Αρσάκειο: Μια μεγάλη ιστορία - Μπήκαμε στους χώρους του ανακαινισμένου κτιρίου λίγο πριν περάσει στη νέα εποχή

Από το σχολείο, στο Δημαρχείο και από την ποδιά στο πρωτόκολλο

Ενενήντα τέσσερα χρόνια μετά την θεμελίωσή του, το Παλαιό Αρσάκειο, στην καρδιά της πόλης, στην οδό Μαιζώνος, δείχνει έτοιμο να περάσει σε μια άλλη εποχή για την ιστορία του: να γίνει το νέο δημαρχείο της Πάτρας.

Ένα δημαρχείο που θα είναι ταυτόχρονα τοπωνύμιο και πόλος επισκεψιμότητας για την πόλη, αφού το κτιριακό συγκρότημα του Παλαιού Αρσακείου, δεν θα είναι απλά ένα διοικητικό κτίριο που θα στεγάζει ένα δημαρχιακό μέγαρο.

Φωτο κτιρίου: Νίκος Ψαθογιαννάκης

Φωτό αρχείου: THE BEST MAGAZINE Ιούνιος 2009

Εντός του ανακαινισμένου αυτού κτιριακού συγκροτήματος, το οποίο ολοκληρώνεται και αναμένεται να δοθεί προς χρήση, υπάρχει η δυνατότητα να δημιουργηθεί ακόμα και θέατρο σε μία από τις δύο μεγάλες αίθουσες που υπάρχουν στο εσωτερικό του, ενώ ο προαύλιος χώρος του θα μπορεί να δίνεται για συναυλίες και πολιτιστικές εκδηλώσεις.

Το τριώροφο κτίριο που περικλειόταν από τις οδούς Κορίνθου, Μαιζώνος, Παρθενάκου και Βιλελμίν, θεμελιώθηκε το 1929 και μέχρι το 2004 στεγάζονταν σε αυτό τα Αρσάκεια σχολεία.

Ήταν ένα επιβλητικό κτίριο σε σχήμα Π με ισόγειο και τρεις ορόφους.

Την κεφαλή τού Π κατελάμβαναν το γυμναστήριο και το θέατρο, ύψους δυο ορόφων το καθένα, ενώ στις δύο πτέρυγές του κατανέμονταν 32 αίθουσες διδασκαλίας, τα γραφεία των εκπαιδευτικών, το Νηπιαγωγείο, τα εργαστήρια Φυσικής – Χημείας και καλλιτεχνικών μαθημάτων, η αίθουσα Πληροφορικής, το δεύτερο γυμναστήριο και άλλοι βοηθητικοί χώροι.

Το Αρσάκειο Πατρών, ένα από τα αρχαιότερα σχολεία της Ελλάδας εγκαινιάστηκε µε κάθε επισηµότητα στις 30 Ιανουαρίου 1892, ανήµερα της εορτής των Τριών Ιεραρχών.

H ίδρυση των Αρσακείων Σχολείων αποτέλεσε όραμα τριών πρωτοπόρων ανδρών σε εποχές δύσκολες για το ελληνικό κράτος µε στόχο να μορφωθούν οι Ελληνίδες.

Το να μιλάς για μόρφωση των γυναικών το 1830, την εποχή που ο Καποδίστριας πάσχιζε να ιδρύσει τα πρώτα δημοτικά σχολεία ανά την Ελλάδα, ακουγόταν κάτι µεταξύ πολυτέλειας και πρόκλησης.

Ο Ιωάννης Κοκλώνης, ο Γεώργιος Γεννάδιος και ο Μιχαήλ Αποστολίδης έβαλαν στόχο πέρα από το να μορφώσουν τις Ελληνίδες, να τους δώσουν επαγγελματική διέξοδο κυρίως ως δασκάλες.

Στην οικία Νιανιάρα, την εποχή που έκαιγαν καπέλα!

Όλα ξεκίνησαν σε ένα παλιό κτίριο, στην οικία Νιανιάρα, στην οποία στεγαζόταν τότε το Αρσάκειο Πατρών. Όπως περιγράφει με κείμενό της στην ιστοσελίδα της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρίας, η φιλόλογος – ιστορικός, Παναγιώτα Αναστ. Ατσαβέ, οι κατά καιρούς επισκευές δεν μπορούσαν να κρύψουν τα προβλήματα που ο χρόνος έκανε πιο αισθητά.

Ήδη από το 1906 η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία άρχισε να διαπραγματεύεται με τον Δήμο Πατρέων ώστε να βρεθεί λύση για τη στέγαση του Σχολείου με την ανέγερση νέου σύγχρονου σχολικού κτιρίου, αφού η αυξανόμενη προσέλευση νέων μαθητριών καθιστούσε εμφανέστερη την αδυναμία τού παλαιού κτιρίου.

Ήταν η εποχή που οι Πατρινές αρσακειάδες μετέβαιναν στην Αθήνα για τις πτυχιακές τους εξετάσεις μεταφέροντας µαζί τους τα κλινοσκεπάσµατά τους, πιστοποιητικό υγείας και δαµαλισµού.

Ήταν οι εποχές που ο µαθητικός χαβαλές περιοριζόταν στο ανήκουστο για την εποχή κάψιµο καπέλων και περιγράφονταν στην πράξη της διοικητικής επιτροπής του σχολείου στις 2 Ιουνίου 1911 ως εξής: «Μαθήτριες τινές κατά το πρώτον διάλειµµα των µαθηµάτων έθεσαν πυρ εις τίνας των πίλων των µαθητριών, εκ της µεταδόσεως του οποίου κατεστράφησαν εντελώς επτά, ηπειλήθη δε να λάβη τούτο µεγαλύτερες διαστάσεις».

Το 1926 κατέρρευσε μέρος της οροφής του παλιού κτιρίου. Ο Δήμος δεν αναλάμβανε τη δαπάνη γιατί το Υπουργείο Εσωτερικών δεν την ενέκρινε. Τότε η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία αποφάσισε να μην πραγματοποιήσει εγγραφές για το έτος 1926-1927.

Μπροστά στο ενδεχόμενο να κλείσει το Σχολείο, ο Δήμος Πατρέων σε έκτακτη συνεδρίαση αποφάσισε να αναλάβει το κονδύλι τής επισκευής, διότι «πρόκειται περί ιδρύματος ευεργετικωτάτου διά τας Πάτρας και μεγάλως κοσμούντος αυτάς, συνδεομένου αρρήκτως με την εκπαίδευσιν τού γυναικείου κόσμου.» (Πρακτ, Συνεδρ. Δημοτ. Συμβ. Πατρών 19/9/1926, σ.71).

Επειδή όμως το πρόβλημα της στέγασης παρέμενε, το Δημοτικό Συμβούλιο της πόλης με πρόταση του δημάρχου Ιωάννη Βλάχου έλαβε την απόφαση να βρεθεί η λύση, ώστε να ανεγερθεί μεγαλοπρεπές εκπαιδευτήριο αντάξιο των Πατρών και σε αυτό να στεγαστεί το Αρσάκειο.

Οι διαβουλεύσεις μεταξύ Δήμου και Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας κράτησαν πολλά χρόνια. Ύστερα από πολλές προσπάθειες ο Δήμος εξασφάλισε ένα οικόπεδο που ανήκε στην Παρασκευή Καρακίτσου αντί του ποσού των 1.052.000 δρχ. Στη συνέχεια αγόρασε διπλανό οικόπεδο και έτσι εξασφάλισε όλο το τετράγωνο που περικλειόταν από τις οδούς Κορίνθου, Μαιζώνος, Παρθενάκου και Βιλελμίν.

Η εκπόνηση των σχεδίων ανατέθηκε στον αρχιτέκτονα Αναστάσιο Μεταξά, ο οποίος είχε αναλάβει και τα σχέδια του Αρσακείου Ψυχικού κατόπιν διαγωνισμού.

Την άνοιξη του 1929 τέθηκε ο θεμέλιος λίθος από τον δήμαρχο Ι. Βλάχο, ο οποίος στην ομιλία του είπε: «Η κατάθεση τού θεμελίου λίθου προς ανέγερσιν τού μεγάρου, όπερ μετ’ ολίγον θα κοσμή την πόλιν μας και το οποίον εξησφάλισεν η ευγενής εισφορά τού αειμνήστου συμπολίτου μας Κωνσταντίνου Παπαγεωργακόπουλου, χρησιμεύσασα ως πυρήν και η ενδελεχής προσπάθεια και αι υλικαί και ηθικαί θυσίαι τού δήμου Πατρέων, ονειροπολήσαντος εν ακαθέκτω πόθω από τής συστάσεώς τού ενταύθα Αρσακείου γενομένης τη πρωτοβουλία τού αειμνήστου Αχιλλέως Γεροκωστοπούλου, την απόκτησιν ιδίου μεγάρου προς αξιοπρεπή στέγασιν τής μαθητιώσης θηλείας νεολαίας τής πόλεώς μας, η κατάθεσις, λέγω, τού θεμελίου λίθου την οποίαν επιτελούμεν σήμερον δικαιολογεί την χαράν και τον ενθουσιασμόν τον οποίον πάντες αισθανόμεθα»

Η περιπέτεια του πολέμου του ’40 και η επίταξη

Ωστόσο, όπως περιγράφει η φιλόλογος – ιστορικός, Παναγιώτα Αναστ. Ατσαβέ, το νέο κτίριο άργησε να αποπερατωθεί και η παραμονή του Σχολείου στο παλιό είχε γίνει προβληματική. Τον Ιανουάριο τού 1939 η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία με έγγραφό της προς τη Διοικητική Επιτροπή ζητούσε να ενεργήσουν ώστε το Σχολείο να στεγαστεί στο νέο κτίριο τον Σεπτέμβριο τού 1939. Κάτι τέτοιο όμως δεν κατέστη εφικτό. Το Σχολείο εγκαταστάθηκε στο νέο κτίριο στις 21 Οκτωβρίου 1940 χωρίς επίσημη τελετή, η οποία θα γινόταν σε καταλληλότερο χρόνο. Συγκεκριμένα, όπως διαβάζουμε στο σχετικό Πρακτικό της τότε διευθύντριας τού Σχολείου Περσεφόνης Παπαδοπούλου, επίσημη τελετή εγκαινίων και παραδόσεως του κτηρίου από τον Δήμαρχο προς τους εκπροσώπους της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας επρόκειτο να οργανωθεί «μετά τινας εβδομάδας».

«Άλλαι μεν βουλαί ανθρώπων, άλλα δε Θεός κελεύει»

Η κήρυξη του ελληνοϊταλικού πολέμου δεν επέτρεψε να γίνει η τελετή των εγκαινίων. Μετά την έναρξη του πολέμου το Αρσάκειο Πατρών επιτάχθηκε από το κράτος και με νομαρχιακή εντολή εκεί στεγάστηκαν δημόσιες υπηρεσίες, όπως το Ταχυδρομείο Πατρών, το Τηλεγραφείο, το Δασαρχείο, το Α΄ Αστυνομικό τμήμα κ.ά. Όταν κατελήφθη η πόλη από τους Ιταλούς οι μαθήτριες επανήλθαν για λίγες μέρες στο Σχολείο, αλλά όταν ήρθαν οι Γερμανοί κατέλαβαν όλο το κτίριο και το μετέτρεψαν σε στρατιωτικό νοσοκομείο.

Οι 900 μαθήτριες του Αρσακείου φιλοξενήθηκαν σε διάφορα άλλα σχολικά κτίρια και, όπως σημείωσε στο προσωπικό της ημερολόγιο η Περσεφόνη Παπαδοπούλου, από τη βίαιη μεταφορά των θρανίων και των επίπλων τού Σχολείου προκλήθηκαν πολλές ζημιές και καταστράφηκε μέρος του αρχείου τού Σχολείου. Αλλά και μετά την απελευθέρωση της χώρας το Σχολείο δεν αποδόθηκε στη Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία.

Στο βιβλίο του «Το Αρσάκειο Πατρών 1892-1992, ένας αιώνας εκπαιδευτικής προσφοράς» ο Ιωάννης Αθανασόπουλος διασώζει επιστολή τού γυμνασιάρχη Γ. Μουστρούχου προς την Περσεφόνη Παπαδοπούλου η οποία έτυχε να βρίσκεται στην Αθήνα: «Είναι να μας λυπάται κανείς, διότι και το Γυμνάσιο εις το οποίο στεγαζόμεθα μάς το πήραν οι εθνοφύλακες και γυρίζουμε σαν τη γάτα με τα γατάκια. Έχομεν την διαβεβαίωσιν ότι διά λίγο καιρό θα το χρησιμοποιήσουν και δι’ αυτό μάς αφήκαν τας δύο αιθούσας τού διπλανού οικήματος, εις τας οποίας εγκατεστήσαμεν δήθεν γραφεία και ημείς και το Α΄ και Β΄ Θηλέων. Και μη χειρότερα! Η Ακαδημία μας εξακολουθεί κλειστή από τού Ιουνίου π.ε. Πού και πού, αραιά-αραιά εμέ τουλάχιστον ερωτούν περί τής λειτουργίας του…».

Το οικοτροφείο του τρίτου ορόφου

Το κτίριο επεστράφη στη Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία στο τέλος Μαΐου του 1945 σε άθλια κατάσταση. Το Δημοτικό Συμβούλιο της Πάτρας ανέλαβε να το ανακαινίσει, διότι «ο Δήμος έχει καθήκον όπως ενισχύσει οικονομικώς το Αρσάκειον Πατρών, καθ’ όσον τούτο είναι ίδρυμα εις το οποίον φοιτούν και εκπαιδεύονται παιδιά συμπολιτών μας».

Μετά από αυτό το Αρσάκειο Πατρών (Νηπιαγωγείο, Δημοτικό, Γυμνάσιο, Παιδαγωγική Ακαδημία και Οικοτροφείο) εγκαταστάθηκε στο νέο κτίριο και συνέχισε το έργο του. Έτσι μετά τον πόλεμο στις αίθουσες του τρίτου ορόφου λειτούργησε το Οικοτροφείο, που εξυπηρέτησε πολλές μαθήτριες από τη Δυτική Πελοπόννησο και τα νησιά του Ιονίου. Για τις ανάγκες του είχαν διαμορφωθεί στον τρίτο όροφο κοιτώνες και στο ισόγειο μαγειρεία, τραπεζαρία, χώροι υγιεινής.

Η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία έκανε πολλές βελτιώσεις στο εσωτερικό του κτιρίου.

Η Ακαδημία

Η Αρσάκειος Παιδαγωγική Ακαδημία Πατρών, που ιδρύθηκε το 1937, λειτούργησε ανελλιπώς μέχρι το 1991, οπότε καταργήθηκαν από το κράτος όλες οι Παιδαγωγικές Ακαδημίες διετούς φοιτήσεως μετά την ίδρυση των τετραετών πανεπιστημιακών Παιδαγωγικών τμημάτων.

Ως άλλες… Πετροβασίλη

Δεκαετίες αργότερα Πατρινές αρσακειάδες αποφοιτώντας θα έσκιζαν τις ποδιές τους στην πλαζ, ως άλλες Πετροβασίλη, σε ένδειξη ενηλικίωσης, ενώ όσα χρόνια κι αν περάσουν ο χαρακτηρισµός αρσακειάδα θα παραπέµπει σε φρεσκοσιδερωµένα ριγέ πουκάµισα (αναπόσπαστο κοµµάτι της best seller στολής) και μέχρι πριν κάποια χρόνια σε καλοαναθρεµµένα κορίτσια που διασχίζουν βιαστικά την πλατεία Όλγας.

Ακόµη και σήµερα όµως, περνώντας απέξω πιστεύεις ότι θα πεταχτούν η Παπασταύρου και ο Τσαγανέας...

Το επίπεδο σπουδών του Αρσακείου θεωρείτο πάντα υψηλό, δεν είναι τυχαίο ότι πολλές αρσακειάδες διακρίθηκαν σε διάφορους τοµείς. Η συγγραφέας Έρση Σωτηροπούλου στο λογοτεχνικό χώρο, η σύζυγος του Γιώργου Παπανδρέου, Άντα Παπαπάνου, η πανελλήνια πρωταθλήτρια σκι Ριάννα Παπαχριστοπούλου είναι κάποιες µόνο από αυτές. Το Αρσάκειο Πατρών φηµιζόταν επίσης και για τις καλλονές που έχει βγάλει. Η Νινέτα Ροδοπούλου, η Φιφή Πανουτσοπούλου, οι τρεις αδελφές Κούκου, Βίκυ, Λίλυ και Σοφία, η µητέρα τής Έλλης Κοκκίνου Μαίρη Παπαθανασοπούλου, η Βίβιαν Αθανασοπούλου, η Ζήτα Σταµατοπούλου ήταν κάποιες από αυτές.

Το νέο Δημαρχείο

Σήμερα, με βάση το σχέδιο για τη μετεγκατάσταση του νέου δημαρχείου, στο ισόγειο του παλαιού σχολείου είναι χωροθετημένη η Διεύθυνση Έργων (τεχνικές υπηρεσίες). Στον πρώτο όροφο θα εγκατασταθεί η διεύθυνση Πολεοδομικού Σχεδιασμού, ενώ θα υπάρχει και μια μεγάλη αίθουσα εκδηλώσεων. Στον δεύτερο όροφο θα είναι η διεύθυνση Οικονομικής Διαχείρισης, Διοίκησης, Προμηθειών.

Στο δώμα του κτιρίου που καταλήγουν οι σκάλες, η μελέτη του Δήμου έχει προτείνει να διαμορφωθεί κατάλληλα και να φιλοξενήσει ένα καπνιστήριο. Κατά την αποκατάσταση του κτιρίου διατηρήθηκαν όλα τα χαρακτηριστικά της τυπολογίας και του περιβλήματός του (κουφώματα, δάπεδα, πόρτες, σκάλες, κιγκλιδώματα), καθώς είναι χαρακτηρισμένο ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο.

Ο αύλειος χώρος των παλαιών Αρσακείων είναι επίσης διατηρητέος. Συνεπώς, η δυνατότητα παρεμβάσεων είναι περιορισμένη. Αν και δεν περιλαμβάνεται στη μελέτη, προτάθηκε να εμπλουτιστεί το πράσινο και να εξεταστεί η τοποθέτηση παγκακιών για τους επισκέπτες των δημοτικών υπηρεσιών