Να δημιουργηθεί Ταμείο Εσόδων από υδρογονάνθρακες για τη στήριξη της ενεργειακής μετάβασης και της κοινωνίας

 Η εκμετάλλευση των εγχώριων πόρων της χώρας για την παραγωγή προστιθέμενης αξίας που θα διοχετεύεται στην κοινωνία και στην εθνική οικονομία, αποτελεί διαχρονικό αίτημα της Αριστεράς, που μάλιστα έχει στοιχίσει ζωές, όπως συμβολικά μπορεί να υπενθυμιστεί η εκτέλεση το 1952 του Δημήτρη Μπάτση, που αποκάλυψε το σχέδιο Cooper για την...μοίρα των εθνικών πόρων.

 Το δίλημμα -εάν υπάρχει- δεν μπορεί ψευδεπίγραφα να περιορίζεται στην πόλωση μεταξύ “βρώμικων” ορυκτών και “πράσινων” καυσίμων, γιατί έτσι αποκόπτεται και από το πλαίσιο της συζήτησης για μια συνολική, ρεαλιστική προσέγγιση της αναγκαίας ενεργειακής μετάβασης, αλλά και από τον σχεδιασμό ενός διαφορετικού, βιώσιμου μέλλοντος μαζί με την κοινωνία, βάσει συγκεκριμένων αρχών και κατευθύνσεων.

 Ακριβώς ο όρος της ενεργειακής μετάβασης, καθιστά σαφές ότι πρόκειται για μια δυναμική, σύνθετη διεργασία με συνέργειες και συνεργασίες σε όλα τα επίπεδα, ώστε, μετά από πολλά ενδιάμεσα στάδια και “γέφυρες” και αντλώντας από εθνικές δυνάμεις να επιτευχθεί το ιδανικό αποτέλεσμα στο τελικό ορόσημο του 2050, δηλαδή στην επικράτηση οικονομιών μηδενικού άνθρακα.

 Άλλωστε η ίδια η πραγματικότητα των αγορών επιβεβαιώνει ότι οι υδρογονάνθρακες θα είναι μαζί μας για πολλά χρόνια ακόμα: διεθνείς οργανισμοί (όπως ο ΠΟΕ) εκτιμούν ότι η παγκόσμια κατάναλωση πετρελαιοειδών θα έχει αύξηση έως το 2040 και μάλιστα σε ένα από τα σενάρια που έχουν επεξεργαστεί αναμένεται +120% της κατανάλωσης το 2030.

Ο χρόνος ανάπτυξης ενός κοιτάσματος είναι απο 3 έως 5 χρόνια.

 Μέσα σε αυτό το πλαίσιο το (δυνητικό) δυναμικό υδρογονανθράκων μπορεί να διαδραματίσει ρόλο διευκολυντή ή ακόμα και επιταχυντή των εξελίξεων υπό την έννοια της αξιοποίησης των εσόδων από την εκμετάλλευσή του για την στήριξη της κοινωνίας στο δρόμο προς μια ομαλή ενεργειακή μετάβαση. Σύμφωνα με την τελευταία μελέτη του ΙΕΝΕ, υπολογίζονται σε 250 δισ ευρώ τα έσοδα από τους υδρογονάνθρακες σε ορίζοντα 20ετίας, εκ των οποίων τα 75 δισ αφορούν δικαιώματα προς το Ελληνικό Δημόσιο.

 Η έρευνα και εξόρυξη υδρογονανθράκων μπορεί να γίνει σύμμαχος ή το μέσο προς τον κεντρικό στόχο και όχι μια ευκαιριακή ή συγκυριακή επικοινωνία με ασυνεπή και αναξιόπιστη στάση, ιδίως σε ένα περιβάλλον όπως το σημερινό που τα αποτελέσματα των αποσπασματικών επιλογών, του ελλιπούς σχεδιασμού και της... στρατηγικής της πλήρους εξάρτησης από εισαγωγές καυσίμων, γίνονται αντιληπτά με τον πλέον δραματικό τρόπο.

 Πώς όμως θα φτάσουμε εκεί;

 Μιλάμε για την ανάγκη, στην ουσία, πολλαπλών “μεταβάσεων” από την αλλαγή του εθνικού μείγματος καυσίμου, μέχρι τις παρεμβάσεις ενεργειακής απόδοσης στα κτήρια, στον οικιακό τομέα, στις μεταφορές, την ενίσχυση και διεύρυνση της συμμετοχής των ενεργειακών κοινοτήτων, την συμπερίληψη της κοινωνίας στο εγχείρημα αυτό.

 Το κόστος της ενεργειακής μετάβασης υπολογίζεται, συνολικά έως το 2050, σε περίπου 500 δισ ευρώ για την Ελλάδα ένα τεράστιο κόστος που προφανώς δεν μπορεί να βασίζεται μόνο σε ευρωπαϊκούς πόρους και πρέπει πάσει θυσία να αποφευχθεί η μετακύλιση του βάρους αυτού στον απλό καταναλωτή. Κάτι τέτοιο θα δημιουργούσε συνθήκες “νεοπτώχευσης”: σήμερα η γενιά των παιδιών μας είναι ευχαριστημένη μόνο και μόνο επειδή μπορεί να πληρώσει το ρεύμα, τι θα γίνει αν πρέπει να αλλάξει ηλεκτρικές συσκευές, ή καυστήρα κτλ. Απλά δεν γίνεται.

Δύο σημαντικά στοιχεία πρέπει να ληφθούν υπόψη κατά την ενεργειακή μετάβαση: ο ρόλος του Δημοσίου ελέγχου και να μην μείνει πίσω η κοινωνία.

Πώς, λοιπόν, θα βρεθούν οι αναγκαίοι πόροι;

 Ταμείο Εσόδων

Ένας τρόπος εξεύρεσης πόρων μπορεί να είναι η δημιουργία ενός Ταμείου με έσοδα από την εκμετάλλευση υδρογονανθράκων, εφόσον βέβαια υπάρχει δυναμικό, το οποίο θα μπορέσει να συνδράμει, ουσιαστικά και πρακτικά, στην υλοποίηση ενός συνολικού σχεδίου για την ενεργειακή μετάβαση.

Αν υπάρχουν υδρογονάνθρακες στην Ελλάδα, μπορεί το όφελος αυτό να περάσει στην κοινωνία, επιδοτώντας σε διάφορα επίπεδα την ενεργειακή μετάβαση.

Για παράδειγμα έσοδα από τους υδρογονάνθρακες μπορούν να διοχετευτούν:

-        Για τη μεγαλύτερη αξιοποίηση και διείσδυση του θεσμού των Ενεργειακών Κοινοτήτων και στα αστικά κέντρα. Μπορεί να υπάρξει οικονομική στήριξη της δυνατότητας συμμετοχής των πολιτών/καταναλωτών για την απόκτηση μεριδίου σε μια Ενεργειακή Κοινότητα, που παράγει ενέργεια στην περιφέρεια, ώστε να μπορούν να μειώσουν με συμψηφισμός (net metering) τους ενεργειακούς λογαριασμούς τους.

-        Στην οικονομική στήριξη των πολιτών/νοικοκυριών και των μικρομεσαίων επιχειρήσεων για την αντικατάσταση συστημάτων θέρμανσης, ηλεκτρικών συσκευών, παρεμβάσεων εξοικονόμησης ενέργειας/ενεργειακής αναβάθμισης σε κατοικίες, επαγγελματικούς χώρους κτλ.

-        Στην επιδότηση του ασφαλιστικού.

 Σύνδεση (και) με τη διεθνή αγορά

Στον προβληματισμό της αντιστροφής της πορείας το επόμενο διάστημα, δηλαδή της κατανάλωσης όλο και λιγότερων υδρογονανθράκων συν τω χρόνω, με την εξέλιξη της “πράσινης” μετάβασης, οι δυνατότητες πρέπει να προσδοριστούν πέρα από τις πεπερασμένες εγχώριες ανάγκες.

 Δεν χρειάζεται να συνδέεται το πιθανό δυναμικό υδρογονανθράκων, μόνο με την κάλυψη της εσωτερικής κατανάλωσης, επειδή η πορεία προς οικονομίες μηδενικού άνθρακα στην Ευρωπαϊκή Ένωση βαθμιαία θα οδηγήσει σε έξοδο των υδρογονανθράκων από το ενεργειακό μείγμα.

 Υπάρχει και η δυνατότητα εξαγωγών σε τρίτες χώρες, η αγορά των υδρογονανθράκων δεν θα σταματήσει, τα έσοδα δεν θα σταματήσουν, οι αγορές της Ασίας, της Αφρικής κτλ θα συνεχίσουν να υπάρχουν. Το πώς θα χρησιμοποιηθούν αυτά τα έσοδα είναι το θέμα.

Ο ρόλος του Δημοσίου

Η διαφαινόμενη αδράνεια από πλευράς ελληνικών εταιρειών με ιδιώτες μετόχους, και το ενδεχόμενο απόσυρσης του ενδιαφέροντος μεγάλων διεθνών επενδυτών, λόγω των παλινωδιών και της ολιγωρίας της κυβέρνησης ΝΔ, η οποία σήμερα ανακινεί το ενδιαφέρον για τους υδρογονάνθρακες με αφορμή τον πόλεμο (!), δημιουργούν σοβαρές επισφάλειες και ανασφάλεια.

 Ως εκ τούτου, σημαντικός όρος και αναγκαία συνθήκη ώστε να μετατραπούν τα έσοδα από τους υδρογονάνθρακες σε ένα ισχυρό εργαλείο στήριξης της ενεργειακής μετάβασης, είναι η εμπλοκή του Δημοσίου για την διασφάλιση της συνέπειας, της συνέχειας και της επιτάχυνσης διαδικασιών, μέσω:

·         Της δημιουργίας κρατικού φορέα έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων (παραπέμποντας στην αντίστοιχη πρόταση Σταθάκη το 2018).

 Για παράδειγμα, καθιστώντας φορέα υλοποίησης-επιχειρησιακό βραχίονα μια, κρατικοποιημένη, γενική διεύθυνση έρευνας και εξόρυξης των ΕΛΠΕ. Μπορεί λοιπόν να γίνει απόσχιση από τα ΕΛΠΕ της δραστηριότητας, ως χωριστής εταιρείας, υδρογονανθράκων, που θα τεθεί υπό τον έλεγχο του Ελληνικού Δημοσίου (ως ισχυρός μέτοχος, με μερίδιο πάνω από 50%) και θα ασχολείται μόνο με την έρευνα και εκμετάλλευση, ενώ δεν θα εξαρτάται από τις αποφάσεις της διοίκησης της μητρικής εταιρείας.

Η δε χρηματοδότηση μπορεί να γίνει, καταρχάς, μέσω της “προικοδότησης” της νέας εταιρείας από την μητρική (ως όρος της απόσχισης), ενώ στη συνέχεια μπορεί να υπάρξει προνομιακός “πράσινος” δανεισμός (π.χ EBRD κτλ), δεδομένου ότι οι υδρογονάνθρακες κατατάσσονται στις βιώσιμες επενδύσεις (taxonomy) της ΕΕ, ή/και πώληση μελλοντικών μερισμάτων έναντι ομολόγων, εφόσον υπάρχουν πιθανότητες εξόρυξης.

 Νορβηγικό πρότυπο και κοινωνική αλυσίδα αξίας

Η πορεία της Νορβηγίας στον τομέα μπορεί να αποτελέσει ένα ξεχωριστό υπόδειγμα: από μια φτωχή χώρα τη δεκαετία του '60 μετατράπηκε σε μια ισχυρή οικονομία με πρωταγωνιστή την αξιοποίηση των εγχώριων υδρογονανθράκων. Κηρύσσοντας το Μάιο 1963 κυριαρχία στη νορβηγική υφαλοκρηπίδα που συνδεύτηκε από τη δήλωση ότι οι φυσικοί πόροι ανήκουν στο νορβηγικό κράτος και μόνον ο βασιλιάς (η κυβέρνηση) έχει την εξουσία να χορηγεί άδειες για εξερεύνηση και παραγωγή υδρογονανθράκων, έφτασε στην ανακάλυψη του πρώτου γιγαντιαίου κοιτάσματος πετρελαίου “Εκοφίσκ” στην Βόρεια Θάλασσα και ακολούθησαν κι άλλα, ενώ δημιουργήθηκε Ταμείο Υδρογονανθράκων. Τα έσοδα από τα κοιτάσματα επανεπενδύθηκαν για την ανακάλυψη νέων κοιτασμάτων, μέσω της κρατικής εταιρείας Statoil και μετά την πρώτη 20ετία εκμεταλλεύσεων ιδρύθηκε και καθιερώθηκε το νορβηγικό μοντέλο του ταμείου αλληλεγγύης γενεών. Το 1990 ιδρύθηκε το κρατικό ταμείο διεθνών επενδύσεων.

 Σήμερα η Νορβηγία είναι μία από τις πλουσιότερες χώρες του κόσμου. Η αξία του νορβηγικού fund  ξεπερνά τα 1,4 τρισ. δολάρια (αντιστοιχεί σε πάνω από 280.000 δολάρια για κάθε έναν από τους πολίτες της χώρας)...

Για τους Νορβηγούς είναι σημαντικό να διασφαλιστεί ότι το μεγαλύτερο μέρος της δημιουργίας αξίας αποδίδεται στο κράτος, προκειμένου να ωφελήσει την κοινωνία στο σύνολό της, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τα σημαντικά οφέλη για το ασφαλιστικό-συνταξιοδοτικό σύστημα της χώρας.

 Θέτοντας στο επίκεντρο την ευημερία των επόμενων γενεών, όταν θα έχουν εξαντληθεί τα αποθέματα υδρογονανθράκων, οι Νορβηγοί ακολούθησαν μια αειφορική διαχείριση σε βάθος χρόνου, που κατά την περίφημη Λευκή Βίβλο με τις “10 εντολές” που συμφωνήθηκε το 1973, έχει ως βασικές αρχές:

-Τη διασφάλιση συνεχούς παρακαλούθησης και ελέγχου όλων των διεργασιών για την εξόρυξη και διαχείριση των υδρογονανθράκων.

-Την εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων ώστε η Νορβηγία να είναι ανεξάρτητη από τρίτους.

-Την ανάπτυξη της πετρελαϊκής βιομηχανίας λαμβάνοντας υπόψη υφιστάμενες βιομηχανικές δραστηριότητες καθώς επίσης και την προστασία της φύσης και του περιβάλλοντος.

-Την επεξεργασία και διαχείριση των εγχώριων υδρογονανθράκων σε Νορβηγικό έδαφος.

-Την αναγκαία εμπλοκκή της Πολιτείας σε όλα τα επίπεδα και τη συμβολή της στο συντονισμό των συμφερόντων της βιομηχανίας πετρελαίου της χώρας.