Πώς επηρεάζεται η ψυχική μας υγεία από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης

Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν μπει για τα καλά στη ζωή μας εδώ και χρόνια. Μπορούμε να τα χρησιμοποιήσουμε για να βρεθούμε με παλιούς φίλους, να έχουμε επαφή με μέλη της οικογένειάς μας που βρίσκονται μακριά και φυσικά να γνωρίσουμε νέους ανθρώπους, με τους οποίους έχουμε πολλά κοινά.

Ωστόσο, τα κοινωνικά δίκτυα έχουνε και τα αρνητικά τους. Τα τελευταία χρόνια έχουν δημοσιευτεί διάφορες έρευνες που έχουν αναδείξει τις αρνητικές συνέπειες που έχουν τα social media στη ζωή πολλών ανθρώπων.

Ο αντίκτυπος που έχουν τα κοινωνικά δίκτυα στην ψυχική υγεία είναι μεγάλος, με την κατάθλιψη να έχει συνδεθεί επανειλημμένα με τη χρήση τους, ειδικά σε άτομα νεαρής ηλικίας και εφήβους.

Παρακάτω θα εξετάσουμε πώς επηρεάζουν τη ζωή μας τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αλλά και πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τις συνέπειες της χρήσης τους.

 
Κοινωνική αποδοχή

Τα τελευταία χρόνια έχει αυξηθεί το φαινόμενο να ανεβάζουμε συχνά φωτογραφίες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Είτε βρισκόμαστε σε διακοπές, είτε σε μια απλή έξοδο με φίλους, είτε ένα πιάτο που μαγειρέψαμε, πολλοί αισθανόμαστε την ανάγκη να δείξουμε ότι κάνουμε κάτι ξεχωριστό.

Αυτό έχει διπλό αποτέλεσμα. Από τη μία, τα άτομα που ανεβάζουν τέτοιες φωτογραφίες έχουν την επιβεβαίωση των φίλων (διαδικτυακών και μη) σε μορφή «Like» ή κοινοποίησης, με την οποία οι φίλοι τους δείχνουν την υποστήριξή τους. Μπορεί εκ πρώτης όψεως να μην φαίνεται κάτι ιδιαίτερο, αλλά η κοινωνική αποδοχή είναι κάτι που αποζητούμε σχεδόν όλοι. Και στον ψηφιακό κόσμο που ζούμε, αυτό επιτυγχάνεται με μια επιτυχή ανάρτηση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Από την άλλη, κάνει αυτούς που δεν κάνουν αναρτήσεις να νιώθουν «παρίες» και αποκλεισμένοι. Όλοι οι άνθρωποι έχουν την ανάγκη να νιώθουν ότι ανήκουν σε μια ομάδα, κάτι που μπορούν να πετύχουν μέσω των κοινωνικών μέσων. Οι ομάδες του Facebook, τα κανάλια του YouTube και οι κοινότητες του Reddit αποτελούν ένα πολύ καλό παράδειγμα του πώς λειτουργεί η ομαδικότητα στη σημερινή κοινωνία.

 Στο παρελθόν νιώθαμε ότι ανήκουμε σε μια ομάδα μέσω της ενασχόλησής μας με τον αθλητισμό, της συμμετοχής μας σε μια λέσχη βιβλίου ή απλά με μια βραδινή έξοδο με φίλους. Ωστόσο η ψηφιακή εποχή έχει επιφέρει αλλαγές που έχει δημιουργήσει μια διαφορετική νοοτροπία. Η πανδημία αύξησε κατακόρυφα τους χρήστες των social media. Πλέον δεν είναι λίγοι αυτοί που νιώθουν που νιώθουν ότι η «αξία» τους σαν άνθρωποι εξαρτάται από τα πόσα Like θα έχει μια ανάρτησή τους.

Το αποκαλούμενο «Casino Effect»
 
Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι σχεδιασμένα για να κάνουν τον χρήστη να παραμένει συνδεδεμένος όσο το δυνατό περισσότερο. Αυτό σημαίνει ότι χρησιμοποιούν τακτικές παρόμοιες με αυτές του καζίνο για να κάνουν τους χρήστες να ασχολούνται ολοένα και περισσότερο.

Η πρώτη τακτική είναι η δημιουργία νέων λογαριασμών. Χρησιμοποιώντας τη μέθοδο της κοινωνικής αποδοχής που αναφέραμε πιο πάνω, δημιουργούν τεχνητές ανάγκες, ουσιαστικά πιέζοντας τον κόσμο που δεν έχει λογαριασμό σε ένα συγκεκριμένο κοινωνικό μέσο να δημιουργήσει λογαριασμό για να μπορεί να είναι σε επαφή με φίλους, συναδέλφους, συμμαθητές και συμφοιτητές, και να μην μένει πίσω στις εξελίξεις.

Και αφού δημιουργήσουν λογαριασμό, έχουν να αντιμετωπίσουν της εξής κατάσταση, την οποία, φυσικά, ήδη αντιμετωπίζουν όλοι όσοι έχουν ήδη λογαριασμό: κάθε ενέργεια έχει ένα αποτέλεσμα (είτε έναν ήχο είτε κάτι που μοιάζει με επιβράβευση), όπως ακριβώς γίνεται όταν πατάει κανείς κλικ σε έναν online κουλοχέρη. Αυτήν την τακτική ακολουθούν και τα καζίνο, που δημιουργούν μια κατάσταση ευφορίας στον παίκτη, με τη μουσική, τους ήχους και τα φανταχτερά χρώματα.

Το Χρονολόγιο του κάθε χρήστη είναι εξατομικευμένο ανάλογα με τις προτιμήσεις του και βλέπουμε συνεχώς εικόνες, άρθρα, βίντεο, φωτογραφίες, ενώ καλούμαστε να αντιδράσουμε σε αυτά, είτε σχολιάζοντας είτε απλά πατώντας Like. Ακόμα και ο σχεδιασμός του κάθε κοινωνικού δικτύου έχει ως στόχο να μας κάνει να νιώθουμε ευχάριστα και να μας κάνει να παραμείνουμε στη σελίδα όσο το δυνατό περισσότερο χρόνο.

Όλα αυτά κάνουν το σώμα μας να απελευθερώνει ντοπαμίνη, μια ουσία που μας κάνει να νιώθουμε ευχάριστα. Όση περισσότερη ντοπαμίνη απελευθερώνεται τόσο πιο πιθανό είναι να θέλουμε να επαναλάβουμε κάτι. Κάτι που προσομοιάζει με τον εθισμό, που μας κάνει να επιστρέφουμε ξανά και ξανά, αναζητώντας αυτό το αίσθημα ευεξίας που φέρεται να μας δημιουργούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, το οποίο, ωστόσο, είναι κάτι τεχνητό και μπορεί να γίνει επικίνδυνο για την υγεία μας.

Απώλεια συγκέντρωσης (αλλά και μνήμης)

Κάνοντας μια σύντομη βόλτα σε ένα ή και περισσότερα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, είναι σίγουρο ότι μετά από λίγη ώρα δεν θα θυμόμαστε όλα όσα έχουμε δει. Κάνοντας συνέχεια scroll down μπορούμε να δούμε άπειρες φωτογραφίες, βίντεο, meme, άρθρα, συζητήσεις και πολλά άλλα.

Όπως είναι φυσικό, ο εγκέφαλός μας δεν μπορεί να συγκρατήσει όλες τις πληροφορίες που λαμβάνει. Οι ειδικοί έχουν κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου, καθώς υπάρχουν διάφορες έρευνες που δείχνουν ότι η υπερπληροφόρηση επηρεάζει τόσο την κριτική σκέψη όσο και το χρονικό διάστημα που μπορούμε να παραμείνουμε συγκεντρωμένοι. Είτε πρόκειται για τη δουλειά μας είτε για μια απλή συζήτηση, πολλές φορές το μυαλό μας ξεφεύγει, χωρίς καν να το καταλάβουμε, και δεν μπορούμε να ακολουθήσουμε τη ροή των πληροφοριών.

Ένας άλλος τρόπος που επηρεάζεται ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι η απώλεια μνήμης. Στην ψηφιακή εποχή δεν χρειάζεται να συγκρατούμε πολλές πληροφορίες, αφού μπορούμε να της βρούμε με μια απλή αναζήτηση στο Google. Τα ραντεβού μας είναι όλα στην ηλεκτρονική μας ατζέντα και μας έρχεται ενημέρωση για να μην χάσουμε τις σημαντικές εκδηλώσεις της εβδομάδας.

Η μείωση της συγκέντρωσης και η χειροτέρευση της μνήμης μας είναι συνδεδεμένες και με την ανυπομονησία. Επειδή ακριβώς έχουμε συνηθίσει να έχουμε τις απαντήσεις σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα ή να ψάχνουμε κάτι που μας τραβάει το ενδιαφέρον πιο γρήγορα (περνώντας στην επόμενη ανάρτηση με ένα απλό κλικ), είμαστε πιο ανυπόμονοι. Και αυτό μπορεί να δημιουργήσει θυμό ή ακόμα και κατάθλιψη.

Ωστόσο, η κατάσταση δεν είναι τόσο άσχημη. Πλέον υπάρχουν πολλοί τρόποι για να αντιμετωπίσουμε αυτά τα προβλήματα. Είτε το θέλουμε είτε όχι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν μπει για τα καλά στη ζωή μας. Όπως και με όλες τις νέες τεχνολογίες, το βασικό είναι να μάθουμε πώς μπορούμε να αξιοποιήσουμε τα social media, χωρίς να έχουν αρνητικές επιπτώσεις στη ζωή μας. Όσα περισσότερα ξέρουμε για αυτά και το πώς επηρεάζουν την καθημερινότητά μας, τόσο περισσότερο θα μπορούμε να τα χρησιμοποιούμε με μέτρο, αγκαλιάζοντας όσα μας προσφέρουν.