Το ΤΕΕ Δ. Ελλάδας προτείνει μια Πάτρα καταπράσινη- Η παρέμβαση για ανάπτυξη αστικού πρασίνου στο κέντρο της πόλης- ΟΛΗ Η ΠΡΟΤΑΣΗ

ΟΙ ΤΥΠΟΛΟΓΙΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΩΝ

 Οι πιθανές κατηγορίες παρεμβάσεων είναι τρεις, αφορούν αποκλειστικά δημόσιους χώρους και έχουν χαμηλό κόστος υποδομών, ενώ μπορούν να πραγματοποιηθούν ανεξάρτητα. Αυτές είναι:

A. ΟΔΙΚΕΣ ΑΡΤΗΡΙΕΣ

Αυτή η παρέμβαση απαιτεί δρόμους διπλής κατεύθυνσης και μπορεί να έχει την ισχυρότερη επίδραση στο αστικό μικροκλίμα, αφού οι φυτεύσεις θα σκιάσουν πέρα από κτίρια, και την άσφαλτο μειώνοντας δραστικά την αποθήκευση θερμότητας λόγω θερμικής μάζας. Οι απαιτούμενες υποδομές είναι εκσκαφές παρτεριών (μέγιστης διατομής 2μ. και αναλόγως του πλάτους της οδού) και υδραυλικές εγκαταστάσεις οι οποίες μπορούν να συνδυαστούν με έξυπνο σύστημα άρδευσης που θα προβλέπει την ζήτηση νερού ανάλογα με την ποσότητα βροχής. Οι φυτεύσεις αφορούν πολύ μεγάλα αστικά είδη με ελάχιστη απόσταση 7 μέτρων ανά δέντρο. Η παρούσα μελέτη περιορίζεται στο να προτείνει δρόμους διπλής κατεύθυνσης αφού η εφαρμογή της δεν επηρεάζει την κυκλοφορία των οχημάτων και τις θέσεις στάθμευσης. Μεταγενέστερα, η παρέμβαση μπορεί να επεκταθεί και σε μονόδρομους, αφού προηγηθούν όμως οι κατάλληλες κυκλοφοριακές μελέτες.

 Β. ΠΕΖΟΔΡΟΜΟΙ
Η παρέμβαση αυτή είναι παρόμοια με την προηγούμενη, αναφέρεται όμως χωρίς να είναι περιοριστικό, στις πεζοδρομήσεις που έχουν προβλεφθεί για τους δρόμους της Κάτω Πόλης. Η διαφορά εδώ είναι πως ο σχεδιασμός μπορεί δυνητικά να προβλέψει και στοιχεία αστικού εξοπλισμού όπως παρτέρια - παγκάκια, αστικό φωτισμό κ.α.. Οι δενδροστοιχίες θα πρέπει να τοποθετηθούν ανάλογα με την εκάστοτε περίπτωση και τον προσανατολισμό του δρόμου, έτσι ώστε να μεγιστοποιηθεί η σκίαση στα προσκείμενα κτίρια.

 Γ. ΣΧΟΛΕΙΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΠΕΔΑ ΔΗΜΟΥ
Τα προαύλια των σχολικών μονάδων εντός του αστικού ιστού αποτελούν σημαντική ευκαιρία νέων φυτεύσεων αφού στην πλειοψηφία τους έχουν από λίγα έως καθόλου δέντρα. Επομένως μπορούν να δημιουργηθούν αρκετοί νέοι πυκνοί πνεύμονες πρασίνου που θα ωφελήσουν πέρα από μαθητές και πεζούς και την ενεργειακή κατανάλωση των κτιρίων. Στην ίδια παρέμβαση μπορούν να ενταχθούν και οι 2 σιδηροδρομικοί σταθμοί του κέντρου αλλά και ανεκμετάλλευτα οικόπεδα του Δήμου, χώροι οι οποίοι με πολύ χαμηλό κόστος ανάπλασης μπορούν να μετατραπούν σε χώρους πυκνού πρασίνου.

 Δ. ΠΕΖΟΔΡΟΜΙΑ ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΩΝ ΤΕΤΡΑΓΩΝΩΝ
Η τελευταία τυπολογία παρέμβασης λειτουργεί ως συμπληρωματική της Α στις περιπτώσεις όπου αυτή έπειτα από την κατάλληλη αρχιτεκτονική και κυκλοφοριακή μελέτη κριθεί αδύνατο να εφαρμοστεί. Σε αυτές τις περιπτώσεις, όπου η διατομή της οδού σε συνδυασμό με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της αντίστοιχης γειτονιάς, δεν επιτρέπουν την δημιουργία νησίδας, προτείνεται η φύτευση συστοιχίας δέντρων στις πρασιές κατά μήκος της οδού εφ’ όσον αυτές υπερβαίνουν τα 4 μέτρα σε πλάτος. Αυτή η παρέμβαση έχει πολύ μικρό κόστος εφαρμογής και λειτουργεί διαζευκτικά με την Α, επομένως, δεν επηρεάζει τον προϋπολογισμό προς το δυσμενέστερο και δεν έχει ληφθεί υπόψιν στους παρακάτω πίνακες.

ΣΗΜΕΙΑ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΩΝ

Η επιλογή της περιοχής παρέμβασης έγινε με το σκεπτικό να υπάρχει το μέγιστο δυνατό όφελος με τον οικονομικότερο τρόπο. Επομένως, επιλέχθηκαν οι τομείς Ι και ΙΙ του πολεοδομικού κέντρου οι οποίοι έχουν τον μέγιστο Σ.Δ.=2.4 και είναι οι πιο πυκνοδομημένοι. Κατά συνέπεια οι δενδροφυτεύσεις θα έχουν και το μέγιστο αντίκτυπο στο αστικό μικροκλίμα. Το παραλιακό μέτωπο της πόλης λόγω των εν εξελίξει διαδικασιών ανάπλασης αλλά και της ιδιαίτερης βαρύτητας που φέρει σαν ξεχωριστό έργο τίθεται εκτός της περιοχής.
Παρ’ όλα αυτά η παρούσα πρόταση είναι πιλοτική και σκοπός της είναι οι παρεμβάσεις να επεκταθούν στρατηγικά και σε άλλες περιοχές της πόλης σε δεύτερο χρόνο. Αυτές μπορεί να είναι ενδεικτικά τα Ζαρουχλέικα, τα προσφυγικά ή η Αγυιά κ.α..

Το ενδεικτικό κόστος των παρεμβάσεων έχει υπολογιστεί σε διακριτά τμήματα ανά παρέμβαση έτσι ώστε να είναι εύκολο να προτεραιοποιηθούν οι αναπλάσεις και να γίνει ένας μεσοπρόθεσμος προγραμματισμός ανά φάση έργου. Για την κάθε παρέμβαση έχουν χρησιμοποιηθεί άρθρα από ΑΤΟΕ και ΑΤΕΠ έτσι ώστε να γίνει μια προσέγγιση κόστους με πολύ μεγάλη ακρίβεια έχοντας λάβει υπόψιν τις εργασίες που θα προκύψουν στην κάθε περίπτωση. Όσον αφορά τις παρεμβάσεις Α και Β, λόγω του ότι αποτελούν λωρίδες σταθερής διατομής, έχει υπολογιστεί το κόστος τους ανά τρέχον μέτρο. Έτσι γνωρίζοντας το μήκος της εκάστοτε οδού γίνεται και ο υπολογισμός του κόστους. Για την παρέμβαση Γ έχει γίνει υπολογισμός ανά τετραγωνικό μέτρο, με διακριτές περιπτώσεις για τις σχολικές μονάδες και τους δύο σιδηροδρομικούς σταθμούς. Για τα σχολεία έχει υπολογιστεί φύτευση 1 δέντρο/5μ. περιμετρικά του προαυλίου ενώ για τους σταθμούς έχει τεθεί συντελεστής φυτοκάλυψης 0.5 επί του συνολικού εμβαδού. Τα προτεινόμενα κοστολόγια έχουν ώς εξής:

A. Οδικές Αρτηρίες:
Διατομή: 2μ. - Απόσταση Δέντρων: 7μ. - Κόστος: 170€/ τρέχον μ.

Β. Πεζόδρομοι:
Διατομή: 3μ. - Απόσταση Δέντρων: 5μ. - Κόστος: 320€/ τρέχον μ.

Γ. Σχολεία και Οικόπεδα Δήμου:
1. Σχολεία: Διατομή: 2μ. -Απόσταση Δέντρων 5μ. - Κόστος: 100€/τρέχον μ.
2. Οικόπεδα Δήμου: Φυτοκάλυψη 50% - Μέση κάλυψη δέντρου 12.5τ.μ. - Κόστος 50€/τ.μ.

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΟΦΕΛΗ

Η παρέμβαση προτείνεται με πιλοτικό σκοπό έτσι ώστε να τεθούν τα θεμέλια για την επέκταση των τυπολογιών φυτεύσεων και σε άλλα σημεία της Πάτρας με μακροπρόθεσμο στόχο την προσέγγιση του 30% ποσοστού φυτοκάλυψης εντός αστικού ιστού.

Στην παρούσα περίπτωση το σύνολο των δέντρων που προτείνεται να φυτευθούν ανέρχεται σε 3.672 (περίπου όσα και τα δέντρα στο δασύλλιο) με μέσο εμβαδόν 12.5τ.μ./δέντρο, το οποίο μεταφράζεται σε 45.9 στρέμματα πρασίνου και αντιστοιχεί στο 1.40% της περιοχής μελέτης. Επομένως, λαμβάνοντας υπόψιν και 18.67% των υφιστάμενων φυτεύσεων το νέο ποσοστό φυτοκάλυψης του αστικού ιστού θα ανέλθει σε 20.07%.

Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι για κάθε δέντρο έχει ληφθεί υπόψιν ένα μεσοπρόθεσμο μέγεθος με ακτίνα 2μ. η οποία σε ορίζοντα δεκαετίας μπορεί να ανέλθει σε έως και 3μ. πολλαπλασιάζοντας αντίστοιχα και τα ποσοστά φυτοκάλυψης.

Μετά την πιλοτική εφαρμογή της παρέμβασης στα σημεία που προτείνονται, παρόμοιες αναπλάσεις μπορούν να προβλεφθούν και σε άλλους δρόμους της πόλης με τις κατάλληλες κυκλοφοριακές μελέτες, σε επεκτάσεις του δικτύου πεζοδρόμων, αλλά και σε δημόσιους χώρους όπως το παραλιακό μέτωπο. Με την μέθοδο της αναγωγής μπορεί να υπολογιστεί το δυνητικό κόστος της ανάπλασης που θα χρειαστεί για το υπολειπόμενο 9.93% έως το ζητούμενο 30%, το οποίο θα ανέλθει σε ένα ποσό της τάξεως των 30 εκ. Ευρώ και θα περιλαμβάνει περί τα 24.000 νέα δέντρα.

Με αυτόν τον τρόπο η Πάτρα θα γίνει πρωτοπόρος πόλη όσον αφορά το αστικό πράσινο, αφού είναι πολύ λίγα τα παραδείγματα πόλεων που έχουν πετύχει αυτά τα ποσοστά φυτεύσεων. Κατά συνέπεια θα δοθεί λύση σε πολλά προβλήματα ταυτοχρόνως με ελάχιστο κόστος.

Η μεγάλη ανάπτυξη των πόλεων μετά τα μέσα του προηγούμενου αιώνα οδήγησε στην άναρχη επέκτασή τους, την πυκνή τους δόμηση, το υψηλό κόστος γης, την πυκνοκατοίκηση, την έλλειψη υποδομών, το κυκλοφοριακό πρόβλημα και την ρύπανση. Υποβαθμίζοντας το αστικό περιβάλλον, μολύνοντάς το και υποβιβάζοντάς το αισθητικά.

Οι πλέον δύσκολες συνθήκες διαβίωσης σε συνδυασμό με την αποκοπή του αστικού πληθυσμού από το φυσικό περιβάλλον έχει συνέπειες στην σωματική και ψυχική υγεία των ανθρώπων που ζουν στις μεγάλες πόλεις. Η μη επαρκής διασφάλιση διαμορφωμένων και λειτουργικών χώρων πρασίνου και αναψυχής, υποβαθμίζει την ποιότητα ζωής, εργασίας και αναψυχής του αστικού πληθυσμού. Για τον λόγο αυτό, παρατηρούνται τάσεις φυγής του σύγχρονου ανθρώπου προς τη φύση, όπως και όποτε αυτό είναι εφικτό.

Λαμβάνοντας υπόψη τα προβλήματα αυτά, γίνεται κατανοητή η αναγκαιότητα των χώρων αστικού πρασίνου, οι οποίοι, ως ένα βαθμό μπορούν να συμβάλουν στην αντιμετώπισή τους. Η φύτευση δένδρων, η δημιουργία πάρκων και δενδροστοιχιών είναι μερικές ενέργειες που μπορούν να οδηγήσουν σε αυτήν την κατεύθυνση. Οι χώροι αστικού πρασίνου έχουν πολλά οφέλη που μπορούν να αποδώσουν στις πόλεις και πολυδιάστατα (κοινωνικά, περιβαλλοντικά-οικολογικά, οικονομικά). Οι χώροι πρασίνου συμβάλλουν στην ευημερία των κατοίκων αλλά και στη βελτίωση της ποιότητας των ίδιων των πόλεων.

Σε κοινωνικό επίπεδο, οι χώροι αυτοί έχουν ιδιαίτερη επίδραση στην αναψυχή και την ανάπαυση των ατόμων, βελτιώνοντας την σωματική και ψυχική τους υγεία. Τόσο όταν η αναψυχή αφορά σε ανθρώπινες δραστηριότητες που πραγματοποιούνται με τέτοιο τρόπο ώστε να μην αλλοιώνεται ο χαρακτήρας και οι λειτουργίες του φυσικού περιβάλλοντος όπως ανάπαυση, απόλαυση θέας, φωτογράφιση τοπίου, περίπατος κ.ά., όσο και όταν η αναψυχή αφορά πιο δραστικές ενέργειες όπως είναι η κατασκευή έργων, κτιρίων κλπ., τα οποία συχνά εμποδίζουν κάποιες ομάδες από την οικειοποίηση του φυσικού περιβάλλοντος. Καλά σχεδιασμένα δίκτυα χώρων αστικού πρασίνου ενθαρρύνουν τα άτομα να διανύουν τις αποστάσεις με ασφάλεια, είτε με τα πόδια είτε με ποδήλατο απολαμβάνοντας τις καθημερινές τους διαδρομές βελτιώνοντας παράλληλα την ψυχολογία τους, αναβαθμίζοντας την έννοια της γειτονιάς και τις κοινωνικές σχέσεις στις πόλεις.

Σε περιβαλλοντικό και οικολογικό επίπεδο, οι χώροι αστικού πρασίνου συμβάλουν στη βελτίωση της ποιότητας του εδάφους, των υδάτων και του αέρα, καθώς τα δέντρα παράγουν οξυγόνο και φιλτράρουν τους αέριους ρυπαντές. Μετριάζουν την ηχορύπανση, συμβάλλουν στη μείωση της θερμοκρασίας εξοικονομώντας ενέργεια, ενώ ταυτόχρονα προστατεύουν από τους ανέμους. Από την άλλη πλευρά, στα έμμεσα περιβαλλοντικά οφέλη, μπορεί να αναφερθεί κανείς στο ότι οι χώροι αυτοί αποτελούν κίνητρο για τους κατοίκους, ώστε να πραγματοποιούν τις μετακινήσεις τους πεζοί ή με τη χρήση ποδηλάτου, χωρίς να καταφεύγουν σε ιδιωτικά μέσα μεταφοράς επιβαρύνοντας το περιβάλλον.

Σε οικονομικό επίπεδο, η ανάπτυξη του αστικού πρασίνου καθιστά την πόλη περισσότερο ελκυστική για νέους κατοίκους, οι οποίοι θα θελήσουν να εγκατασταθούν σε αυτή, αυξάνοντας τις αξίες των ακινήτων. Υπό προϋποθέσεις είναι δυνατή και η τουριστική εκμετάλλευση της περιοχής, η οποία θα αποφέρει έσοδα στη τοπική κοινωνία, αξιοποιώντας τον αστικό τουρισμό. Ενώ από την άλλη πλευρά είναι δυνατή η προσέλκυση επενδύσεων (λόγω ποιοτικής αναβάθμισης της περιοχής που απορρέει από την ύπαρξη χώρων πρασίνου) μέσω των κατοικιών αλλά και άλλων οικονομικών λειτουργιών, όπως καταστήματα, εστιατόρια, καφετέριες κ.λ.π., υποστηρίζοντας την απασχόληση και δημιουργώντας θέσεις εργασίας.

Έτσι, οι χώροι πρασίνου είναι σημαντικότατα «περιουσιακά στοιχεία» για τις μεγάλες πόλεις και κατ’ επέκταση για τους πολίτες που ζουν σε αυτές.

Σήμερα οι κοινωνίες έχουν συνειδητοποιήσει τα προαναφερθέντα πολυδιάστατα οφέλη που προσφέρονται από τους χώρους αστικού πρασίνου, και αντιλαμβάνονται ότι αυτοί είναι δυνατό να δώσουν λύση σε πολλά από τα προβλήματα, από τα οποία πλήττεται ο αστικός χώρος. Όμως για να μπορεί ο καθένας να έχει άμεση πρόσβαση στο αστικό πράσινο, αυτό πρέπει να έχει επαρκή έκταση και κατάλληλη διασπορά αυτού στον οικιστικό ιστό. Όσο μεγαλύτερος είναι ο οικιστικός ιστός μιας πόλης, τόσο μεγαλύτερη έκταση πρασίνου απαιτείται, η οποία πρέπει να είναι εύκολα επισκέψιμη. Τα φυσικά στοιχεία, που μπορεί να απαρτίζουν έναν χώρο αστικού πρασίνου, έχουν κατά βάση φυσικούς περιορισμούς, όπως η σύνθεση της βλάστησης και η χρήση του υδάτινου στοιχείου και για τον λόγο αυτό στην παρακάτω πρόταση μας γίνεται μια αναφορά στα συνηθέστερα είδη δένδρων που παρατηρούνται στην περιοχή χωρίς την πρόκριση κάποιου.

Για το ποιο είδος θα προκριθεί στην κάθε περίπτωση αποτελεί αντικείμενο της αντίστοιχης μελέτης που θα επακολουθήσει για την κάθε περίπτωση. Το ΤΕΕ Δυτικής Ελλάδας αναγνωρίζοντας την αξία της ανάπτυξης του αστικού πρασίνου στις μεγάλες πόλεις πριν από ένα χρόνο (Μάιο 2021) στις 31 προτάσεις του προς την Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας για ένταξη δράσεων στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Δυτική Ελλάδα 2021-2027» είχε συμπεριλάβει την πρόταση «Αστικές Δενδροφυτέυσεις Μεγάλης κλίμακας». Με το παρόν το ΤΕΕ Δυτικής Ελλάδας εξειδικεύει την πρόταση αυτή προχωρώντας στην επιπλέον ανάπτυξη της, στην πολυπληθέστερη περιοχή την Δυτικής Ελλάδας, την πόλη της Πάτρας.

Η επιλογή της περιοχής παρέμβασης που επιλέχθηκε, για την πρώτη( πιλοτική) εφαρμογή, είναι το κέντρο της πόλης της Πάτρας μιας και πρόκειται για την πιο πυκνοκατοικημένη περιοχή της Δυτικής Ελλάδας, την περιοχή με τον μεγαλύτερο συντελεστή δόμησης, με αποτέλεσμα η παρέμβαση να έχει το μέγιστο δυνατό όφελος.

Σκοπός της παρούσας πρότασης είναι να ενεργοποιήσει τους αρμόδιους προς την κατεύθυνση αυτή μετασχηματίζοντας το αστικό τοπίο σε πιο πράσινο και την πόλη μας σε μία πιο βιώσιμη πόλη. Η παρούσα πρόταση του ΤΕΕ Δυτικής Ελλάδας δεν αποτελεί μελέτη. Αφορά παρέμβαση η οποία δύναται υπό το ενδιαφέρον, την σύμφωνη γνώμη, και την έγκριση των υπευθύνων να λάβει σάρκα και οστά, να μετασχηματιστεί σε μελέτη από τους αρμόδιους μελετητές και εν κατακλείδι να γίνει πράξη με ωφελούμενους το σύνολο των πολιτών της πόλης της Πάτρας και όχι μόνο.

Ο Πρόεδρος του ΤΕΕ/ΤΔΕ Βασίλειος Ν. Αϊβαλής