Προπαγάνδα ή ουσία; Πολίτες ή οπαδοί; Καλλιστεία ή ανάλυση και σχεδιασμός;

Διάβασα κι εγώ την είδηση σχετικά με ανακοίνωση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος με τίτλο «Ποιος ωφελείται από το πράσινο στις πόλεις; Οι κοινωνικές ανισότητες στην πρόσβαση σε αστικό πράσινο στην Ευρώπη» (https://www.eea.europa.eu/publications/who-benefits-from-nature-in/who-benefits-from-nature-in). Η είδηση δημοσιεύτηκε αρχικά στην Καθημερινή και έπειτα σε αρκετές ενημερωτικές ιστοσελίδες, αν και είχα την ατυχία να πέσω πάνω της μέσω πανηγυρικής ανακοίνωσης του Δήμου Πατρέων, ο οποίος προφανώς δεν έχει πρόβλημα να αναπαράγει τον «αστικό τύπο» όταν είναι να στηρίξει την προπαγάνδα της τρέχουσας δημοτικής αρχής.

Κατέβασα την ανακοίνωση λόγω περιέργειας και μακροχρόνιου προσωπικού ενδιαφέροντος για το θέμα των ελεύθερων αστικών χώρων και ιδού τα σύντομα σχόλιά μου.

1. Η ανακοίνωση δεν είναι πρωτότυπη μελέτη αλλά

α. υπενθυμίζει διάφορες μελέτες των τελευταίων χρόνων σχετικά με τα πολύ συγκεκριμένα και απτά οφέλη για τους πολίτες από την επαφή με τη φύση,

β. υπενθυμίζει τις συστάσεις που έχουν γίνει την τελευταία δεκαετία από τα Ηνωμένα Έθνη και την ΕΕ για το αστικό πράσινο,

γ. παραθέτει τις μετρήσεις του δορυφορικού συστήματος Copernicus από το 2018 για την κάλυψη διάφορων αστικών περιοχών της Ευρώπης σε πράσινο και σε δέντρα,

δ. τονίζει την άνιση πρόσβαση στο αστικό πράσινο που σχετίζεται με τις κοινωνικο-οικονομικές ανισότητες,

ε. τονίζει τη διάσταση της ποιότητας των αστικών πράσινων χώρων ως καθοριστικού παράγοντα για τη χρήση τους από τους πολίτες (ένας πράσινος χώρος μπορεί να έχει ελάχιστη χρηστικότητα), και

στ. έχει 5 σελίδες με παραπομπές σε διάφορες μελέτες για όποιον ενδιαφέρεται να εμβαθύνει περαιτέρω στις διάφορες πτυχές του θέματος και να εφαρμόσει στην πράξη κάποιες από τις συστάσεις

2. Τα δημοσιεύματα (τόσο του τύπου όσο και του Δήμου της Πάτρας / άλλος Δήμος δεν είδα να έχει το θράσος να βγάλει πανηγυρική ανακοίνωση) εστιάζονται μόνο στο σημείο 1γ), λες και πρόκειται για κάποιου είδους καλλιστεία στα οποία υποτίθεται πως διακρίθηκαν ελληνικοί δήμοι (χωρίς καν να το ξέρουν και οι ίδιοι – από τις εφημερίδες το έμαθαν, γι’ αυτό και πανηγυρίζουν ενάμιση μήνα μετά την αρχική δημοσίευση της μελέτης). Τι δείχνει όμως η συγκεκριμένη μέτρηση;

α. Κατ’ αρχάς ΔΕΝ συγκρίνονται δήμοι, αλλά αστικές περιοχές, με δύο τρόπους:

i) ως ευρύτερες αστικές περιοχές (η «λειτουργική αστική περιοχή» της Πάτρας για παράδειγμα αφορά και τμήματα των Δήμων Αιγιαλείας και Ερυμάνθου όπως φαίνεται συγκρίνοντας τον χάρτη της μελέτης με τον χάρτη των ορίων των Καλλικρατικών δήμων).

ii) ως «πυρήνες» αστικών περιοχών, όπου εκεί όντως αναφερόμαστε σε τμήμα συγκεκριμένου Δήμου (πλην της «Αθήνας» όπου ο αστικός πυρήνας αφορά πολλούς δήμους).

β. Επιπλέον, η συγκεκριμένη μέτρηση όπως σωστά ανέφεραν και κάποια δημοσιεύματα, δείχνει απλώς το ποσοστό της έκτασης μιας αστικής περιοχής που φαίνεται στις δορυφορικές φωτογραφίες να καλύπτεται από πράσινο (γενικώς) και δέντρα (ειδικώς). Δεν είναι τυχαίο που χρησιμοποιείται ο γενικός όρος «πράσινες υποδομές». Οι υποδομές μπορεί να είναι καλού ή κακού χαρακτήρα, να έχουν προκύψει διαχρονικά με διάφορους τρόπους, να αξιοποιούνται επιτυχώς ή μη. Το «πράσινο» αυτό όπως ρητά αναφέρεται μπορεί να είναι μεμονωμένα δέντρα, συστάδες δέντρων, πάρκα, αλσύλλια, αγροί, αλλά και ιδιωτικοί κήποι ή και κοιμητήρια ενώ συνυπολογίζονται και οι υδάτινες επιφάνειες (έλη, ποτάμια, λίμνες).

γ. Το αποτέλεσμα του δείκτη εξαρτάται φυσικά σε μεγάλο βαθμό και από την πυκνότητα της δόμησης μιας περιοχής. Αραιοδομημένες περιοχές με μονοκατοικίες, κενούς/ελεύθερους χώρους κοκ, εμφανίζονται πιο «πράσινες».

δ. Τίποτα δεν δείχνει αυτός ο δείκτης από μόνος του για την ποιότητα του πρασίνου, τη διαχρονική του εξέλιξη, την επαγγελματική ή μη διαχείρισή του, την πρόσβαση των πολιτών σε αυτό, το ποσοστό των πολιτών που έχει ελεύθερα προσβάσιμους ανοικτούς χώρους κοντά στην κατοικία του, κ.ο.κ. Ούτε και για κανένα άλλο ποιοτικό στοιχείο των αστικών ελεύθερων χώρων.

ε. Επίσης, σημαντικό για να γίνει αντιληπτός ο βαθμός της επιχειρούμενης παραπλάνησης: Από την Ελλάδα μετείχαν στη σύγκριση 9 αστικές περιοχές («Αθήνα», «Θεσσαλονίκη», Καλαμάτα, Πάτρα, Καβάλα, Ηράκλειο, Λάρισα, Ιωάννινα, Βόλος). Ο λόγος φυσικά είναι ότι από πλευράς δημόσιας υγείας πρέπει κανείς να επικεντρωθεί εκεί όπου κατοικεί ο μεγαλύτερος πληθυσμός.

στ. Ένα γενικότερο εύρημα των μετρήσεων είναι ότι πόλεις της δυτικής και κεντρικής Ευρώπης έχουν μεγαλύτερο ποσοστό κάλυψης πρασίνου, ενώ στη νότια και στην ανατολική Ευρώπη το ποσοστό είναι μικρότερο. Άρα, ακόμη κι έτσι μόνο προβληματισμό μπορούν να γεννούν τα στοιχεία (για κάποιον που ενδιαφέρεται ουσιαστικά) και όχι να χρησιμοποιούνται ως απόδειξη κάποιας δήθεν επιτυχίας.

3. Στην αστική περιοχή της Πάτρας

α. οι πράσινες υποδομές (δηλ. κάθε είδους πράσινο και υδάτινα στοιχεία) καλύπτουν το 55,8% του «πυρήνα» της αστικής περιοχής (έκτασης 32,5 τετρ. χλμ.) και συνίστανται σε:

i. περιοχές αστικού πράσινου (3% της έκτασης)

ii. μεμονωμένα δέντρα / συστάδες (14,9%)

iii. φυσικές / ημι-φυσικές περιοχές (28,2%)

iv. χώρους άθλησης και αναψυχής (0,3%)

v. ιδιωτικούς κήπους (4,9%)

vi. χωράφια υψηλής φυσικής αξίας (4,5%)

vii. νερό / υγροτόπους (0,4%) https://www.eea.europa.eu/data-and-maps/dashboards/urban-green-infrastructure-2018

β. ως προς την κάλυψη σε δέντρα, από τον σχετικό δείκτη μαθαίνουμε μόνο ότι η κώμη των δέντρων (όπως τη βλέπει ο δορυφόρος) καλύπτει το 52,03% της έκτασης της ευρύτερης αστικής περιοχής και το 36,07% της έκτασης του πυρήνα. Οποιοδήποτε άλλο συμπέρασμα πέραν αυτού αποτελεί υπόθεση που χρήζει απόδειξης.

Ν. Μάντζαρης

Περιαβαλλοντολόγος-Πολεοδόμος

Μέλος δημοτικής παράταξης «σπιράλ»