναλλακτικής Σκηνής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής.

Βραδινές παραστάσεις, Ώρα έναρξης: 20.30 (Κυριακή 19.30) στις 13, 14, 15, 16 Ιανουαρίου 2022.

Πρωινές παραστάσεις, Ώρα έναρξης: 11.00  στις 15, 16 Ιανουαρίου 2022.

Εναλλακτική Σκηνή Εθνικής Λυρικής Σκηνής, Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος.

Με ένα μαγευτικό παραμύθι από την Ανατολή, έναν ύμνο στον άνθρωπο, άνοιξε λοιπόν το 2022 για την Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. H νέα αυτή όπερα για παιδιά και νέους που έγραψε η συνθέτρια Σοφίας Καμαγιάννη σε λιμπρέτο της Ελένης Ζαφειρίου ταξιδεύει τους θεατές σε τόπους και χρόνους μακρινούς μέσα από τη δύναμη της μουσικής και της ποίησης. Μια παράσταση υψηλών συμβολισμών και συναισθηματικού πλούτου.

Με το βλέμμα προσηλωμένο στη διάσταση της συλλογικότητας που διακρίνει την αισθητική και πολιτική θέση του αρχικού υλικού, η οπερατική προσαρμογή από την ταλαντούχα συνθέτρια Σοφία Καμαγιάννη που έχει συνεργαστεί κατά το παρελθόν με το ΔΗΠΕΘΕ Πάτρας, και τη συγγραφέα Ελένη Ζαφειρίου ξεχωρίζει λόγω της τολμηρής δραματουργικής επιλογής, ο κεντρικός ρόλος του αφηγητή να αποδοθεί στην πολυβραβευμένη παιδική και νεανική χορωδία Rosarte, η οποία εμπλέκεται στα δρώμενα, σχολιάζει, συμπάσχει και παίρνει θέση υπέρ του δικαίου και της αδελφοσύνης.

Το επταμελές μουσικό σύνολο διευθύνει η Σοφία Καμαγιάννη, ενώ τη σκηνοθεσία υπογράφει η Ελένη Ευθυμίου που θεωρείται μια από τις πιο ενδιαφέρουσες σκηνοθέτριες της νέας γενιάς.

Το Ερωτευμένο σύννεφο του σημαντικού Τούρκου ποιητή Ναζίμ Χικμέτ αποτελεί μια ανυπόκριτα ρομαντική αλληγορία του ιδεαλιστικού αγώνα για τα ιδανικά και τις αξίες, που συγκινεί ακόμη και στις μέρες μας εξαιτίας της ειλικρίνειας και της ευαισθησίας με τις οποίες εξυμνεί πανανθρώπινες αξίες όπως η ελευθερία, η αλληλεγγύη, η φιλία, ο αγώνας για την κοινωνική δικαιοσύνη, η αυτοθυσία και η βαθιά αγάπη για τη ζωή, καταδικάζοντας παράλληλα τη βία του πολέμου, της εκμετάλλευσης και της απληστίας.

Ανάμεσα στα άλλα έργα του, ο Ναζίμ Χικμέτ έγραψε και μικρές ιστορίες που πηγάζουν από την παράδοση της χώρας του. Αυτές έχουν τη μορφή διδακτικών παραμυθιών που απευθύνονται σε παιδιά κάθε ηλικίας. Το Ερωτευμένο σύννεφο είναι μια απ’ αυτές τις μικρές ιστορίες, που όμως είναι μεστή από μεγάλα διανοήματα και ισχυρά συναισθήματα.

Η τρυφερότητα και η ευαισθησία, βασικοί πυλώνες του παραμυθιού, αποτέλεσαν κινητήριο δύναμη για τη δημιουργία της νέας όπερας από τη Σοφία Καμαγιάννη. «Η ιδιαίτερη πρόκληση στο συγκεκριμένο έργο, και έμπνευση για τη σύλληψή του, ήταν η δραματουργική επιλογή η (εξαιρετική) παιδική – νεανική χορωδία Rosarte, στην οποία είναι αφιερωμένο το έργο, να έχει πρωταγωνιστικό ρόλο. Στη συνέχεια, μέσα από τη λιμπρετική επεξεργασία από την Ελένη Ζαφειρίου, η οποία έκανε μια εμπνευστική ποιητική μεταφορά του παραμυθιού, προέκυψε η τελική μορφή του ρόλου της χορωδίας ως συγγραφέας – αφηγητής – χορός. Αφηγείται την ιστορία, στέκεται στα νοήματά της, αλλά κατά τόπους συμμετέχει σε αυτά που λένε οι ρόλοι, συμπάσχοντας και ακολουθώντας τη ροή, καθορίζοντας πολύ και τον τρόπο μουσικής γραφής.

Χωρίς ίχνος όμως παιδοκεντρικών «ευκολιών», μετά από συνεννόηση και συνεργασία μεταξύ μας. Στο μουσικό ύφος, ο έντονος λυρισμός εναλλάσσεται με ρυθμικό δυναμισμό απορρέοντα από τη συνεχή δράση και τις συγκρούσεις και εξίσου σημαντικό δραματουργικά, γι’ αυτό και έδωσα μεγάλη έμφαση στους τρόπους έκφρασής του.

Οι ηλεκτροακουστικοί ήχοι που παρεμβάλλονται –επεξεργασμένοι φυσικοί ήχοι– διευρύνουν τον φαντασιακό χώρο στη Χώρα της Φλογέρας ή προσδίδουν ιδιότητες στα λουλούδια (θρήνος) φτιάχνοντας ιδιότυπους ηχητικούς όγκους μαζί με τις ζωντανές φωνές. Ο συνδυασμός όλων των στοιχείων σε μια σύγχρονη μουσική γλώσσα είχε ως στόχο τη λειτουργία των συμβολισμών στα πιο βαθιά στρώματα των υψηλών δονήσεων – συναισθημάτων – σκέψεων και μηνυμάτων που περνά αυτό το έργο. Διαβάζοντας το σημείωμα αυτό δύο χρόνια μετά την απότομη παύση της πρώτης μας προγραμματισμένης παρουσίασης, η σκέψη μου ήταν να γράψω κάτι τελείως διαφορετικό υπό την επήρεια των συναισθηματικών κραδασμών και τεράστιων αλλαγών που έχει προκαλέσει η πανδημία. Το άφησα τελικά ως είχε, μόνο νιώθω να προσθέσω δύο λέξεις. Συγκίνηση και ευγνωμοσύνη», σημειώνει η Σοφία Καμαγιάννη.

Τόσο η ποιητική φόρμα και οι αναφορές στη γλώσσα της λαϊκής παράδοσης που διατρέχουν το λιμπρέτο της Ελένης Ζαφειρίου όσο και η διαλεκτική λυρικής έκφρασης, ρυθμικής ενεργητικότητας και ποιητικής χρήσης της τεχνολογίας που διέπουν τη μουσική γλώσσα της Σοφίας Καμαγιάννη αξιοποιούνται στην υπηρεσία των υψηλών συμβολισμών και του συναισθηματικού πλούτου που χαρακτηρίζει το ποιητικό έργο του Χικμέτ. «Η συγγραφή του λιμπρέτου Το ερωτευμένο σύννεφο ενσωματώνει δύο λεπταίσθητους και απαιτητικούς παράγοντες: ο ένας, ο παγκόσμιος Τούρκος ποιητής, Ναζίμ Χικμέτ και το βαθύ περιεχόμενο του ομότιτλου “παιδικού” διηγήματος – παραμυθιού του. Ο άλλος, η πολυβραβευμένη παιδική χορωδία Rosarte και η συμμετοχή της στην όπερα. Αυτοί προκάλεσαν την έμπνευση που πραγματώθηκε αβίαστα και με ενθουσιασμό.

Ο πρώτος παράγοντας λειτούργησε ώστε το διήγημα – παραμύθι να μελετηθεί σε βάθος με στόχο να αναδειχθούν όλοι οι συμβολισμοί που «υποκρύπτονταν» στα σπλάχνα του: ο πόλεμος, η καταστροφή φύσης και ανθρώπων, η βία του εκμεταλλευτή σε αυτόν που υφίσταται την εκμετάλλευση, η απληστία, η κοινωνική αδικία, ο ατομισμός. Αλλά και το θάρρος, η αντίσταση, η συλλογική διεκδίκηση του δίκιου, η συντροφικότητα, η πραγματική, απελευθερωτική αγάπη, η αυταπάρνηση, η αυτοθυσία, η ζωοδότρα αγάπη για τη ζωή. Η δυναμική της αλληλεπίδρασης και αλληλεξάρτησης των ψυχικών και κοινωνικών καταστάσεων, τα ιδεολογικά στοιχεία, η κοσμοθεωρητική θέση.

Ο δεύτερος παράγοντας ενέπνευσε ώστε το λιμπρέτο να αναθέσει στη χορωδία πολλαπλούς ρόλους: του αφηγητή, του δρώντος λαού, της συλλογικής συνείδησης και μνήμης, της λαϊκής σοφίας. Έτσι δημιουργήθηκε μια πρωτοτυπία στην οπερατική εργογραφία, όπου η χορωδία κρατά ολόκληρη την εξέλιξη του έργου και παραμένει μέχρι τέλους επί σκηνής. Ένα δώρο τιμής στην ξεχωριστή maestra της Rosarte, Ρόζη Μαστροσάββα, και τα “«παιδιά”» της», αναφέρει η Ελένη Ζαφειρίου.

Η σκηνοθέτις Ελένη Ευθυμίου με τη σειρά της τονίζει ότι, «ξεκινήσαμε να δουλεύουμε το Ερωτευμένο σύννεφο με αρχική πρόθεση να το παρουσιάσουμε στο κοινό τον Μάρτιο του 2020. Δύο χρόνια μετά και εν μέσω μiας πολύ σκληρής εποχής για την ανθρωπότητα –τόσο σε σχέση με την ανθρωπιστική και την υγειονομική όσο και σε σχέση με την περιβαλλοντική κρίση–, το παραμύθι του Ναζίμ Χικμέτ έρχεται επίκαιρο όσο ποτέ να μας ζεστάνει με τους ποιητικούς συμβολισμούς του και να μας φωτίσει με ελπίδα. Ο τρόπος που επιλέξαμε να αποδοθεί η ιστορία στοχεύει στη μαγεία και το παραξένισμα του παραμυθιού και τη σκηνική λιτότητα.

Οι χαρακτήρες για μας λειτουργούν αφενός ως αρχέτυπα της ανθρώπινης συμπεριφοράς, αφετέρου ως αρχέτυπα της ίδιας της φύσης (γη, νερό, φωτιά). Τα στοιχεία της φύσης που συναντάμε στο έργο αποδίδονται συμβολικά και ζωντανεύουν μέσα από τον τρόπο που επηρεάζουν συναισθηματικά και κινησιολογικά το σύνολο των προσώπων.

Η ατμόσφαιρα που δημιουργεί η σύμπραξη μουσικής και εικαστικού σχεδιασμού, άλλοτε μυστηριακή και άλλοτε πολεμική, στοχεύει στο να αναδείξει τα υπαρξιακά και τα πολιτικά μηνύματα του έργου. Η παράσταση, εμποτισμένη με αγάπη από όλους τους συντελεστές και τις συντελέστριές της, παραδίδεται στους θεατές με στόχο να εμπνεύσει δύναμη και πίστη για ένα καλύτερο μέλλον. Γιατί, όπως λένε και οι αφηγητές του έργου μας, “το καινούριο που έρχεται, / απ’ τις ωδίνες του παλιού γεννιέται”».

Στην παράσταση συμμετέχουν συνολικά 70 μέλη της παιδικής και νεανικής χορωδίας Rosarte, που ίδρυσε και διευθύνει η μαέστρος Ρόζη Μαστροσάββα. Επιστέγασμα της πορείας της, τα 4 χρυσά μετάλλια από τις τρεις Χορωδιακές Ολυμπιάδες όπου συμμετείχε (Γκρατς 2008, Ρίγα 2014, Τσουάνε Νότιας Αφρικής 2018), καθώς και η βράβευσή της από την Ακαδημία Αθηνών για την υψηλότατη προσφορά στο καλλιτεχνικό στερέωμα της χώρας μας.

*Η παράσταση «Το Ερωτευμένο Σύννεφο» ανήκει στην ενότητα του προγραμματισμού της Εναλλακτικής Σκηνής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής με τον τίτλο «ΗΜΕΡΕΣ ΜΟΥΣΙΚΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ» που εντάσσεται στην Πράξη «ΦΕΣΤΙΒΑΛΙΚΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗΣ ΣΚΗΝΗΣ ΤΗΣ ΕΛΣ» & συγχρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) και από Εθνικούς Πόρους.

Σύνοψη

Σε χώρο και χρόνο απροσδιόριστο, οι «μαγικές» νότες του νέυ δημιουργούν τη Χώρα της Φλογέρας και των κατοίκων της, του κακού Καρά Σεϊφί, φεουδάρχη άπληστου, βίαιου και δολοφονικού, αλλά και της συνετής, δίκαιης και γενναιόψυχης Αϊσέ. Ο Καρά Σεϊφί εποφθαλμιά το μικρό κομμάτι γης της Αϊσέ και καταφεύγει σε απάνθρωπα και εγκληματικά μέσα για να το αρπάξει: νυχτερινές επιθέσεις με το άλογό του, απειλές και εκβιασμούς. Είναι βέβαιος για τη νίκη του, χωρίς να υπολογίζει την ψυχική δύναμη της Αϊσέ και την πολύτιμη βοήθεια των συντρόφων της.

Ένα μεσημέρι, ενώ η Αϊσέ και οι σύντροφοί της, ο λαγός και το περιστέρι, απολαμβάνουν τον ήλιο, εμφανίζεται στον ουρανό ένα σύννεφο. Αντικρίζοντας τα όμορφα καθαρά μάτια της Αϊσέ, λαβώνεται από το βέλος του έρωτα και γίνεται ένα «ερωτευμένο σύννεφο». Τα συναισθήματα είναι αμοιβαία. Το «ερωτευμένο σύννεφο» γίνεται μάρτυρας των επιθέσεων του Καρά Σεϊφί ενάντια στην αγαπημένη του και ρίχνεται μαζί με τους άλλους στη μάχη για να τον εκδιώξουν.

Η σθεναρή αντίσταση της Αϊσέ και των συντρόφων της αναγκάζουν τον Καρά Σεϊφί να συρθεί ύπουλα μια νύχτα στον κήπο της, όπου πυρπολεί όλα τα λουλούδια. Αρχίζει η τελική μάχη, που τους βρίσκει ενωμένους. Το «ερωτευμένο σύννεφο» παλεύει στον ουρανό ενάντια στους συμμάχους του Καρά Σεϊφί, τον άνεμο και το φίδι, και ταυτόχρονα βοηθάει τους υπόλοιπους στη γη εναντίον του Καρά Σεϊφί. Η έκβαση είναι νικηφόρα για την Αϊσέ. Όμως τα λουλούδια έχουν καεί.

Το «Ερωτευμένο σύννεφο» αποφασίζει να θυσιαστεί για να αναγεννηθούν, να συνεχιστεί η ζωή. Αφήνει τα δάκρυά του –δάκρυα από υψηλόφρονα συνείδηση– να πέφτουν σαν βροχή. Η καμένη γη ποτίζεται απαλά. Το «ερωτευμένο σύννεφο» χάθηκε, αλλά η βροχή ξαναζωντάνεψε την καμένη γη. Η λύπη της Αϊσέ και των υπόλοιπων συντρόφων της απαλύνεται στη σκέψη πως ο αγαπημένος της θυσιάστηκε για να δώσει καινούρια ζωή και πως θα μείνει για πάντα στις καρδιές τους.

* Η Σοφία Καμαγιάννη είναι συνθέτρια, μουσικός και παιδαγωγός. Τα μουσικά της ενδιαφέροντα καλύπτουν μια ευρεία γκάμα. Σπούδασε πιάνο, κλασικά κρουστά, σύγχρονη σύνθεση, μουσική για θέατρο και κινηματογράφο, καθώς και μαθηματικά στην Ελλάδα και την Αγγλία (μεταπτυχιακές σπουδές).

Έχει συνεργαστεί με σημαντικά μουσικά σύνολα (Kreutzer Quartet, Καμεράτα, Συμφωνική Ορχήστρα Δήμου Αθηναίων, UMBC Symphony Orchestra, χορωδία Rosarte, Ruckus Ensemble, Ορχήστρα Σύγχρονης Μουσικής ΕΡΤ, L’ Αnima, Κρούσσις κ.α.) και σολίστες. Έχει γράψει τραγούδια, μουσική για πολλές θεατρικές παραστάσεις (Εθνικό Θέατρο, ΚΘΒΕ, ΔΗΠΕΘΕ Πάτρας, ΔΗΠΕΘΕ Κοζάνης κ.ά.), για ταινίες μικρού μήκους και video art, για πολύτεχνες παραστάσεις, συνδυάζοντας και σκηνοθεσία, για χορό και για εγκαταστάσεις (installations). Έχει λάβει μέρος σε πολλά μουσικά σχήματα και παραστάσεις και εμφανίζεται ως μουσικός σε συναυλίες, εκδηλώσεις φεστιβάλ, μουσικές σκηνές και θέατρα.

Έχει συνεργαστεί με πολλούς φορείς σε δημιουργικά εκπαιδευτικά προγράμματα (ΕΡΤ, Στέγη Ιδρύματος Ωνάση, Μουσικοκινητική Σχολή Orff της Σχολής Μωραΐτη, Opera Studio Πάτρας, Δημοτικό Ωδείο Ναυπλίου κ.α.). Είναι ιδρυτικό μέλος της Σπίζα.