Το δάσος του χθες, του σήμερα, του μέλλοντος και οι επιδράσεις στον άνθρωπο και στην κλιματική ισορροπία

Τα δάση δημιουργήθηκαν πριν από τη δημιουργία του πρώτου ανθρώπου, για να μπορέσει να εξασφαλίσει εξ’ αρχής τροφή και στέγη. Στην προσπάθεια ανεύρεσης τροφής δημιουργήθηκαν οι πρώτες σχέσεις και ο άνθρωπος συνδέθηκε με το δάσος ως κυνηγός και συλλέκτης καρπών. Αργότερα όταν οργανώθηκε ο άνθρωπος σε κοινωνίες, αποκτώντας μόνιμους καταυλισμούς και αναπτύσσοντας τον πολιτισμό του, άρχισε να επεμβαίνει στο δάσος ως καταστροφέας ή ρυθμιστής του.

Η ανάπτυξη του πολιτισμού επέφερε αύξηση των αναγκών σε ξύλο για οικοδομές, για τη ναυπηγική, την επιπλοποιία, την κατασκευή εργαλείων, την κάλυψη ενεργειακών αναγκών για θέρμανση. Οι ανάγκες αυτές και άλλες πολλές ακόμη καλύπτονταν με αλόγιστες ληστρικές υλοτομίες, χωρίς καμία πρόνοια για την ανανέωση ή καλλιέργεια του δάσους, με αποτέλεσμα την καταστροφή και εξαφάνιση τεράστιων εκτάσεων παραγωγικών δασών. Η μείωση της δασικής επιφάνειας, η πτώση της παραγωγικής διαδικασίας των περισσότερων δασών που ήταν προσιτά, λόγω της κακής διαχείρισής των και η παράλληλη αλματώδης αύξηση των αναγκών σε ξύλο οδήγησαν σε μία αυξανόμενη έλλειψη ξύλου. Αποτέλεσμα της έλλειψης ξύλου που εκδηλώθηκε στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης ήταν η εμφάνιση της δασοπονίας ως επιστήμης. Ήδη από τα μέσα του 18ου αιώνα έγινε φανερή και επείγουσα η ανάγκη μιας ορθολογικής ρύθμισης των καρπώσεων από τα δάση και στα μέσα του 19ου αιώνα ιδρύθηκαν οι πρώτες δασολογικές σχολές.

Στην Ελλάδα το πρώτο τμήμα Δασολογίας λειτούργησε στο Μετσόβιο Πολυτεχνείο μέχρι το 1927, όπου με την ίδρυση του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, μεταφέρθηκε σε αυτό και αποτέλεσε μαζί με το Τμήμα Γεωπονίας, την Γεωπονοδασολογική σχολή πενταετούς φοιτήσεως. Η βασική αρχή, πάνω στην οποία στηρίχθηκε η δασοπονία είναι η αρχή της «αειφορίας των καρπώσεων». Σύμφωνα με αυτήν, η διαχείριση των δασών πρέπει να γίνεται με τρόπο ώστε να είναι δυνατή η απόληψη  της ίδιας ποσότητας ξύλου κάθε έτος στο διηνεκές. Αυτή η διαχείριση εξασφαλίζει τη διατήρηση του δάσους ως δάσος και τη βελτίωση της παραγωγικής ικανότητας του εδάφους. Από έρευνες και μελέτες Ευρωπαίων δασολόγων καθηγητών, αναδείχθηκε και μία άλλη σημαντική επίδραση του δάσους, η υδρονομική, η οποία εξασφαλίζει την ομαλή ροή των επιφανειακών υδάτων και την αποτροπή των πλημμυρών, καθώς και τον εμπλουτισμό του υπόγειου υδροφορέα. Μερικές από τις κοινωφελείς επιδράσεις του δάσους, οι οποίες το καθιστούν διαχρονικά απαραίτητο για την ανάπτυξη και ευημερία των ανθρώπων, συνοπτικά θα περιγράψουμε ακολούθως:

1)     Παραγωγή ξύλου

Το ξύλο είτε ως πηγή ενέργειας (καυσόξυλα, ξυλοκάρβουνα), είτε ως ξυλεία κατασκευών, από αρχαιοτάτων χρόνων ως σήμερα, παίζει εξαιρετικά σπουδαίο ρόλο στην ανάπτυξη της οικονομίας, της ευημερίας, του πολιτισμού των ανθρώπινων κοινωνιών. Είναι ένα οικολογικά παραγόμενο προϊόν χωρίς κατανάλωση πρόσθετης ενέργειας, δηλαδή είναι βιολογικά ανανεώσιμος φυσικός πόρος.

Η απόληψη ξύλου από το δάσος δεν αποτελεί καταστροφή, αλλά εργαλείο ανανέωσης και καλλιέργειας του δάσους, με την προϋπόθεση ότι αυτό γίνεται σύμφωνα με τους κανόνες της Δασολογικής Επιστήμης και της αειφορικής διαχείρισης. Πέραν από το ξύλο τα δασικά οικοσυστήματα, προσφέρουν μία σειρά ακόμη προϊόντων με οικονομική αξία, όπως ο φλοιός, το ρετσίνι, το μέλι, τα μικρά φρούτα του δάσους (αγριοφράουλα, βατόμουρα, σμέουρα, μύρτιλα κ.α.), αρωματικά φύλλα, μανιτάρια, φαρμακευτικά βότανα, θηράματα, βοσκήσιμη ύλη κ.λπ..

2)     Υδρονομική επίδραση

Η μεγαλύτερη υδρονομική λειτουργία του δάσους είναι η αποτροπή των πλημμυρών, καθώς και ο εμπλουτισμός των υπόγειων υδροφορέων. Το πόσο σημαντική είναι η επίδραση του δάσους στην αποτροπή των πλημμυρών το ζούμε στη χώρα μας κάθε χρόνο. Μετά από την καταστροφή των δασών από πυρκαγιές ακολουθούν σχεδόν πάντα, εφόσον δεν ληφθούν μέτρα, καταστροφικές πλημμύρες. Σημαντική είναι και η επίδραση του δάσους στην ποιότητα του νερού. Η δασική φυλλάδα και το δασικό έδαφος δρουν ως ένα τεράστιο βιολογικό φίλτρο, με αποτέλεσμα το νερό που παράγεται στο δάσος και είναι το καλύτερο από κάθε άποψη, οργανοληπτική, χημική και μικροβιολογική. Στο μέλλον, το σημαντικότερο προϊόν του δάσους αναμένεται να είναι το νερό, ποσοτικά και κυρίως ποιοτικά.

3)     Αντιδιαβρωτική επίδραση

Το δάσος παίζει σημαντικό ρόλο, τόσο στη δημιουργία εδάφους (εδαφογένεση), όσο και στην προστασία του. Ο μεγαλύτερος εχθρός του εδάφους είναι η διάβρωση. Το δάσος ασκεί αποφασιστική επίδραση στην προστασία του εδάφους από τη διάβρωση και συνεπώς από την υποβάθμιση και την ερημοποίηση. Στη χώρα μας, όπως και σε όλες τις μεσογειακές χώρες, έχουμε γνωρίσει πολύ καλά τις συνέπειες της καταστροφής του δάσους στη διάβρωση των εδαφών.

4)     Αντιανεμική προστασία

Το δάσος επιδρά ως εμπόδιο στην κίνηση του αέρα και μπορεί να μεταβάλλει την ταχύτητα, την κατεύθυνση, καθώς και τη δομή των ανέμων. Σύμφωνα με μετρήσεις η ταχύτητα του ανέμου μειώνεται προοδευτικά από τα κράσπεδα προς το εσωτερικό του δάσους στα 2-3% της αρχικής ταχύτητας.

5)     Προστασία από τους θορύβους

Ως θόρυβος νοείται ένας ισχυρός ή ανεπιθύμητος ήχος. Η ένταση του μετριέται σε ντεσιμπέλ (dB). Το δάσος μειώνει τους θορύβους. Εκτιμάται ότι κατά μέσο όρο, το δάσος μειώνει τους θορύβους κατά 7 dB ανά 30m απόστασης από την πηγή του θορύβου.

6)     Επίδραση του δάσους στους κλιματικούς παράγοντες

Οι κλιματικοί παράγοντες που επηρεάζουν τον άνθρωπο είναι η ηλιακή ακτινοβολία, η θερμοκρασία του αέρα, η κίνηση και υγρασία του αέρα. Ο συνδυασμός των τεσσάρων αυτών παραγόντων δημιουργεί κλιματικές συνθήκες οι οποίες μπορεί να είναι είτε ευχάριστες, είτε δυσάρεστες για τον άνθρωπο.  Το δάσος επηρεάζει πολύ, τόσο την ένταση του φωτός, όσο και την ποιότητα. Η ένταση περιορίζεται μέσα στο δάσος στο 2-6% του ολικού υπαίθριου φωτός, ανάλογα με τη σύνθεση και τη δομή του δάσους. Η ποιότητα του φωτός επηρεάζεται επίσης πολύ. Τα φύλλα των δένδρων προσροφούν για τη φωτοσύνθεση περισσότερο την πορτοκαλόχρωμη και την ερυθρή ακτινοβολία, ενώ αφήνουν να περάσει η πράσινη. Έτσι το φως μέσα στο δάσος είναι πλουσιότερο σε πράσινη ακτινοβολία, γεγονός που επιδρά ευχάριστα στην όραση και είναι κατευναστικό για το νευρικό σύστημα, ξεκουράζοντας έτσι τον επισκέπτη. Επίσης το δάσος ασκεί ισχυρή επίδραση στη θερμοκρασία του αέρα και του εδάφους. Με την κορμοστέγη του συγκρατεί μεγάλο μέρος της ακτινοβολίας και εμποδίζει την έλευση θερμικής ακτινοβολίας από το έδαφος στην ατμόσφαιρα. Με την κατανάλωση ενέργειας για τη διαπνοή των δένδρων, μειώνει τις υψηλές θερμοκρασίες, ιδιαίτερα το καλοκαίρι. Η διαφορά της μέγιστης θερμοκρασίας του αέρα εντός του δάσους και εκτός μπορεί να φθάσει έως 20°C. Η ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα είναι αποτέλεσμα βιολογικών διεργασιών. Συνεπώς η ισορροπία της είναι εύθραυστη. Η σημασία του δάσους στον κύκλο του οξυγόνου είναι σημαντική. Επίσης το δάσος μαζί με τους ωκεανούς αποτελούν τη βάση αναδραστικών μηχανισμών που ρυθμίζουν την ισορροπία του κύκλου του διοξειδίου του άνθρακα. Ένα εκτάριο (10στρ) δάσους μέσης παραγωγικότητας επεξεργάζεται κάθε έτος 10-12 εκατομμύρια m3 αέρα για να προσλάβει τέσσερις και πλέον τόνους διοξειδίου του άνθρακα. Έτσι το δάσος συμβάλλει στη διατήρηση της περιεκτικότητας της ατμόσφαιρας, τόσο σε διοξείδιο του άνθρακα ως καταναλωτής, όσο και σε οξυγόνο ως παραγωγός. Η ανησυχία για την αύξηση του διοξειδίου του άνθρακα και τις συνέπειες που έχει στη μεταβολή του κλίματος είναι εύλογη. Θα γίνει δε μεγαλύτερη, όσο η επιφάνεια των δασών στον πλανήτη μας μειώνεται συνεχώς, λόγω των πυρκαγιών και οι ωκεανοί χάνουν τη ρυθμιστική τους ικανότητα, λόγω ρύπανσης.

7)     Δάσος και ρύπανση

Το δάσος επιδρά ως παράγοντας απορρύπανσης κατά δύο τρόπους. Με φυσικομηχανικά μέσα και βιοχημικά. Στα πρώτα ανήκει η συγκράτηση των αιωρούμενων στέρεων σωματιδίων (σκόνη, αιθάλη κ.α.) στην επιφάνεια των φύλλων, των κλαδιών και του φλοιού των δένδρων, των θάμνων και των χόρτων. Υπολογίζεται ότι ένα εκτάριο (10στρ) δάσους πεύκης συγκρατεί έως 32 τόνους στέρεων σωματιδίων το έτος. Έτσι δρα σαν ένα τεράστιο φίλτρο, απαλλάσσοντας την ατμόσφαιρα από αιωρούμενα σωματίδια. Μεταβιοχημικά μέσα, απορρυπαίνει την ατμόσφαιρα μέσω του μεταβολισμού των δένδρων και άλλων φυτών.

8)     Αισθητική και υγιεινή επίδραση του δάσους

Το δάσος με τη μεγάλη του επιφάνεια αποτελεί το μόνο τμήμα κάθε χώρας που είναι απαλλαγμένο από ρυπογόνες πηγές. Είναι μία όαση ζωής που εξασφαλίζει μία άλλη ποιότητα ζωής για τη σωματική και πνευματική υγεία του ανθρώπου. Σήμερα το δάσος αποκτά μία ιδιαίτερη αξία ως χώρος αναψυχής, σωματικής και ψυχικής ανάτασης. Ο αέρας του δάσους είναι ο πιο καθαρός, μετά τον θαλασσινό και απαλλαγμένος από ρύπους και σκόνη. Το φως του δάσους, με τη μικρή ένταση και τη μεγάλη περιεκτικότητα σε πράσινη ακτινοβολία, επιδρά καταπραϋντικά στο νευρικό σύστημα παρέχοντας ηρεμία. Η γαλήνη που επικρατεί στο δάσος, μαζί με τη νηνεμία, ανακουφίζουν τον άνθρωπο από τους θορύβους των πόλεων. Για όλους αυτούς τους λόγους, τα τελευταία έτη, αναπτύσσονται ήπιες και εναλλακτικές μορφές τουρισμού στα δάση της χώρας.

Συμπερασματικά περιγράψαμε τις σπουδαιότερες ωφέλειες από το δάσος, που έχουν άμεσα οικονομικές και κοινωφελείς επιδράσεις στον άνθρωπο. Τα οικονομικά προϊόντα του δάσους (ξύλο, φλοιός κ.α.) μπορούμε να τα εισάγουμε από άλλες χώρες, πράγμα που σε μεγάλο βαθμό ήδη κάνουμε. Τις κοινωφελείς όμως επιδράσεις του δεν μπορούμε να τις εισάγουμε, όσα χρήματα και να διαθέσουμε. Για αυτό θα πρέπει, όχι μόνο να διατηρήσουμε τα δάση, αλλά και να τα διαχειριζόμαστε σύμφωνα με τη Δασολογική επιστήμη και όπου χρειάζεται να τα επεκτείνουμε.

Για όλα τα παραπάνω θα πρέπει η Πολιτεία να δείξει περισσότερο ενδιαφέρον στη διαχείριση των δασικών οικοσυστημάτων της χώρας μας, μέσω της αρμόδιας Δασικής Υπηρεσίας , στελεχώνοντας αυτή με επιστημονικό προσωπικό και χρηματοδοτώντας αυτήν επαρκώς, προκειμένου να εκτελέσει το έργο της, όπως επί 100 και πλέον χρόνια εκτελούσε με τη συμπαράσταση και αναγνώριση της εκάστοτε Πολιτικής Ηγεσίας. Τα λάθη στη διαχείριση των δασικών πυρκαγιών επιφέρουν μεγάλες καταστροφές σε δύσκολες συνθήκες που δημιουργούνται λόγω της κλιματικής αλλαγής, κάτι που τα τελευταία 25 χρόνια η χώρα μας δοκιμάστηκε, χάνοντας τεράστιες δασικές εκτάσεις, ανθρώπινες ζωές και μεγάλες εν γένει οικονομικές απώλειες.

Θεόδωρος Ε. Πολίτης

Δασολόγος - Περιβαλλοντολόγος

Επιτ. Επιθεωρητής Δασών Δυτικής Ελλάδος

Πρώην Νομαρχιακός Σύμβουλος Αχαΐας