Οι επιζώντες της Πομπηίας– Οι αρχαιολόγοι καταλαβαίνουν πώς ξαναέχτισαν τη ζωή τους

Στις 24 Αυγούστου, 79 μ.Χ., o Βεζούβιος εξερράγη, εκτοξεύοντας πάνω από 3 κυβικά μίλια συντριμμιών μέχρι 32,1 χιλιόμετρα στον αέρα. Καθώς η τέφρα και ο βράχος έπεφταν στη Γη, έθαψε τις αρχαίες πόλεις Πομπηία και το Αρχαίο Ερκολάνο ή Ερκουλάνεουμ (ιταλικά: Ercolano antica‎‎, λατινικά: Herculaneum‎‎).

Σύμφωνα με τις πιο σύγχρονες αφηγήσεις, η Ιστορία λίγο πολύ τελειώνει εκεί: Και οι δύο πόλεις αφανίστηκαν, οι άνθρωποί τους “πάγωσαν” στον χρόνο. Η ανασκαφή λαμβάνει χώρα μόνο μετά την εκ νέου ανακάλυψη των πόλεων και των ανασκαφών που ξεκίνησαν σοβαρά τη δεκαετία του 1740. Αλλά η πρόσφατη έρευνα έχει μετατοπίσει την αφήγηση. Η ιστορία της έκρηξης του Βεζούβιου δεν αναφέρεται πλέον στον αφανισμό, περιλαμβάνει επίσης τις ιστορίες εκείνων που επέζησαν από την έκρηξη και συνέχισαν να ξαναχτίζουν τις ζωές τους.

 
Η αναζήτηση για επιζώντες και τις ιστορίες τους κυριάρχησε την τελευταία δεκαετία της αρχαιολογικής επιτόπιας έρευνας, καθώς οι ερευνητές προσπάθησαν να βρουν ποιος μπορεί να ξέφυγε από την έκρηξη. Μερικά από τα ευρήματά παρουσιάζονται σε ένα επεισόδιο του νέου ντοκιμαντέρ του PBS, «Πομπηία: Η Νέα Ανασκαφή».

Η Πομπηία και το Herculaneum ήταν δύο πλούσιες πόλεις στις ακτές της Ιταλίας ακριβώς νότια της Νάπολης. Η Πομπηία ήταν μια κοινότητα περίπου 30.000 ανθρώπων που φιλοξενούσε ακμάζουσα βιομηχανία και ενεργά πολιτικά και οικονομικά δίκτυα. Το Herculaneum, με πληθυσμό περίπου 5.000 κατοίκων, διέθετε ενεργό αλιευτικό στόλο και μια σειρά από εργαστήρια μαρμάρου. Και οι δύο οικονομίες υποστήριζαν τις βίλες των πλούσιων Ρωμαίων στη γύρω ύπαιθρο.

Το σουβενίρ στον τοίχο του σπιτιού ήταν αρχαίο μάρμαρο 2.000 ετών από την Πομπηία – Οι επιστήμονες δεν πίστευαν στα μάτια τους
Στη λαϊκή κουλτούρα, η έκρηξη συνήθως απεικονίζεται ως ένα αποκαλυπτικό γεγονός χωρίς επιζώντες: Στα επεισόδια της τηλεοπτικής σειράς «Doctor Who» και «Loki», όλοι στην Πομπηία και στο Herculaneum πεθαίνουν. Αλλά τα στοιχεία που οι άνθρωποι θα μπορούσαν να έχουν παραλείψει, ήταν πάντα εκεί.

 
Η Έκρηξη συνεχίστηκε για πάνω από 18 ώρες. Τα ανθρώπινα λείψανα που βρέθηκαν σε κάθε πόλη αντιπροσωπεύουν μόνο ένα κλάσμα του πληθυσμού τους, και πολλά αντικείμενα που θα περιμένατε να έχουν παραμείνει και να διατηρηθούν σε στάχτη λείπουν: Κάρα και άλογα έχουν φύγει από στάβλους, πλοία που λείπουν από αποβάθρες, και ισχυρά κουτιά καθαρίζονται από χρήματα και κοσμήματα.

Όλα αυτά υποδηλώνουν ότι πολλοί -αν όχι οι περισσότεροι- από τους ανθρώπους στις πόλεις θα μπορούσαν να είχαν δραπετεύσει αν διέφυγαν αρκετά νωρίς.

Κάποιοι αρχαιολόγοι υπέθεταν ότι κάποιοι άνθρωποι δραπέτευσαν. Αλλά η αναζήτησή τους, δεν ήταν ποτέ προτεραιότητα…

Οπότε δημιούργησαν μια μεθοδολογία για να εξακριβώσουν αν μπορούν να βρεθούν επιζώντες. Πήραν Ρωμαϊκά ονόματα μοναδικά στην Πομπηία ή το Herculaneum – όπως ο Νουμέριος Ποπίδιος και ο Αύλος Ουμβρίκιος – και έψαξαν για ανθρώπους με τα ονόματα που ζούσαν σε γύρω κοινότητες την περίοδο μετά την έκρηξη. Αναζήτησαν επίσης πρόσθετα στοιχεία, όπως βελτιωμένη υποδομή σε γειτονικές κοινότητες για την υποδοχή μεταναστών.

Μετά από οχτώ χρόνια δημιουργίας βάσεων δεδομένων με δεκάδες χιλιάδες Ρωμαϊκές επιγραφές σε μέρη που κυμαίνονται από τοίχους και επιτύμβιες στήλες, βρήκαν στοιχεία για πάνω από 200 επιζώντες σε 12 πόλεις. Οι δήμοι αυτοί ανήκουν κατά κύριο λόγο στην ευρύτερη περιοχή της Πομπηίας. Αλλά έτειναν να είναι βόρεια του Βεζουβίου, έξω από τη ζώνη της μεγαλύτερης καταστροφής.

Φαίνεται πως οι περισσότεροι επιζώντες έμειναν όσο πιο κοντά μπορούσαν στην Πομπηία. Προτιμούσαν να εγκατασταθούν με άλλους επιζώντες, και βασίζονταν σε κοινωνικά και οικονομικά δίκτυα από τις αρχικές τους πόλεις καθώς επανεγκαταστάθηκαν.

Κάποιες από τις οικογένειες που δραπέτευσαν προχώρησαν στην ανάπτυξη των νέων κοινοτήτων τους.

Η οικογένεια Καλτίλιους εγκαταστάθηκε στην Όστια – αυτό που ήταν τότε ένα σημαντικό λιμάνι στα βόρεια της Πομπηίας, 18 μίλια από τη Ρώμη. Εκεί ίδρυσαν ναό της αιγυπτιακής θεότητας Serapis. Ο Σεράπις , που φορούσε ένα καλάθι με σιτηρά στο κεφάλι του για να συμβολίσει τη γενναιοδωρία της γης, ήταν δημοφιλής σε πόλεις-λιμάνι όπως η Όστια όπου κυριαρχούσε το εμπόριο σιτηρών. Αυτές οι πόλεις έχτισαν επίσης ένα μεγάλο, ακριβό ταφικό συγκρότημα διακοσμημένο με επιγραφές και μεγάλα πορτρέτα μελών της οικογένειας.

Μέλη της οικογένειας Caltilius παντρεύτηκαν με μια άλλη οικογένεια δραπετών, τους Munatiuses. Μαζί, δημιούργησαν μια πλούσια, επιτυχημένη οικογένεια.

Το δεύτερο πιο πολυσύχναστο λιμάνι της Ρωμαϊκής Ιταλίας, το Puteoli – αυτό που σήμερα είναι γνωστό ως Pozzuoli – υποδέχτηκε επίσης επιζώντες από την Πομπηία. Εκεί εγκαταστάθηκε η οικογένεια του Aulus Umbricius, ο οποίος ήταν έμπορος garum , μια δημοφιλής σάλτσα ψαριών που έχει υποστεί ζύμωση. Αφού αναζωογόνησαν την οικογενειακή επιχείρηση γκαρούμ, ο Aulus και η σύζυγός του ονόμασαν το πρώτο τους παιδί που γεννήθηκε στην υιοθετημένη πόλη τους Puteolanus, ή «the Puteolanean».

Δεν ήταν όλοι οι επιζήσαντες της έκρηξης πλούσιοι ή δεν είχαν επιτυχία στις νέες κοινότητές τους. Κάποιοι ήταν ήδη φτωχοί στην αρχή. Άλλοι φαινόταν να έχουν χάσει την οικογενειακή τους περιουσία, ίσως στην ίδια την έκρηξη.

Η Fabia Secundina από την Πομπηία – που προφανώς ονομάστηκε από τον παππού της, έναν πλούσιο έμπορο κρασιού – κατέληξε επίσης στο Puteoli. Εκεί παντρεύτηκε έναν μονομάχο, τον Aquarius the retiarius, ο οποίος πέθανε σε ηλικία 25 ετών, αφήνοντάς την σε δεινή οικονομική κατάσταση.

Τρεις άλλες πολύ φτωχές οικογένειες από την Πομπηία – οι οικογένειες Avianii, Atilii και Masuri – επέζησαν και εγκαταστάθηκαν σε μια μικρή, φτωχότερη κοινότητα που ονομάζεται Nuceria , η οποία περνάει σήμερα από τη Nocera και βρίσκεται περίπου 10 μίλια (16,1 χιλιόμετρα) ανατολικά της Πομπηίας.

Σύμφωνα με μια ταφόπλακα που υπάρχει ακόμα, η οικογένεια Masuri πήρε ένα αγόρι που ονομαζόταν Avianius Felicio ως ανάδοχο γιο. Σημειωτέον, στα 160 χρόνια της Ρωμαϊκής Πομπηίας, δεν υπήρχαν στοιχεία για ανάδοχα παιδιά, και οι μεγάλες οικογένειες συνήθως έπαιρναν ορφανά παιδιά. Για αυτόν τον λόγο, είναι πιθανό ότι ο Felicio δεν είχε κανένα μέλος της οικογένειας που επέζησε.

Αυτό το μικρό παράδειγμα δείχνει το μεγαλύτερο μοτίβο της γενναιοδωρίας των μεταναστών –ακόμη και των φτωχών– προς άλλους επιζώντες και τις νέες κοινότητες τους. Δεν φρόντιζαν μόνο ο ένας τον άλλον, έκαναν επίσης δωρεές στα θρησκευτικά και αστικά ιδρύματα των νέων σπιτιών τους.

Για παράδειγμα, η οικογένεια Vibidia είχε ζήσει στο Herculaneum. Πριν καταστραφεί από την έκρηξη του Βεζούβιου, είχαν δώσει αφειδώς για να βοηθήσουν στη χρηματοδότηση διαφόρων ιδρυμάτων, συμπεριλαμβανομένου ενός νέου ναού της Αφροδίτης, της ρωμαϊκής θεάς του έρωτα, της ομορφιάς και της γονιμότητας.

Μια γυναίκα μέλος της οικογένειας που επέζησε της έκρηξης φαίνεται να συνέχισε την παράδοση της οικογένειας: Μόλις εγκαταστάθηκε στη νέα της κοινότητα, το Beneventum, δώρισε έναν πολύ μικρό, κακώς κατασκευασμένο βωμό στην Αφροδίτη σε δημόσια γη που δόθηκε από το τοπικό δημοτικό συμβούλιο.

Πώς θα αντιμετωπίζονταν οι επιζώντες σήμερα;
Ενώ οι επιζώντες επανεγκαταστάθηκαν και έχτισαν ζωές στις νέες κοινότητές τους, η κυβέρνηση έπαιξε επίσης ρόλο.

Οι αυτοκράτορες στη Ρώμη επένδυσαν πολλά στην περιοχή , ανοικοδομώντας περιουσίες που υπέστησαν ζημιές από την έκρηξη και χτίζοντας νέες υποδομές για εκτοπισμένους πληθυσμούς, συμπεριλαμβανομένων δρόμων, συστημάτων ύδρευσης, αμφιθέατρων και ναών.

Αυτό το μοντέλο αποκατάστασης μετά την καταστροφή μπορεί να είναι ένα μάθημα για σήμερα. Το κόστος της χρηματοδότησης της ανάκαμψης δεν φαίνεται να έχει συζητηθεί ποτέ. Οι επιζώντες δεν απομονώθηκαν σε καταυλισμούς , ούτε αναγκάστηκαν να ζήσουν επ’ αόριστον σε πόλεις σκηνών . Δεν υπάρχουν αποδείξεις ότι αντιμετώπισαν διακρίσεις στις νέες κοινότητες τους.

Αντίθετα, όλα τα σημάδια δείχνουν ότι οι κοινότητες καλωσόρισαν τους επιζώντες. Πολλοί από αυτούς συνέχισαν να ανοίγουν τις δικές τους επιχειρήσεις και να κατέχουν θέσεις σε τοπικές κυβερνήσεις. Και η κυβέρνηση απάντησε διασφαλίζοντας ότι οι νέοι πληθυσμοί και οι κοινότητές τους είχαν τους πόρους και την υποδομή για να ξαναχτίσουν τη ζωή τους.