Στερεοτυπάκια - Η αναίτια καισαρική τομή ως επιλογή ελεύθερης βούλησης

Του Βασίλη Μάρκου, δικηγόρου, Ιδρυτικού μέλους του Κέντρου «Εριφύλη»

Η ανθρώπινη αναπαραγωγική διαδικασία είναι αδιαμφισβήτητα σε ένα βαθμό μια βιολογική διαδικασία, κοινή στα σημεία με την αναπαραγωγή των υπόλοιπων θηλαστικών. Αυτό όμως, που δεν καταγράφηκε από την αρχή της ανθρώπινης ιστορίας μέχρι και σήμερα ως προσπάθεια του ανθρώπου, είναι η φιλοσοφική και ιστορική διάσταση της αναπαραγωγής, που να διακρίνεται από την «καθαρή» βιολογική διαδικασία. Παρά το γεγονός ότι άλλες λειτουργίες, που διέπονται από την φυσική αναγκαιότητα, όπως η διατροφή, η σεξουαλικότητα, ο θάνατος, αποτέλεσαν μείζονα ζητήματα που απασχόλησαν τον Στοχασμό του ανθρώπου ως θέματα όχι αμιγώς βιολογικά, η αναπαραγωγική διαδικασία πολύ λίγο απασχόλησε την ανθρώπινη διανόηση ως συμβάν της συνείδησης.

Το έλλειμμα αυτό ενασχόλησης της Διανόησης με την αναπαραγωγική διαδικασία και την φυσιολογία της γέννας στον ίδιο βαθμό με τις άλλες βιολογικές λειτουργίες δεν επιβεβαιώνεται σε άλλες, λιγότερο συστηματικές μορφές της ανθρώπινης σκέψης. Τέτοιες είναι η μυθολογία, τα ποιήματα, οι θρύλοι, οι αφηγήσεις και η τελετουργική επεξεργασία τέτοιων φαινομένων, όπου η γέννα απασχόλησε εκτεταμένα τον άνθρωπο. Εκεί, μπορούμε να βρούμε ακόμα και ιστορίες που περιλαμβάνουν γεννήσεις όχι με φυσικό τρόπο, αλλά κατόπιν ιατρικής επέμβασης.  Για αιώνες η ιατρική επέμβαση σε μια γυναίκα που κυοφορούσε με σκοπό να διασωθεί το τέκνο της συνέβαινε μόνο μετά τον θάνατο της. Ο άνθρωπος οραματιζόταν μια «εν ζωή» καισαρική τομή μέσα από τους μύθους και τις δοξασίες. Η διαδρομή ανθρώπινης αναπαραγωγής ανά τις χιλιετίες, φαίνεται και είναι μια διαδρομή, που συνέχει εντός της το στοιχείο της ιστορικότητας.  Η πραγματοποίησή της καισαρικής τομής για πρώτη φορά το 1500 από τον Ζακ Νιφέρη αποτέλεσε μια τομή στην ιστορία της ανθρώπινης αναπαραγωγής. Όπως, κάθε ραγδαία εξέλιξη της επιστήμης επομένως, εντάχθηκε και αυτή στον γενικότερο προβληματισμό που απασχολεί τον άνθρωπο σε ό,τι αφορά τη σχέση της φύσης με την τεχνολογία. 

Κατά την διάρκεια μιας μετάβασης, που σύμφωνα με πολλούς μελετητές συνέχεται χρονικά και αιτιακά με την βιομηχανική επανάσταση και την ανάπτυξη του δυτικού μοντέλου των θετικών επιστημών, επομένως και της ιατρικής στα πρότυπα του νευτώνειου/καρτεσιανού μοντέλου, ο τοκετός μεταφέρθηκε από το σπίτι, στα νοσοκομεία. Η βιομηχανική επανάσταση σε συνδυασμό με την άρση των συνόρων και την ανάπτυξη του εμπορίου δεν βοήθησαν όμως την ανθρωπότητα χωρίς κόστος. Ο σύγχρονος γιατρός δεν είναι ο αποκλειστικός φορέας των υπηρεσιών υγείας, αλλά ένα μέλος μιας ομάδας (γιατρών, νοσηλευτών κ.α.) που παρέχει υπηρεσίες υγείας, ίσως ένα «τμήμα» του «μηχανισμού» παροχής υγείας. Έτσι, η σχέση του γιατρού-ασθενούς αποκτά τεχνοκρατικό χαρακτήρα. Ειδικά το τελευταίο μισό του προηγούμενου αιώνα μέχρι σήμερα, πολλές καταστάσεις του βίου, μετέβηκαν από τον ιδιωτικό χώρο στον ειδικά διαμορφωμένο χώρο του Νοσοκομείου. Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται από πολλούς συγγραφείς με κύριο εκπρόσωπο τον Ιβάν Ίλλιτς, «ιατρικοποίηση της ζωής».

Όμως, η διαδικασία της γέννας, ως συμβάν της ανθρώπινης συνείδησης δεν μπορεί να γίνεται αντιληπτή μόνο με τεχνοκρατικό χαρακτήρα, με όρους προσθαφαίρεσης ενός ηλεκτρονικού βύσματος που αποφασίζει πώς θα προκύψει. Αδιαμφισβήτητα η καισαρική είναι μια επέμβαση που σώζει ζωές μητέρων και μωρών. Όμως, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας είναι σαφής ως προς αυτό το θέμα: Αναφέρει ότι ενίοτε η επέμβαση είναι όντως απαραίτητη, αλλά σε καμία χώρα και υπό οποιεσδήποτε συνθήκες δεν δικαιολογείται ποσοστό καισαρικών μεγαλύτερο του 10-15%. Στην Ελλάδα, το ποσοστό των καισαρικών τομών ξεπερνάει το 50%. Μάλιστα, ο ΟΗΕ, αναφέρει πως τα υψηλά ποσοστά καισαρικών που παρατηρούνται εδώ δεν δικαιολογούνται από κάποια ιατρική αναγκαιότητα, και ως εκ τούτου συνιστούν «διάκριση κατά των γυναικών». Πρόκειται για την αναίτια ιατρική πράξη της καισαρικής τομής.

Η χωρίς ιατρική αναγκαιότητα επιλογή της καισαρική τομής συνέπεσε με την ραγδαία ένταξη των γυναικών στην αγορά εργασίας τις προηγούμενες δεκαετίες. Δεν είναι τυχαίο, ότι την επιλογή της προτίμησαν κατά κόρον αρχικά γυναίκες των μεσαίων και άνω κοινωνικών στρωμάτων, περιβάλλοντάς την μάλιστα, ως μια επιλογή στην πορεία χειραφέτησης της γυναίκας. Από την άλλη μεριά, η αντιμετώπιση της αναπαραγωγής ως συμβάν της συνείδησης και όχι ως απλή βιολογική διαδικασία ικανοποιεί την αξίωση της φεμινιστικής θεωρίας να απομακρυνθεί η γυναίκα από μια απλή βιολογική μηχανή που αναπαράγει το είδος και να αναχθεί σε ισότιμο, ορθολογικό και αποφασίζων μέρος της ανθρωπότητας. 

Πολλές φορές, η επιλογή της αναίτιας ιατρικής πράξης της καισαρικής τομής οφείλεται στον φόβο του πόνου του τοκετού και περιβάλλεται από έναν μανδύα ελευθερίας στην επιλογή, είτε από την επίτοκο, είτε από την/τον γιατρό που την παρακολουθεί. Αφ’ ης στιγμής οι γιατροί λειτουργούν ακόμα με όρους αυθεντίας απέναντι στις επιτόκους, όπως σε όλους τους ασθενείς, τίθεται εύλογα το ερώτημα του βαθμού ελευθερίας επιλογής τους σε μια τέτοια απόφαση. Πολλά κέντρα, κυρίως στο εξωτερικό –και όχι μόνο- υποστηρίζοντας τον φυσικό τοκετό ως φορέα νοηματοδότησης της ανθρώπινης ύπαρξης, μπορούν να βοηθήσουν μια γυναίκα να ζήσει την διαδικασία της γέννας με όσο το δυνατόν πιο ανώδυνο τρόπο. Είναι η γνώση, που προέρχεται από τις προ – βιομηχανικές κοινωνίες, των προ – μητέρων μας, τις μέρες που ο τοκετός συνέβαινε στο σπίτι ή σε ένα απομακρυσμένο μέρος για περισσότερη απομόνωση, όχι όμως στο νοσοκομείο. Σε κάθε περίπτωση, η αναίτια ιατρική πράξη της καισαρικής τομής μας κάνει να προβληματιζόμαστε, τι συγκροτεί πράγματι την έννοια της ελευθερίας τη σύγχρονη τεχνολογική εποχή των απύθμενων δυνατοτήτων και αν η σύνδεση μας με τη φύση δεν μας περιορίζει, αλλά μας απελευθερώνει.