«Τα κορίτσια δεν το ‘χουν με τα μαθηματικά»: Μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία

Ο όρος “STEM” χρησιμοποιείται ως μία συντομογραφία του “Science, Technology, Engineering and Maths”. Στην Ευρώπη το έτος 2018 μόνο το 34% των πτυχιούχων σε STEM επιστήμες ήταν γυναίκες (δηλαδή περίπου το ένα τρίτο του συνόλου!). Γιατί όμως οι άντρες υπερτερούν στις STEM επιστήμες; Σε έρευνα που έγινε το 1983 από τον David W. Chambers (The draw a scientist-test), όταν ζητήθηκε από παιδιά νηπίου έως παιδιά γυμνασίου να ζωγραφίσουν επιστήμονες, φάνηκε πως η συντριπτική πλειοψηφία αυτών αντιλαμβάνεται τον επιστήμονα ως άνδρα. Συγκεκριμένα, σε ένα δείγμα 4.807 μαθητών μόνο το 1% των ζωγραφιών απεικόνιζε γυναίκες ως επιστήμονες, και αυτές προήλθαν κατ΄ αποκλειστικότητα από κορίτσια. Σε πρόσφατες έρευνες, το ποσοστό αυτό έχει ανέλθει στο 28% παραμένοντας ακόμα εντυπωσιακά χαμηλό. 

    Ακόμα και σήμερα λοιπόν, η κοινωνία μας δεν έχει αλλάξει όσο ίσως νομίζουμε. Αγόρια και κορίτσια εξακολουθούν να κοινωνικοποιούνται διαφορετικά ανάλογα με το φύλο τους και φράσεις όπως το “τα κορίτσια δεν το ‘χουν με τα μαθηματικά”  συνεχίζουν να αναπαράγονται στις οικογένειες και τα σχολεία. Το περιεχόμενο τέτοιου είδους φράσεων μπορεί να είναι φαινομενικά αθώο, όμως στην πράξη εμπεριέχει πολλούς κινδύνους. Ο μεγαλύτερος είναι πως βάζουν τις νεαρές γυναίκες σε ένα “καλούπι”. Τις ωθούν να πιστέψουν πως  δεν είναι καλές, και πως ακόμα και αν προσπαθήσουν δεν μπορούν να γίνουν αρκετά καλές στις θετικές επιστήμες. Κατά συνέπεια, χάνουν το ενδιαφέρον τους για αυτές αρκετά νωρίς, αποφεύγοντας από μόνες τους την επιδίωξη σχετικής καριέρας. 

Η αντίληψη αυτή, είναι βαθιά ριζωμένη μέσα μας χωρίς ουσιαστική ή επιστημονική δικαιολόγηση, αλλά συνιστά ένα έμφυλο στερεότυπο. Τα στερεότυπα, είναι πολιτισμικές κατασκευές για κάποιες κοινωνικές ομάδες, διαμορφώνονται μέσα από μηχανισμούς εξουσίας, καθώς αντικατοπτρίζουν το κοινωνικό κύρος των κοινωνικών ομάδων και λειτουργούν µέσα από ψυχοκοινωνικούς δρόμους. 

Τα στερεότυπα, δημιουργούν προσδοκίες για το ποια είναι η αναμενόμενη συμπεριφορά του άλλου, οδηγώντας στο φαινόμενο που ονομάζεται «αυτοεκπληρούµενη προφητεία». Με άλλα λόγια, μια θετική ή αρνητική «προφητεία», ισχυρή πεποίθηση ή αυταπάτη —που θεωρείται αληθινή ενώ είναι ουσιαστικά εσφαλμένη— μπορεί να επηρεάσει τα τεκταινόμενα σε τέτοιο βαθμό, ώστε οι αντιδράσεις των ανθρώπων να εκπληρώσουν την μέχρι τούδε λανθασμένη προφητεία.

      Παρότι έχουμε σαφώς κάνει σημαντικά βήματα σε σχέση με παλαιότερες εποχές, δυστυχώς τα έμφυλα στερεότυπα βρίσκουν ακόμα έδαφος στο οποίο ευδοκιμούν. Αρκεί να σκεφτεί κανείς, πόσες γυναίκες καθηγήτριες θετικών επιστημών συναντώνται στα σχολεία. Ή στα πανεπιστήμια. ‘Οσο το πρότυπο της γυναίκας επιστήμονα λείπει από την καθημερινότητα μας, αφήνει ακόμα και σήμερα την εντύπωση, τόσο στα παιδιά όσο και στους ενήλικες, ότι το επάγγελμα αυτό απευθύνεται σε άνδρες. Εάν θέλουμε να δούμε περισσότερες γυναίκες να διαπρέπουν στις STEM επιστήμες είναι πολύ σημαντικό να προστατεύσουμε τις νέες γενιές από τέτοιες «αυτοεκπληρούμενες προφητείες».

Λαζανά Ελένη, Χημικός Μηχανικός, μέλος της εθελοντικής ομάδας του Κέντρου «Εριφύλη».