Ο κοινωνιολόγος Ν. Κοκοσαλάκης στο thebest.gr: Οι αντιεμβολιαστές από το χώρο της εκκλησίας διαστρεβλώνουν το μήνυμα του Χριστιανισμού

O Νίκος Κοκοσαλάκης θεωρείται από τους κορυφαίους επιστήμονες και διακεκριμένους κοινωνιολόγους με τεράστια συμβολή στην επιστήμη της «Κοινωνιολογίας της Θρησκείας», με συμμετοχή σε διεθνή επιστημονικά συνέδρια και ενεργό μέλος διεθνών επιστημονικών συλλόγων και επιτροπών, με πλούσιο συγγραφικό έργο και πολυπληθείς δημοσιεύσεις σε διεθνή περιοδικά που αποτελούν έργο τιτάνιο.

Ένας επιστήμονας που προβληματίζεται πάνω στα μεγάλα και σοβαρά προβλήματα της ζωής θέλοντας να εμβαθύνει στην έννοια της «θρησκείας» και να κατανοήσει την ουσία και το ρόλο της και πώς μεταλλάσσεται ιστορικά και κοινωνικά συμβάλλοντας στη γνώση και την ενσυνείδηση μηχανισμών και διαδικασιών που αφορούν στη συγκρότηση των κοινωνικών πολιτικών συστημάτων και των τρόπων αναπαραγωγής τους ή μετασχηματισμού τους με βάση τη θρησκεία.

Προσηλωμένος βαθιά στο καθήκον του, στην επιμονή, τη συμμετοχική παρατήρηση και την χωρίς περιορισμούς εργατικότητά του, με προφίλ γυμνό από κάθε εξωτερικότητα και συμβατικότητα, ο Ομότιμος σήμερα Πανεπιστημιακός Καθηγητής Κοινωνιολογίας, Νίκος Κοκοσαλάκης, εδραίωσε και ίδρυσε το μάθημα της «Κοινωνιολογίας της Θρησκείας» στο Πανεπιστήμιο του Liverpool στην Αγγλία μέχρι την αποχώρησή του. Ταπεινά εμπνευσμένος, τόσο από την ενσυναίσθηση των προσωπικών του ορίων όσο και για την επίγνωση που επιβάλλει η ευθύνη του καθηγητή, θέλησε να μεταλαμπαδεύσει στους φοιτητές του την κατανόηση της ουσίας της θρησκείας σε κοινωνικό επίπεδο εστιάζοντας στις σχέσεις εκκλησίας και πολιτείας στα πλαίσια της σύγχρονης κοινωνικής και πολιτικής πραγματικότητας.

Ο κ. Κοκοσαλάκης που σήμερα μένει στη Χαλκίδα, μίλησε στην Άνθη Ροδοπούλου και το thebest.gr και αναφέρθηκε και στο φαινόμενο των αντιεμβολιαστών, ένα σημαντικό ποσοστό των οποίων είναι και από το χώρο της εκκλησίας.

Η συνέντευξη του είναι η παρακάτω:

-Τι μελετά η κοινωνιολογία της θρησκείας; Ποιο το αντικείμενό της;

Το γενικό αντικείμενο της κοινωνιολογίας της θρησκείας είναι η επιστημονική κοινωνιολογική μελέτη και ανάλυση της θρησκείας στην κοινωνία και την ιστορία. Ειδικότερα η επιστήμη αυτή διερευνά: τη σχέση θρησκείας και πολιτικής και εκκλησίας και πολιτείας, την σχέση θρησκείας και οικονομίας, και τη σχέση θρησκείας και κοινωνικής μεταβολής. Σε ευρύτερο ανθρωπολογικό πλαίσιο εξετάζει την υπαρξιακή ανάγκη του ανθρώπου να πιστεύει στο υπερβατό (το θείο) και να επικοινωνεί με αυτό με μύθους, σύμβολα και τελετουργίες.

-Τι ήταν εκείνο που σας έκανε να ιδρύσετε το δικό σας μάθημα στον ευρύτερο χώρο της επιστήμης της κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Liverpool;

Διαπίστωσα ότι η θρησκεία ήταν το κλειδί για την μελέτη της κοινωνίας από τους πατέρες της κοινωνιολογίας (Weber, Durkheim κ.α.). Στα καλύτερα τμήματα κοινωνιολογίας στην Αγγλία και τις ΗΠΑ το μάθημα της κοινωνιολογίας της θρησκείας είναι κεντρικό. Στο Λίβερπουλ όμως στο τμήμα μας δεν υπήρχε. Ήταν μια χρυσή ευκαιρία για μένα να ασχοληθώ επαγγελματικά με τα βαθύτερα διανοητικά μου ενδιαφέροντα.

-Ποιος μπορεί να είναι ο ρόλος της θρησκείας σε αυτό τον κόσμο;

Ο κοινωνικός της ρόλος είναι πολυδιάστατος και μπορεί να έχει θετικές ή αρνητικές επιπτώσεις στη ζωή των ανθρώπων. Πάνω από όλα όμως τα ιερά κείμενα και οι λειτουργικές παραδόσεις των μεγάλων θρησκειών, και ιδίως του Χριστιανισμού,  υπήρξαν πηγή ελπίδας και πνευματικής ανάτασης. Οι πανανθρώπινες ηθικές και πνευματικές αξίες αυτών των θρησκειών είναι διαχρονικές και είναι ιδιαίτερα αναγκαίες στο σημερινό κόσμο.

-Πώς εξηγείτε κοινωνιολογικά το σημερινό φαινόμενο των αντιεμβολιαστών που προέρχονται και από το χώρο της εκκλησίας και  αποκαλούνται «ομολογητές της πίστης, αρνητές, αγωνιστές»;

Γενικά αυτοί οι άνθρωποι είναι μειοψηφίες που αρνούνται, ή αδυνατούν, να  σκεφθούν λογικά και επιστημονικά και προβάλουν παράλογα επιχειρήματα, θεωρώντας τους εαυτούς των ως εκλεκτούs αντιστασιακούς. Υπάρχουν σε όλους τους ιδεολογικούς χώρους ακόμη και σε επιστημονικούς φορείς. Στην περίπτωση των αντιεμβολιαστών για θρησκευτικούς λόγους, αυτοί διαστρεβλώνουν το βασικό μήνυμα του Χριστιανισμού, γι’ αυτό είναι και σε αντίθεση με την ιεραρχία της Εκκλησίας και την μεγάλη πλειοψηφία των πιστών. Αυτοί είναι ιδιαίτερα επικίνδυνοι, παράνομοι και ανεύθυνοι, όταν ομιλούν από θεσμική θέση ως ιερείς, επειδή μπορούν να επηρεάζουν πολλούς, οι οποίοι τους θεωρούν ως πνευματικούς πατέρες.

-Θρησκεία και πολιτική. Έχουμε ιστορικά παραδείγματα όπου η θρησκεία άλλοτε συμβιβάζεται και άλλοτε αντιμάχεται πολιτικών συστημάτων (π.χ κομμουνιστική ιδεολογία, ισλαμιστές). Πώς χειραγωγούν τον άνθρωπο οι θρησκείες αλλά και οι λαοί πώς χειραγωγούνται μέσα από αυτές;

Ο κοινωνικός, πολιτικός, και πολιτισμικός ρόλος των μεγάλων θρησκειών, (του Χριστιανισμού, του Ισλάμ, του Ινδουισμού, του Βουδισμού, και του Κομφουκιανισμού), στη μακρόχρονη ιστορία τους, υπήρξε πάντοτε πολυδιάστατος. Οι θρησκείες αυτές άλλοτε στήριξαν και νομιμοποίησαν την πολιτική εξουσία, και άλλοτε διώχθηκαν, αντιτάχθηκαν και πολέμησαν το πολιτικό σύστημα. Σε αρκετές  περιπτώσεις οι ίδιες οι θρησκείες και το ιερατείο άσκησαν πολιτική εξουσία ή και αλλοτριώθηκαν, παραβαίνοντας έτσι την πνευματική, σωτηριολογική αποστολή τους. Στο σύγχρονο κόσμο η θρησκεία συνυπάρχει με το κοσμικό κράτος σε διακριτούς ρόλους. Κι εδώ όμως υπάρχουν εξαιρέσεις, όπως το Ιράν και άλλες ισλαμικές χώρες όπου ίσχυσε ο Ισλαμικός νόμος Sharia και κυβερνά το Ιερατείο μετά την επανάσταση του Χομεϊνί.

Όσο για τη θρησκεία ως μέσο χειραγώγησης των λαών, όντως η θρησκεία υπήρξε πάντοτε ουσιαστικό συλλογικό μέσο άσκησης και επιβολής της εξουσίας στην κοινωνία. Από αυτή την άποψη ο Κάρολος Μάρξ είναι σωστός εν μέρει όταν λέει ότι ‘η θρησκεία είναι το όποιο του λαού’. Είναι όμως εντελώς λάθος αν εννοεί, όπως φαίνεται να εννοεί, ότι σε αυτή την εξήγηση εξαντλείται το φαινόμενο της θρησκείας γενικά, και η υπαρξιακή ανάγκη του ανθρώπου να πιστεύει σε κάτι ανώτερο, υπερβατικό, πέρα από ένα φθαρτό, άδικο κόσμο, και τον πεπερασμένο άνθρωπο. Στην Τουρκία ο πρόεδρος Ερντογάν, σχεδόν σε κάθε ομιλία του, επικαλείται τον Αλλάχ για χειραγώγηση του Τουρκικού λαού, και δικούς του πολιτικούς λόγους.

-Όλοι οι άνθρωποι πιστεύουν στον ίδιο Θεό, στον Έναν και Μοναδικό. Παρα ταύτα βλέπουμε μια πληθώρα θρησκευτικών δογμάτων και αγεφύρωτα ρήγματα στις σχέσεις των Αγίων Πατέρων στο όνομα και μόνο του Θεού. Μήπως οι θρησκείες και οι προκαθήμενοί τους με τις μεταξύ τους ιδεολογικές διαμάχες χωρίζουν τους ανθρώπους σε διάφορα θρησκεύματα για «ιδίον όφελος»; Πού οφείλεται αυτό; Ποιος είναι ο χειρισμός τέτοιων γεγονότων σε θρησκευτικό και πανανθρώπινο επίπεδο;

Ενώ ένας είναι ο Θεός στην ιστορία γενικά, οι θρησκευτικοί και πολιτικοί ηγέτες φτιάχνουν την έννοια του Θεού στα μέτρα τους. Επομένως οι άνθρωποι δεν πιστεύουν στον ίδιο Θεό παντού. Όμως οι μύθοι και τα δόγματα κάθε θρησκείας προβάλλουν το Θεό τους ως Αληθινό και Μοναδικό. Από κοινωνιολογική σκοπιά, οι θρησκείες γεννούνται μέσα σε διαφορετικές κοινωνίες και γι’ αυτό διαφέρουν από κοινωνία σε κοινωνία ανάλογα με τις επικρατούσες κοινωνικές, πολιτικές, οικονομικές και πολιτισμικές συνθήκες.  Πίσω από αυτές τις συνθήκες υπάρχει πάντοτε η επιδίωξη, η δομή, και ο τρόπος άσκησης της πολιτικής εξουσίας και το πολιτικό σύστημα γενικά. Οι πολιτικοί λοιπόν, μαζί η χωρίς το ιερατείο, πάντοτε στο παρελθόν άσκησαν εξουσία εν ονόματι του Θεού. Στις σύγχρονες δημοκρατικές κοινωνίες η κοσμική εξουσία ασκείται εν ονόματι του λαού για το λαό, όμως ο δημόσιος ρόλος των θρησκευτικών θεσμών παραμένει.

-Πρόσφατα ρήγμα στις σχέσεις Οικουμενικού Πατριαρχείου και Πατριαρχείου της Ρωσίας επειδή το τελευταίο δημιούργησε Εξαρχία στην Αφρική εξαιτίας της αναγνώρισης από το Φανάρι του Αυτοκέφαλου της Ουκρανικής εκκλησίας.

 Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης το Πατριαρχείο της Μόσχας φιλοδοξούσε πάντοτε να ηγηθεί πνευματικά, ή και διοικητικά, όλων των Ορθοδόξων Εκκλησιών. Αυτός ο ρόλος όμως πάντοτε ανήκε, και ανήκει στο Οικουμενικό Πατριαρχείο στο Φανάρι, που διατηρεί τα ‘πρεσβεία τιμής’  ως πνευματική ηγεσία των Ορθοδόξων Χριστιανών, και διατηρεί επίσης την εξουσία της αναγνώρισης νέων Αυτοκέφαλων Εκκλησιών. Η αναγνώριση ως αυτοκέφαλης της Ουκρανικής Εκκλησίας αναβίωσε και αύξησε την παραδοσιακή ένταση μεταξύ τους. Πίσω όμως από τέτοιες θρησκευτικές, διοικητικές διενέξεις υπάρχουν πάντοτε βαθύτερα πολιτικά αίτια. Το Κρεμλίνο, και οι επιδιώξεις του ως πολιτική υπερδύναμη, χρησιμοποιεί το Πατριαρχείο της Μόσχας, έμμεσα ή άμεσα, για την επίτευξη  των πολιτικών του στόχων. Η παρούσα ένταση και κρίση στα Ρωσο-Ουκρανικά σύνορα μεταξύ Μόσχας και Νατοϊκής συμμαχίας αυξάνει τον πολιτικό ρόλο του Πατριαρχείου της Μόσχας.  Αν η κρίση αυτή εξελιχθεί σε ένοπλη σύρραξη τότε, δυστυχώς, θα συμπαρασύρει και τα Πατριαρχεία και θα αυξήσει την ένταση μεταξύ τους. 

-Εν προκειμένω, στις μέρες μας ποια μπορεί να είναι η σχέση μεταξύ Ανατολικής και Δυτικής Εκκλησίας ύστερα κι από την τελευταία επίσκεψη του Πάπα στην πατρίδα μας; Τι μπορεί να σηματοδοτεί ο ερχομός του στην Ελλάδα και την Κύπρο;

 Ιστορικά οι σχέσεις Ανατολικής και Δυτικής Εκκλησίας ήταν πάντοτε τεταμένες, ιδίως μετά το σχίσμα (1054) και την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους (1204).  Με την Οικουμενική κίνηση τον εικοστό αιώνα ο διάλογος μεταξύ των Εκκλησιών έχει εξαφανίσει την παραδοσιακή ένταση, και μετά την άρση του σχίσματος (1965), έχουν γίνει αρκετές γόνιμες συναντήσεις μεταξύ του Πάπα και του Οικουμενικού Πατριάρχη.

Ο Πάπας Φραγκίσκος και Ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος είναι αξιόλογοι, ανοικτόμυαλοι,, μορφωμένοι, μετριοπαθείς και γενικά δημοφιλείς θρησκευτικοί ηγέτες.  Είναι σεβαστοί στα διεθνή πολιτικά φόρα, και μπορούν να ασκήσουν σημαντική επιρροή στο διάλογο για την αντιμετώπιση σοβαρών διεθνών προβλημάτων όπως το μεταναστευτικό, η κλιματική αλλαγή,  και η φτώχεια, ιδίως στον τρίτο κόσμο.

 Για την Ελλάδα η πρόσφατη επίσκεψη του Πάπα σηματοδοτεί συμπαράσταση στο χειρισμό του μεταναστευτικού και έμμεση κρητική για τη στάση ορισμένων κρατών μελών της ΕΕ για την αντιμετώπιση αυτού του προβλήματος. Η επίσκεψη στην Κύπρο, εκτός του μεταναστευτικού, έχει και κάποια σημασία και κριτική, για την απαράδεκτη διχοτόμηση και κατοχή του βόρειου μέρους του νησιού από τουρκικές δυνάμεις.

 Η συνεργασία μεταξύ Ορθοδόξων και Ρωμαιοκαθολικών σε διάφορα επίπεδα, θρησκευτικά  και κοινωνικά, έχει διευκολυνθεί και αυτό οδηγεί τις δύο Εκκλησίες να ασκήσουν την  πνευματική, ηθική και σωτηριολογική αποστολή τους, την οποία ο άνθρωπος έχει ανάγκη όσο ποτέ στο σημερινό κόσμο που επικρατεί το χρήμα.    

-Θεωρείτε ότι τη σημερινή εποχή την εκφράζουν η θρησκεία ή το χρήμα με την τεχνολογία;

Εκείνο που δεν αμφισβητείται είναι ότι τη σημερινή εποχή το οικονομικό (το χρήμα δηλαδή) ασκεί κυρίαρχη, καθοριστική,  επιρροή όχι μόνο πάνω από τη θρησκεία αλλά και την πολιτεία και την κοινωνία γενικά. Τα τελευταία πενήντα χρόνια το χρηματοπιστωτικό σύστημα έχει γιγαντωθεί και παγκοσμιοποιηθεί. Οι αγορές έχουν αποκτήσει τεράστια δύναμη όχι μόνο οικονομική αλλά και πολιτική. Με τις αξιολογήσεις και προβλέψεις τους μπορούν να κατεβάζουν και να ανεβάζουν πρωθυπουργούς και πολιτικούς ηγέτες. Η παγκοσμιοποίηση συνεπικουρείται κι από τη σύγχρονη ηλεκτρονική ψηφιακή τεχνολογία που αποτελεί τη μεγαλύτερη επανάσταση στην ιστορία κι έχει μετατρέψει ολόκληρο τον πλανήτη σε ένα μικρό χωριό. Παρόλα αυτά η θρησκεία και ιδίως ο Χριστιανισμός είναι πηγή ελπίδας και πνευματικής ανάτασης του σύγχρονου ανθρώπου.

-Ποια τα χαρακτηριστικά και οι απαιτήσεις του σύγχρονο ανθρώπου;

Στις απαιτήσεις του σύγχρονου ανθρώπου κυριαρχούν και μεγεθύνονται οι υλικές, οικονομικές του ανάγκες. Παράλληλα όμως αυξάνονται και διευρύνονται οι υπαρξιακές πνευματικές του ανάγκες και αναζητήσεις. “Ουκ επ’ άρτον μόνο ζήσεται άνθρωπος”.

-Ελληνισμός και Ορθοδοξία. Κατά πόσο οι έννοιες αυτές είναι αλληλένδετες στις μέρες μας;

Τόσο ο Ελληνισμός όσο και η Ορθοδοξία αποτελούν αστείρευτη, ανεκτίμητη πολιτισμική και πνευματική πηγή. Ο Ελληνισμός ήταν και παραμένει κατά τη γνώμη μου ένας διαχρονικός, οικουμενικός πολιτισμός με βασικό φορέα την Ελληνική γλώσσα. Οι βασικές αξίες του γεννήθηκαν και διαμορφώθηκαν στην κλασσική Ελληνική αρχαιότητα και μεταλλάχθηκαν αργότερα στα πλαίσια της Ορθοδοξίας  από τους μεγάλους πατέρες της Εκκλησίας. Η διασύνδεση Ελληνισμού και Ορθοδοξίας ισχυροποιήθηκε την Βυζαντινή περίοδο και κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας. Στη νεοελληνική εκσυγχρονιστική ιστορία συνεχίζει να υπάρχει κάποια ένταση μεταξύ τους η οποία, κατά γνώμη μου, έχει καθαρά ιδεολογικά, πολιτικά αίτια. Η Εκκλησία όμως παραμένει βασικός πυλώνας της Ελληνικής κοινωνίας, σε διακριτό ρόλο από την πολιτεία στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης.