Ο Κώστας Λογαράς στο thebest.gr: Η ικανοποίηση από την ολοκλήρωση ενός μυθιστορήματος είναι θησαυρός

Ο Κώστας Λογαράς εδώ και λίγο καιρό μας παρουσίασε ένα καινούριο βιβλίο, ένα μυθιστόρημα 250 περίπου σελίδων, με μία εξαιρετική, ιδιαίτερα περιποιημένη, σκληρόδετη έκδοση από τον Καστανιώτη, με τίτλο «Όταν βγήκε απ' τη σκιά». Κεντρικά πρόσωπα της ιστορίας που περιγράφει είναι ο αρχιτέκτων μηχανικός Ερρίκος Μαλτέζος, ένας άνδρας, χαρακτηριστική μορφή της μεταπολιτευτικής περιόδου και η Μάριον που στην πατρίδα της, στην ορεινή Μακεδονία τη φώναζαν Μαρυλλίδα. Ο Ερρίκος στα νιάτα του ως υπεύθυνος μιας ομάδας για τη διάνοιξη δρόμων στην βόρεια Ελλάδα, θα γνωρίσει και θα ερωτευτεί τη 19χρονη Μαρυλλίδα στο απομακρυσμένο Αλτινό, θα γοητευτεί από τον ανεπιτήδευτο χαρακτήρα της και θα την πάρει μαζί του στα νότια, στην παράκτια πόλη Ληθώ της Πελοποννήσου, τόπο καταγωγής του όπου και θα στήσουν τη ζωή τους.

Το τι έπεται το αφηγείται συναρπαστικά ο Κώστας Λογαράς, ένας συγγραφέας που παραμένει εξόχως δημιουργικός έχοντας μπει στην πέμπτη δεκαετία της λογοτεχνικής του πορείας, με ιδιαίτερη πάντα φροντίδα στην γλώσσα, με ιστορίες που μπορεί να ταυτιστεί το αναγνωστικό κοινό όπως η συγκεκριμένη του βιβλίου «Όταν βγήκε απ’ τη σκιά» και το κυριότερο με ένα βλέμμα που φανερώνει το ενδιαφέρον του για τους ήρωες του και συνάμα μία ματιά που είναι στραμμένη και στο σήμερα και σε όσα μας απασχολούν. Για παράδειγμα πόσο έξυπνα περνάει ο Κώστας Λογαράς στην ιστορία του τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης καθιστώντας την αφήγηση ελκυστική και σ’ ένα νεότερο ηλικιακά κοινό που ενδεχομένως τον ανακαλύψει μέσα από το τωρινό μυθιστόρημα του.

Το thebest.gr ζήτησε από τον Κώστα Λογαρά να απαντήσει σε μία σειρά ερωτημάτων, για το τι τον ενέπνευσε να μας πει αυτήν την ιστορία καθώς και για τον «τιμητικό» τίτλο του συγγραφέα με πολλά βιβλία του να αναφέρονται στον ψυχισμό της γενέτειρας πόλης, της Πάτρας με πιο χαρακτηριστικά το «Σάββατα δίχως μύθο», αλλά και το βιβλίο «Παλιές αμαρτίες» που επίσης κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτης.

Αναπόφευκτα μέσα στο πολεμικό και ανασφαλές κλίμα που όλοι ζούμε, τον ρωτήσαμε και για την Ρωσική εισβολή στην Ουκρανία που πρωτοστατεί δικαιολογημένα στην ειδησεογραφία τις τελευταίες είκοσι μέρες και όπως χαρακτηριστικά μας είπε, «το δικαίωμα αυτοδιάθεσης ενός λαού είναι απαραβίαστο.  Και ο Πούτιν – δεν θα πω ο ρωσικός λαός  –  στερεί από την Ουκρανία αυτό το δικαίωμα».

Στο κείμενο που ακολουθεί ο Κώστας Λογαράς μιλά για όλα και αποκαλύπτει πως «η αίσθηση της δημιουργίας, το να δίνει κανείς μορφή σε πράγματα που λίγο πριν παρέμεναν απροσδιόριστα ή σκοτεινά, μοιάζει με γέννα».

-Κύριε Λογαρά ποιο ήταν το έναυσμα για το νέο σας μυθιστόρημα με τίτλο «Όταν βγήκε απ’ τη σκιά» που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Καστανιώτη.

 "Η εξουσία του Πνεύματος, η καταπίεση που μπορεί να ασκήσει πάνω στους άλλους ένας διανοούμενος ήταν θέμα που με ενδιέφερε πάντοτε. Σαν δάσκαλος είχα συνειδητοποιήσει τη δύναμη που αποκτά κανείς πάνω σε αδύναμες υπάρξεις, σε συναισθηματικά ευάλωτα όντα.  Τρόμαζα με την απόλυτη εξουσία που μπορεί να ασκήσει πάνω τους, να τα χειραγωγήσει, να τα στιγματίσει για πάντα. Πόσο επικίνδυνη  μπορεί να γίνει η αλαζονεία του πνεύματος.  Έκτοτε κρατούσα σημειώσεις, παρατηρούσα συμπεριφορές. Μέχρι που ωρίμασε ο προβληματισμός,  απόκτησε γλωσσική φόρμα και βρήκε το λογοτεχνικό του σχήμα. (Η σχέση εξουσίας του Άρθουρ Μίλερ πάνω στην εύθραυστη Μέριλυν, με βεβαίωσε ότι η γενικότερη ιδέα μου μπορεί να γίνει λογοτεχνία. Με τους δικούς μου όρους)".  

-Στο νέο σας αυτό βιβλίο ακολουθείτε μία διαφορετική θεματική σε σχέση με το πιο σκοτεινό, προηγούμενο μυθιστόρημά σας,  «Τα πουλιά με το μαύρο κολάρο», επίσης των εκδόσεων Καστανιώτη.

"Οι άνθρωποι δεν έχουμε μόνο σκοτεινές πλευρές. Οι φωτεινές τους διαστάσεις είναι εξίσου υπαρκτές. Πολλές φορές μάλιστα, συνυπάρχουν στo ίδιo  πρόσωπo.  Η τέχνη οφείλει να αναδεικνύει την μεγάλη αυτή αλήθεια, την πολυπρισματικότητα τής ανθρώπινης ύπαρξης. Για να αποτρέπει τη μονομέρεια  και τον μανιχαϊσμό του άσπρου-μαύρου,  που γεννάει τον φασισμό".

- Το «Όταν βγήκε απ΄τη σκιά» ήδη χαρακτηρίστηκε ένα από τα καλύτερα βιβλία σας, ίσως και η καλύτερη συγγραφική σας στιγμή μέχρι σήμερα. Συμμερίζεστε την κολακευτική αυτή άποψη;

"Σε κάποιους αρέσει περσότερο αυτό το μυθιστόρημα,  σε άλλους αρέσουν περισσότερο «τα Πουλιά…».   Βέβαια, πρόκειται για δύο εντελώς διαφορετικά θέματα, γλωσσικά δουλεμένα λεπτομερώς, και τα δυο.  Είναι  ‘παιδιά’   μου και δεν τα ξεχωρίζω.  Ίσα ίσα,  οι μοιρασμένες προτιμήσεις των αναγνωστών με πείθουν πως – απ’ ό,τι φαίνεται  – έφτασαν δυο ευτυχή μυθιστορήματα στο αναγνωστικό κοινό και το γεγονός αυτό αποτελεί τη μεγάλη μου ικανοποίηση. (Όμως εξίσου σημαντικές  μου δουλειές   θεωρώ και τα «Σάββατα δίχως μύθο» και την «Τελευταία μάσκα-fallimentο»).

Πάντως, προσπαθώντας να εξηγήσω κι εγώ αυτό το μοίρασμα, νομίζω ότι οφείλεται στο εξής.  Στα «Πουλιά με το μαύρο κολάρο» ο αναγνώστης παρακολουθεί  απ' έξω  και εκ του ασφαλούς έναν κόσμο που του είναι άγνωστος, δυσπρόσιτος. Ενώ, με τους ήρωες του τελευταίου μυθιστορήματος ο αναγνώστης μπορεί να ταυτιστεί, να βρει στοιχεία του εαυτού του, να συμμετάσχει και ο ίδιος ενεργά". 

-Κύριε Λογαρά από τα τέλη της δεκαετίας του ’70, αρχές ‘80 που πρωτοεμφανιστήκατε στον χώρο των γραμμάτων και της λογοτεχνίας κερδίσατε με το σπαθί σας & την πένα σας τον τίτλο του «συγγραφέα της πόλης», της Πάτρας. Η Πάτρα με μία θαυμαστή συνέπεια ήταν σχεδόν πάντα το «σκηνικό» των γραπτών σας. Κι όμως στο «Όταν βγήκε απ’ τη σκιά» αναφέρεστε σε μία φανταστική πόλη ονόματι Ληθώ που θα μπορούσε να είναι η Πάτρα;

"Ας μη παρεξηγηθεί αυτό το «συγγραφέας της πόλης». Εννοείτε ότι η πόλη στα  γραπτά μου αποτελεί μια ζωντανή persona. Κατά τα άλλα, ο καθένας από μας έχει  τη δική του πνευματική συνεισφορά  στο χώρο της δημιουργίας.  Όλοι συμβάλλουν στη συγκρότηση του «μύθου της πόλης». Γι’  αυτό άλλωστε, με μεγάλη μου χαρά,  στο βιβλίο μου  «Πάτρα μια πόλη στη λογοτεχνία» συμπεριέλαβα όσο πιο πολλούς δημιουργούς μπορούσα.   

Όσον αφορά την ονομασία «Ληθώ», η λέξη παραπέμπει  ετυμολογικά στη ‘λησμονιά’, τη ‘λήθη’.  Θα μπορούσε να είναι μια οποιαδήποτε σύγχρονη μεγαλούπολη,  όπου οι άνθρωποι, έχοντας  διαρρήξει τις σχέσεις τους με τις φυσικές συνθήκες ζωής, έχουν απεμπολήσει και τα ανθρώπινά τους χαρακτηριστικά.

Δεν εστιάζω σε  συγκεκριμένες πόλεις (ούτε  το ‘Αλτινό’ υπάρχει ως τοποθεσία)  και, επομένως,  ο γεωγραφικός χώρος όπου διαδραματίζονται τα γεγονότα είναι Βορράς και Νότος. Έτσι, μέσα από τέτοιες γλωσσικές λεπτομέρειες, ανήγαγα τη σχέση δύο ανθρώπων σε σύγκρουση δύο κόσμων, δύο διαφορετικών αντιλήψεων ζωής : Η λογοκρατούμενη απ’ τη μια,  και η γήινη οπτική απ’ την άλλη.  Η αλαζονεία του νου απέναντι στον αυθεντικό, γήινο άνθρωπο, στη φυσική και χοϊκή ύπαρξη. 

Αν έδινα όνομα μιας γνωστής πόλης θα αποδυνάμωνα το στόχο μου να  μιλήσω για μια γενικευμένη κρίση πολιτισμού, για τη διάβρωση των αστικών κοινωνιών τα τελευταία 30, 40  χρόνια. Θα ήταν  εντελώς ανεδαφικό  να στοχοποιήσω την πόλη μου ως επίκεντρο του κακού". 

-Η γενέτειρα πόλη ασκεί πάντα έλξη και απώθηση στους ανθρώπους της;

"Οι πιο βαθιές αγάπες χτίζονται με  το πέρασμα του χρόνου. Δοκιμάζονται στην πράξη από αισθήματα  αντικρουόμενα,  οδύνης και ηδονής,  θυμού και τρυφερότητας, έλξης και αποστροφής. Όπως με τους ανθρώπους έτσι και με το χώρο (: «αυτή την πόλη, για να την αγαπήσεις πρέπει πρώτα να την αρνηθείς» είχα γράψει στα ‘Σάββατα δίχως μύθο’ και εννοούσα ακριβώς αυτό).  Όποιος αγαπάει πραγματικά, ο λόγος του μπορεί να γδέρνει,  αλλά οι λέξεις τα λόγια είναι βγαλμένα απ’ την ίδια του τη σάρκα ∙ κομμάτια της ψυχής του. Μιλώντας, πονάει και ο ίδιος.  

Κατά τα άλλα,   υπάρχουμε  χάρη στη γενέτειρα πόλη – κυρίως τής παιδικής μας ηλικίας. Αυτή μας τρέφει, μας εμπνέει, μας διαμορφώνει. Κι αν διασωθούμε στη μνήμη των κατοπινών, θα το οφείλουμε στην πόλη και στους ανθρώπους της".

 -O Κώστας Λογαράς πόσο χαρούμενος νιώθει με την έκδοση του βιβλίου του, πόσο γεμάτος και πλήρης με την αποδοχή του όλα αυτά τα χρόνια από το αναγνωστικό κοινό και το σινάφι του, τους λογοτέχνες; Καταφέρατε όλα όσα ενδεχομένως είχατε κατά νου όταν ξεκινήσατε την ωραία αυτή περιπέτεια.

"Δεν είναι ακριβώς χαρά, δεν με κάνει να πανηγυρίζω η έκδοση ενός βιβλίου μου.  Ίσα ίσα, η προσμονή του με γεμίζει αγωνία. Όταν κάποιος έχει εξαντλήσει κάθε σκέψη του, έχει καταθέσει τις αλήθειες του, τις αντιλήψεις, τις απόψεις του και τις εκθέτει  στις βιτρίνες των βιβλιοπωλείων, αυτό σημαίνει ότι βγάζει τον εαυτό του απροστάτευτο στους πέντε δρόμους. Παρότι αισθάνομαι ευγνωμοσύνη απέναντι στους ανθρώπους που με διαβάζουνε - η ματιά τους είναι πολύτιμη, γι’ αυτούς γράφω- έχω πάντα την αγωνία πώς θα διαχειριστούν αυτό που τους εμπιστεύομαι.  

Για ένα πράγμα ωστόσο είμαι σίγουρος:  Ότι κάθε βιβλίο είναι ένα κομμάτι παζλ που  ολοκληρώνει το «φαντασιακό πρόταγμα» του συγγραφέα του, την αντίληψη που αυτός έχει για τον Κόσμο.  Κι είναι τεράστια η χαρά μου,  αν η δουλειά μου συμβάλει κατά τι στην ολοκλήρωση του αναγνώστη μου".       

 -Τι έχετε θυσιάσει ασχολούμενος με τη λογοτεχνία και τι έχετε αποκομίσει.

"Έχω αφιερώσει άπειρες ώρες ζωής στη συγγραφή.  Δεν σας κρύβω ότι τo ερώτημα «αξίζει άραγε;» καταλήγει, πολλές φορές,  υπαρξιακό πρόβλημα. Απ’ την άλλη όμως, η ικανοποίηση από την  ολοκλήρωση  ενός έργου, μυθιστορήματος κυρίως, είναι θησαυρός.  Η αίσθηση της δημιουργίας, το  να δίνει κανείς μορφή σε πράγματα που λίγο πριν παρέμεναν απροσδιόριστα ή σκοτεινά, μοιάζει με γέννα. Πραγματική εμβρυουλκία. 

 Όταν τελειώνω ένα μυθιστόρημα είμαι τόσο εξουθενωμένος πνευματικά που λέω  «δεν ξαναγράφω, δεν μου έχει μείνει τίποτα να γράψω, θα διαβάζω όσα βιβλία στέκονται αδιάβαστα στη βιβλιοθήκη μου».  Και πιάνοντας με λαχτάρα το ένα βιβλίο μετά το άλλο, ζηλεύω τον τρόπο που έχουν γράψει σπουδαίοι συγγραφείς. Ξυπνάει μέσα μου η επιθυμία ξανά και πάει το χέρι μου στις πρώτες σημειώσεις".

-Ως πνευματικός άνθρωπος πώς βιώνετε το αγχωτικό σήμερα ιδίως το τελευταίο διάστημα με τον πόλεμο στην Ουκρανία; Σημαντικοί άνθρωποι της λογοτεχνίας όπως η Μάργκαρετ Άτγουντ αντέδρασαν σθεναρά και καταδίκασαν την Ρωσική εισβολή.

"Το δικαίωμα αυτοδιάθεσης ενός λαού είναι απαραβίαστο.  Και ο Πούτιν – δεν θα πω ο ρωσικός λαός  –  στερεί από την Ουκρανία αυτό το δικαίωμα.  Εισβάλλει με το έτσι θέλω σε μια ξένη χώρα, εξοντώνει άμαχο πληθυσμό, εκπατρίζονται γυναικόπαιδα, ξεκληρίζεται ένας λαός.  Δεν μπορώ να εξομοιώσω κανέναν επιθετικό πόλεμο με τον αμυντικό ενός ηρωικού λαού για την προάσπιση της γης  και της  ελευθερίας του. Οι ίσες αποστάσεις ή τα συμψηφιστικά μισόλογα, τώρα, παρέχουν κάλυψη στα εγκλήματα του Πούτιν".  

-Στο νέο σας βιβλίο υπάρχουν αυτοβιογραφικές νύξεις ή είναι όλο μυθοπλασία;

"Δεν υπάρχει μυθιστορία χωρίς βιώματα, δίχως πρότυπα. Αλλά , άλλο πράγμα το βιωματικό στοιχείο κι άλλο η αυτοβιογραφία.  Η ζωή δεν είναι ποτέ όπως η λογοτεχνία. Όμως η λογοτεχνία πρέπει να μιμείται τη ζωή, να  συνθέτει κομμάτια της. Πειστικά και  με απόλυτη αληθοφάνεια. 

 Το χτίσιμο των λογοτεχνικών  χαρακτήρων υπακούει αυστηρά στους στόχους που υπηρετεί το μυθιστόρημα και σε τίποτε άλλο.  Οι απλές  καθημερινές ασχολίες τής Μάριαν,  λόγου χάρη, στο «Όταν βγήκε απ’ τη σκιά»  (η σχέση της με τη φύση, η καλλιέργεια της γης,  η επαφή με το χώμα) έχουν έναν τελετουργικό χαρακτήρα. Η ηρωίδα βρίσκεται σε νοερή επικοινωνία με προγόνους, μνημονεύει το παρελθόν, το  επαναφέρει στη ζωή της δραστικά, όχι νοσταλγικά. Αναπαριστά δηλαδή μια τελετή που δεν έχει σβήσει ποτέ. Ζωντανεύει τον παρελθόντα χρόνο και εντάσσοντάς τον στο παρόν προτείνει,  χωρίς να το επιδιώκει καν,  έναν τρόπο ζωής.  Κι αυτό  αποτελεί  συνειδητή συγγραφική επιλογή.  

Και στα 50της αποφασίζει να  ξεκινήσει τη ζωή της από την αρχή. Αφήνοντας πίσω της έναν άγονο κόσμο. Ξοφλημένο.  Αυτό ακριβώς σημαίνει μετάπλαση και μυθοπλασία".

-Τέλος τι συμβουλεύετε τα νέα παιδιά ως καθηγητής – φιλόλογος, μία γενιά τόσο πολύ «βουτηγμένη» στην τεχνολογία και το ιντερνετ.

"Μέσα σ’ αυτό τον λαβύρινθο, το να βρουν τον εαυτό τους και να τον πραγματώσουν γίνεται, πλέον, στόχος ζωής. Η Τέχνη είναι ένας δρόμος που οδηγεί στην ολοκλήρωση εαυτού".