Μαρία Αργυροπούλου: Αναζητώντας το ρόλο των θρησκευτικών τόπων στην τουριστική ανάπτυξη

Ομιλήτρια στο Travel West Forum ήταν η Μαρία Αργυροπούλου, ΕΔΙΠ Τμήματος Διοίκησης Τουρισμού Πανεπιστημίου Πατρών.

Τίτλος της εισήγησής της ήταν, «το Ταξίδι στο Θείο ως Τουριστικός Πόρος» ενώ όπως εξήγησε, «ο τίτλος δεν είναι θρησκευτικός τουρισμός ή προσκυνηματικός τουρισμός και αυτό δεν είναι τυχαίο, έχει μια εγγενή δυσκολία, ο προσδιορισμός της συγκεκριμένης μορφής τουρισμού».

Όπως εξήγησε η κα Αργυροπούλου, «εάν δούμε τον τουρισμό από τη μεριά της εκκλησίας, η εκκλησία θέλει πιστούς, δεν θέλει ταξιδιώτες, δεν θέλει τουρίστες, άρα μπαίνει ένα θέμα σημαντικό. Μπορούμε να μιλάμε για προσκυνηματικό τουρισμό. Την ίδια στιγμή όμως άρουμε τη δεύτερη λέξη. Aν θέλουμε να μιλάμε για θρησκευτικό τουρισμό, δηλαδή για ένα ταξίδι στο θείο, τότε τα πράγματα αλλάζουν. Είναι γεγονός ότι τα ταξίδια ήταν μέσα προώθησης της γνώσης και ένα από τα κομμάτια αυτά είναι τα ταξίδια σε ιερούς τόπους.

Νομίζω ή η ιστορία της αρχαίας Ελλάδας το δίνει πολύ χαρακτηριστικά, αλλά και σε όλο τον κόσμο, συνέχεια συναντάμε ανθρώπους που μετακινούνται για να πάνε στους τόπους λατρείας. Δύο λέξεις, οι οποίες είναι χαρακτηριστικές του ταξιδιού αλλά και του σκεπτικού προσκυνηματικού τουρισμού, έχουν να κάνουν με τη λέξη «οδίτης», η αρχαία ομηρική λέξη, είναι ο άνθρωπος που ταξιδεύει μάλιστα με τα πόδια για να πάει είτε στο Μαντείο των Δελφών είτε στα ιερά της αρχαίας Ολυμπίας και κάπου αλλού. Λίγο αργότερα έχουμε τον όρο "προσκυνητής" δηλαδή αυτός που πηγαίνει στον τόπο λατρείας του. Σε κάθε περίπτωση, θρησκεία και τουρισμός είναι αλληλένδετα φαινόμενα, είτε αυτό έχει να κάνει με λατρεία και με τόπους λατρείας (δηλαδή πάω γιατί πιστεύω σε μια θρησκεία και θέλω να προσκυνήσω) είτε γιατί θέλω να πάω σε τόπους λατρείας και άλλων θρησκειών και να τις δω με ένα άλλο μάτι που μπορεί να ενέχει πολιτισμό και βέβαια πολιτισμός είναι η ομπρέλα που καλύπτει και το θρησκευτικό τουρισμό.

Τότε ο τουρίστας, είτε είναι προσκυνητής  είτε είναι θρησκευτικός τουρίστας, έχει να ταξιδέψει και να αναζητήσει ναούς, να αναζητήσει μονές, να αναζητήσει τα κειμήλια, να αναζητήσει τέχνη που να περικλείονται μέσα σε αυτή τη μορφή τουρισμού. Στέκομαι μόνο στο ότι σε όλους μας η λέξη holydays  έχει να κάνει με τις διακοπές και αυτό δεν είναι τυχαίο γιατί  βλέπουμε την κυρίαρχη μορφή του τουρισμού, των άγιων ημερών δηλαδή που ήταν και χρόνος διακοπών σε παλαιότερες εποχές. Πρέπει να αλλάξουν οι συνθήκες του ελεύθερου χρόνου. Δεν θα σταθώ πάρα πολύ σε όλα αυτά. Θέλω να δώσω κάποια στατιστικά και να μιλήσω για την περιοχή μας.

Ο θρησκευτικός τουρισμός με βάση τα δεδομένα του 2022 σε παγκόσμιο επίπεδο ήταν 13,7 δισ. για το 2032 είναι 37 δισ. Η πρόβλεψη είναι ότι θα έχουμε μια ετήσια αύξηση στο θρησκευτικό τουρισμό κατά 10% για τα επόμενα χρόνια, μέχρι να φτάσουμε στο 2032».

Όπως ανέφερε η κα Αργυροπούλου, «σε παγκόσμιο επίπεδο κάθε χρόνο 300 εκατομμύρια προσκυνητές μετακινούνται και μέσα σε αυτό ένα κομμάτι είναι και στην Ελλάδα. Εδώ θα πρέπει να δούμε μια εγγενή αδυναμία, η οποία έχει να κάνει σε εθνικό επίπεδο. Δυστυχώς είναι πολύ λίγες οι δραστηριότητες που έχουν γίνει,  οι πρωτοβουλίες που έχουν ληφθεί και τα έργα που έχουν γίνει προκειμένου να αποτυπωθούν όλοι οι θρησκευτικοί προσκυνηματικοί προορισμοί στη χώρα μας. Έχουν γίνει κάποιες προσπάθειες, το Υπουργείο έχει ξεκινήσει, τώρα μόνο από όσο γνωρίζω η μητρόπολη Θεσσαλονίκης και η Μητρόπολη Αττικής έχουν ξεκινήσει μια ψηφιοποίηση και να φτιάξουν κάποιους ψηφιακούς οδηγούς. Τυπογραφικά υπάρχει μόνο ένας οδηγός με τα προσκυνήματα. Αυτό που έχει πολύ σημασία να δούμε, είναι  ότι ο θρησκευτικός τουρισμός σε ένα μεγάλο ποσοστό είναι εσωτερικός. Και ίσως το 80% στην Ελλάδα είναι εσωτερικός.

Υπάρχει μια καταγραφή των προσκυνημάτων το 2005. Έκτοτε δεν έχει γίνει κάποια καταγραφή συγκεντρωτική απλώς μεμονωμένες περιπτώσεις, ανά νομούς ή περιφέρειες. 

Ο νομός Αχαΐας έχει 28,  ο νομός Ηλείας έχει 29 και ο νομός Αιτωλοακαρνανίας έχει 25. Δεν υπάρχει αντιστοιχία στην επισκεψιμότητα. Αυτός είναι ο οδηγός που έχει φτιαχτεί σε ελληνικά και αγγλικά. Με υψηλή επισκεψιμότητα στη δική μας Περιφέρεια είναι μόνο ο νομός Αιτωλοακαρνανίας, ο οποίος έχει τα λιγότερα προσκυνήματα. Και η Αιτωλοακαρνανία και η Αχαΐα και Ηλεία έχουν την ίδια πυκνότητα προσκυνημάτων ανάλογα με τη γεωγραφική τους έκταση. Σε κάθε περίπτωση, στην Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας θα πρέπει να το δούμε αυτόμε έναν άλλο τρόπο. Ίσως εάν τα μοναστήρια, τα μνημεία, οι εκκλησίες και τα μουσεία, ιεροί χώροι, όλοι έχουν τη διάσταση του πολιτισμικού σε ένα μεγάλο βαθμό, αυτό μπορεί να μας δώσει τη δυνατότητα μεγαλύτερης επισκεψιμότητας και από άτομα από διαφορετικές θρησκείες, κάτι που μέχρι στιγμής δεν το βλέπουμε πάρα πολύ, παρά μόνο αν είναι κάποιος ναός ιδιαίτερος, κάποιος βυζαντινός που θα πάνε να δούνε.

‘Έτσι κι αλλιώς ισχύει το πέρασμα από το μαζικό στον εναλλακτικό τουρισμό. Η αναζήτηση της αυθεντικής εμπειρίας είναι το ζητούμενο. Σε αυτή την περίπτωση, στη θρησκεία αυτή η εμπειρία γίνεται ακόμα πιο σημαντική και θα γίνει ακόμα πιο σημαντική  εάν σκεφτούμε ότι ο προσκυνητής και ο τουρίστας του προσκυνηματικού τουρισμού επιστρέφει στο χώρο λατρείας.

Στην Τήνο οι προσκυνητές πάνε και πάνε και ξαναπάνε.  Και στον Άγιο Ανδρέα γίνεται το ίδιο. Προσκυνούν στον Άγιο Ανδρέα, στην καινούργια εκκλησία με τα ψηφιδωτά με τη συγκεκριμένη ναοδομία. Δίπλα υπάρχει ένας άλλος ναός που έχει την ιταλική επιρροή και αναγεννησιακή επιρροή , ένα θρησκευτικό μνημείο στην κυριολεξία τέχνης, διότι οι τοιχογραφίες του και οι εικόνες του είναι έργα τέχνης και πολύ σημαντικών αγιογράφων της εποχής, κάτι που δεν έχει αναδειχθεί καθόλου. Σε κάθε περίπτωση, στο σχέδιο ανάπτυξης για το 2030 θα δούμε πάρα πολλές προτάσεις ότι αφορά τον προσκυνηματικό και θρησκευτικό τουρισμό στην περιφέρεια Δυτικής Ελλάδος.  

Στο σημείο αυτό θα μοιραστώ μία εμπειρία μαζί σας. Οργανώσαμε την έκθεση για τις μακέτες του Αγίου Όρους του Μιχάλη Βασιλόπουλου στο Αρχαιολογικό Μουσείο. Ανάμεσα στις μακέτες του Αγίου Όρους υπήρξε και μια πολύ μεγάλη μακέτα που ήταν η Αγιά Σοφιά. Δεν μπορούσε να συμπεριληφθεί στην έκθεση. Την πήγαμε λοιπόν Achaia Clauss και την εκθέσαμε στο χώρο με τα βαρέλια. Με αφορμή αυτό λοιπόν και με τη συνεργασία μονών της περιοχής συγκεντρώσαμε τρόφιμα, προϊόντα τα οποία παράγουν οι μονές όπως ροδοζάχαρη, τραχανάς, χυλοπίτες και μαρμελάδες.

Με τη συνεργασία του κ. Καρατζαφέρη του σεφ φτιάξαμε finger food και είχαν οι επισκέπτες τη δυνατότητα στον χώρο να δοκιμάσουνε μια νέα γαστρονομική έκφραση, αλλά με πολύ παραδοσιακά προϊόντα. Και νομίζω ότι τελικά η πρόκληση είναι ακριβώς αυτό, το ότι θα πρέπει από τη μια μεριά εμείς να συνεργαστούμε με τις εκκλησίες και με τις μητροπόλεις. Από την άλλη μεριά και αυτοί θα πρέπει να κάνουν ένα  βήμα για να μπορέσουμε να αναπτύξουμε και όλο αυτό τον πλούτο και πιστεύω και οι δύο πλευρές θα πετύχουν τους στόχους τους.

Ένα ακόμη πολύ αξιόλογο παράδειγμα είναι από παλιές φοιτήτριες του πρώην ΤΕΙ Δυτικής Ελλάδος, οι οποίες είναι μοναχές τώρα στη Μακελλαριά και αναπτύσσουν ένα τέτοιο πλέγμα επικοινωνίας και επισκεψιμότητας του μοναστηριού που πραγματικά είναι μοναδικό και αξίζει πραγματικά να πάτε μόνο και μόνο για να δείτε αυτό που έχουν φτιάξει».