Μετά τη Μεταπολίτευση τι; Άρθρο Μαντζαβίνου - Μπούρα με αφορμή την επέτειο αποκατάστασης της Δημοκρατίας

Tων Διονύση Μαντζαβίνου*  & Χρήστου Ι. Μπούρα**

 Πέρασαν 50 χρόνια από την Μεταπολίτευση και θεωρούμε ότι ήλθε  η ώρα για έναν ειλικρινή αναστοχασμό όσων δεν πετύχαμε ως Κοινωνία αυτά τα 50 χρόνια. Αυτός ο αναστοχασμός σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να αγνοήσει και να μηδενίσει όσα πετύχαμε, τα οποία και πολλά είναι και σημαντικά. Κατά την προσωπική μας άποψη αυτά που δεν πετύχαμε αυτά τα χρόνια είναι τα εξής:

·         Το Πολιτικό μας Σύστημα δεν κατόρθωσε να αποκτήσει κουλτούρα συγκλίσεων και συναινέσεων σε μια σειρά από προβλήματα και κρίσεις που αντιμετώπισε η χώρα κι αυτό στοίχισε στη Κοινωνία. Δεν αποκτήσαμε την Αρετή της Ενότητας.

·         Ο Λαϊκισμός και οι εύκολες και ανέξοδες λύσεις κυριάρχησαν σε βάρος του Σχεδίου και της Προσπάθειας. Πεισθήκαμε ότι όλα γίνονται εύκολα, όλοι είμαστε ικανοί για τα πάντα και μάλιστα με την μικρότερη δυνατή προσπάθεια.

·         Σε κρίσιμες φάσεις αυτών των 50 χρόνων δεν σταθήκαμε ως Κοινωνία με Ορθολογισμό και Αυτοκριτική απέναντι στις προκλήσεις και δεν είπαμε Αλήθειες αλλά προτιμήσαμε τις Ένοχες Σιωπές.

·         Μεγάλες τομές και μεταρρυθμίσεις θυσιάσθηκαν στο βωμό του Πολιτικού Κόστους με αποτέλεσμα να χαθούν ευκαιρίες και ταυτόχρονα οι λύσεις των προβλημάτων να γίνουν πιο επώδυνες. Χάθηκαν μάχες με τα Αυτονόητα.

·         Πρέπει να αντιληφθούμε ότι ο κύκλος της Μεταπολίτευσης έκλεισε οριστικά. Η εποχή μας κυριαρχείται από μεγάλες αβεβαιότητες, ραγδαίες τεχνολογικές εξελίξεις και αναπάντητα ερωτήματα και τα παραδοσιακά εργαλεία ανάλυσης μοιάζουν αδύναμα και αμήχανα να απαντήσουν στα προβλήματα που είναι μπροστά μας. Οι πολιτικές προσεγγίσεις και οι διαχωριστικές γραμμές των προηγούμενων εποχών μοιάζουν ταυτόχρονα αδύναμες και ελλιπείς για να απαντήσουν στις προκλήσεις της εποχής μας. Το σκουριασμένο αφήγημα που εξυπηρετεί παλιά δίπολα και αναδεικνύει το πολιτικό κόστος κυρίαρχο χαρακτηριστικό των προτάσεων μοιάζει τόσο ξεπερασμένο και αμήχανο.

Οφείλουμε να σχεδιάσουμε πολιτικές και αφηγήματα για τα προβλήματα, τα οποία να είναι στιβαρά, αποτελεσματικά και αξιόπιστα. Η εύκολη λύση των ανέξοδων και χωρίς αποτέλεσμα πολιτικών χάθηκε μέσα στη σκόνη του χρόνου.  Αυτή η ικανότητα θα είναι το κυρίαρχο χαρακτηριστικό της εποχής μας. Πρέπει η Κοινωνία να στέκεται όρθια, να μην νοιώθει στο περιθώριο, να μην προκαλείται, να συμμετέχει και, το πιο σημαντικό, να νοιώθει ότι ακούγεται. Αυτό μπορεί να γίνει μόνο αν υπάρχει μέτωπο απέναντι στα άκρα, τον λαϊκισμό και τις λύσεις χωρίς προσπάθεια και κόστος. Το πολιτικό αφήγημα πρέπει να κυριαρχείται από τον Ορθολογισμό, την Αλήθεια και να υπάρχει Οδικός Χάρτης και Σχέδιο για την υλοποίησή του.

Στη μετά τη Μεταπολίτευση εποχή πρέπει να θέσουμε ως Κοινωνία στόχους που θα ανατρέψουν τα κακώς κείμενα. Συγκεκριμένα :

·         Η χώρα χρειάζεται μια μεγάλη Συνταγματική Αναθεώρηση η οποία θα περιλαμβάνει Θεσμούς, Ανεξάρτητες Αρχές, την Παιδεία, την Υγεία, το Ασφαλιστικό και το Εργασιακό. Μια τέτοια Συνταγματική Αναθεώρηση οφείλει να γίνει στο πεδίο των Συναινέσεων καθώς αφορά στο μέλλον της χώρας και των παιδιών μας. Δεν πρέπει να κυριαρχηθεί από άγονες και στείρες αντιπαραθέσεις προηγούμενων εποχών.

·         Το Δημογραφικό έρχεται σαν Αρμαγεδών και ούτε το παρατηρούμε. Θα επηρεάσει την εργασία, την απασχόληση, την εκπαίδευση, την ανάπτυξη, την οικονομία, την ασφάλιση και την υγεία. Τίποτα δεν θα είναι πια το ίδιο. Εδώ χρειάζονται τάχιστα πολιτικές ενίσχυσης της οικογένειας και της απόκτησης παιδιών σε βάθος χρόνου, ταυτόχρονα με πολιτικές στέγασης των νέων οικογενειών.

·         Η θέση μας στην Ευρώπη πρέπει να είναι αταλάντευτη και να μην γίνεται αντικείμενο πειραματισμών. Στόχος μας η Ενιαία Ευρώπη με κοινή Οικονομία, Εξωτερική Πολιτική και Άμυνα.

·         Το μεταναστευτικό και η συμπερίληψη δεν μπορούν να αντιμετωπίζονται αμήχανα. Απαιτούνται πολιτικές ενσωμάτωσης και ελέγχου.

·         Η ασφάλεια της Κοινωνίας είναι ζητούμενο και πρέπει να αντιμετωπισθεί χωρίς δαιμονοποιήσεις και φοβικά σύνδρομα. Ο Πολίτης πρέπει να είναι και να αισθάνεται ασφαλής.

·         Η απόκτηση νέων δεξιοτήτων πολύ συχνά από τους εργαζόμενους είναι πιά ζητούμενο. Το Σύνδρομο ότι ένα πτυχίο αρκεί είναι πια ένα μεγάλο ψέμα και μια ψευδαίσθηση. Η εκπαίδευση πρέπει να συνδεθεί με τις δυνάμεις της οικονομίας και να υπάρχει ανατροφοδότηση σε προγράμματα σπουδών και να αυξηθούν οι θέσεις πρακτικής άσκησης. Πρέπει να φύγουμε από τις επιδοματικές πολιτικές και να περάσουμε τολμηρά σε πολιτικές ενίσχυσης των θέσεων εργασίας.

·         Χρειάζεται δίκαια φορολόγηση και αναδιανομή του πλούτου με εγγυημένο εισόδημα και θέσεις εργασίας.

·         Η ειρηνική συνύπαρξη με τους γείτονες είναι απαιτούμενο χωρίς βέβαια να αμφισβητούνται τα κυριαρχικά μας δικαιώματα.

·         Πρέπει να προστατευθούν τα Δημόσια Αγαθά της Υγείας και της Παιδείας από όλους χωρίς όμως ακρότητες και υπερβολές που τα ακυρώνουν. Να δούμε τον υγειονομικό χάρτη και τον ακαδημαϊκό χάρτη, σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης, με όρους επιβίωσης και προσφοράς στη Κοινωνία.

·         Διαφάνεια, Αντικειμενικότητα, Αξιοκρατία και Αξιοπιστία είναι λέξεις-κλειδιά που καθιερώνουν τους θεσμούς στην συνείδηση της Κοινωνίας, ακόμη κι αν η αποτελεσματικότητά τους είναι συζητήσιμη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο διαγωνιστικός μηχανισμός εισαγωγής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, περίπου συνομήλικος της Μεταπολίτευσης, αντέχει στον χρόνο μιας κι είναι αποδεκτός από την Κοινωνία. Αυτό δεν σημαίνει πως δεν πρέπει να μεταμορφωθεί σε κάτι πιο αποτελεσματικό και σύγχρονο και, σίγουρα, ελκυστικότερο στην νέα γενιά της Χώρας, τους σημερινούς 15άρηδες κι αυριανούς φοιτητές.

·         Η απελευθέρωση των Δημόσιων Πανεπιστημίων από εμμονές και δαιμονοποιήσεις είναι εκ των ων ουκ άνευ. Η αρχή έγινε με τα πρόσφατα νομοθετήματα που ανοίγουν τον δρόμο για την εξωστρέφεια και διεθνοποίηση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης ακυρώνοντας ταυτόχρονα γραφειοκρατικές αγκυλώσεις του παρελθόντος. Ωστόσο, η απόσταση που μας χωρίζει από τα ιδρύματα της αλλοδαπής είναι ακόμη μεγάλη και δύσκολα θα καλυφθεί εάν δεν αναιρεθεί η μεγαλύτερη ίσως αγκύλωση, κι αυτή δεν είναι άλλη από την απουσία πραγματικής Αυτονομίας.

Το καλό Δημόσιο Πανεπιστήμιο μπορεί να γίνει καλύτερο εάν διαχειρίζεται με σοφία και σύνεση το δικαίωμα του να αποφασίζει για το πόσους και ποιους φοιτητές θα υποδέχεται, πώς θα τους παρέχει μέριμνα, πόσα και ποια προγράμματα σπουδών θα προσφέρει, πώς και πού θα τα προσφέρει, ποια στελέχη θα προσλαμβάνει, πώς και από ποιους θα διοικείται κ.ο.κ. Από την άλλη πλευρά, η κακοδιαχείριση των παραπάνω δικαιωμάτων θα οδηγήσει στην απαξίωση του Πανεπιστημίου με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Είναι η στιγμή να επιλέξουν τα ίδια τα Πανεπιστήμια τον δρόμο που θα ακολουθήσουν. Η Μεταπολίτευση χαρακτηρίστηκε από διάφορους Νόμους-Πλαίσια για τα Πανεπιστήμια που, την δεδομένη χρονική στιγμή που εμφανίσθηκαν, εξυπηρέτησαν σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό τις ανάγκες της εποχής. Ήρθε η ώρα να αντιληφθούμε ότι η αρχή «one size fits all» απλώς είναι αναχρονιστική.

·         Η μεγάλη Συνταγματική Αναθεώρηση, στην οποία αναφερθήκαμε παραπάνω, θα εξαλείψει τις σκιές που περιβάλλουν την ίδρυση των μη κρατικών, μη κερδοσκοπικών Πανεπιστημίων με την τροποποίηση του άρθρου 16. Πιστεύουμε ακράδαντα πως το καλό Δημόσιο, πλήρως Αυτόνομο και Αυτοδιοικούμενο Πανεπιστήμιο δεν έχει να φοβηθεί τίποτα από την έλευση των ιδιωτικών. Εάν κι ακούγεται οξύμωρο μπορεί μάλιστα να επωφεληθεί αποκτώντας έμμεσα πιο ευέλικτες διαδικασίες. Πώς μπορεί να γίνει αυτό; Θεωρώντας πως Δημόσια και ιδιωτικά Πανεπιστήμια οφείλουν εκ των πραγμάτων να λειτουργούν με συγκρίσιμα, εάν όχι ταυτόσημα, πλαίσια, η σύγκλιση τους θα γίνει αναγκαστικά σε λιγότερο γραφειοκρατικές και περισσότερο λειτουργικές πρακτικές.

·         Η κλιματική κρίση και τα περιβαλλοντικά προβλήματα είναι εδώ και δεν μπορούν να περιμένουν, καθώς απαιτούν λύσεις τώρα που στηρίζονται στις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης και της κυκλικής οικονομίας. Λύσεις επιστημονικές και τεχνολογικά αξιόπιστες, γεγονός που προϋποθέτει την ανάπτυξη της έρευνας με Αντικειμενικά κριτήρια, μακριά από ατομικές εμμονές και μικρο-συμφέροντα, που τελικά οδηγούν στην αναποτελεσματική διαχείριση των αγαθών που αφιερώνονται στην τεχνολογική κι ερευνητική πρόοδο της Χώρας. Στο πλαίσιο αυτό, η απελευθέρωση των ερευνητικών δομών από τον ασφυκτικό κρατικό εναγκαλισμό θα διευκολύνει, αν μη τι άλλο, την σύμπραξη δημόσιων και ιδιωτικών φορέων προώθησης της έρευνας. Τέτοιες συμπράξεις δεν είναι ούτε πανάκεια αλλά ούτε και θανάσιμο αμάρτημα, είναι η προσέγγιση δύο κόσμων με διαφορετικές αφετηρίες, αντιλήψεις κι επιδιώξεις. Η συνεργιστική τους συμπόρευση μπορεί να έχει πολλαπλασιαστικά οφέλη για την πρόοδο της Χώρας.

·         Η εποχή μας απαιτεί έναν γενναίο Ψηφιακό Εκσυγχρονισμό παντού με χρήση της Τεχνητής Νοημοσύνης, ο οποίος δεν θα αναπαραγάγει την γραφειοκρατία και θα απαντά στο δίλημμα ιδιωτικότητα απέναντι στην ασφάλεια προστατεύοντας τα ανθρώπινα δικαιώματα.

·         Το Ασφαλιστικό και το Εργασιακό δεν μπορούν να περιμένουν. Απαιτείται να διατυπωθούν με ειλικρίνεια τα προβλήματα και οι παθογένειες και να σχεδιασθούν λύσεις. Αυτές σίγουρα θα απαιτήσουν χρόνο και θυσίες από ΄την Κοινωνία.

·         Να ανοίξει η συζήτηση για τον διαχωρισμό Κράτους και Εκκλησίας με σεβασμό στις απόψεις του καθενός αλλά με ευδιάκριτους ρόλους που δεν θα διχάζουν αλλά θα εξασφαλίζουν συνθήκες συνύπαρξης.

Για να υπάρξουν λύσεις όμως για όλα τα παραπάνω, οι οποίες δεν είναι εύκολες και θέλουν χρόνο χρειάζεται προσπάθεια και να αναπτύξουμε το συλλογικό εμείς απέναντι στο εγωιστικό εγώ. Η εμβάθυνση τη Δημοκρατίας, ο σεβασμός στη διαφορετικότητα,  η αποδοχή της άλλης άποψης, η συμμετοχική παραγωγή πολιτικών, τα  δημοψηφίσματα, η ενίσχυση της τοπικής αυτοδιοίκησης είναι τα κύρια χαρακτηριστικά των Πολιτικών Κομμάτων που χρειάζεται η Κοινωνία αυτή την εποχή. Αυτό απαιτεί ένα νέο μοντέλο κόμματος που θα αξιοποιεί τις νέες τεχνολογίες και θα χρησιμοποιεί τα εργαλεία της Τεχνητής Νοημοσύνης και τις Ηλεκτρονικές Ψηφοφορίες.

Αυτό είναι μια αλλαγή παραδείγματος που χρειάζεται να γίνει για να λειτουργήσει σαν αντίβαρο στα άκρα και ταυτόχρονα να εμβαθύνει και διευρύνει τη Δημοκρατία μας. Στην προσπάθεια αυτή, ο ρόλος του Δημόσιου Πανεπιστημίου θα πρέπει να είναι κυρίαρχος μέσω των ανθρώπων του, των δομών του και των καλών πρακτικών του. Το ίδιο, ίσως και σε μεγαλύτερο βαθμό, ισχύει και για τις άλλες βαθμίδες εκπαίδευσης σε μια πυραμίδα αμφίδρομων σχέσεων. Στον βαθμό που το πλαίσιο λειτουργίας και οι δυνάμεις των ανθρώπων του τού επιτρέπουν, πιστεύουμε πως το Πανεπιστήμιο Πατρών κινείται στην λογική της αλλαγής παραδείγματος παρακολουθώντας, προσαρμόζοντας κι εφαρμόζοντας τις διεθνείς τάσεις και πρακτικές, λέγοντας σκληρές Αλήθειες κι αδιαφορώντας για το πολιτικό κόστος των επιλογών μας.

*Ο Δ. Μαντζαβίνος είναι Αντιπρύτανης του Πανεπιστημίου Πατρών

**Ο Χ.  Μπούρας είναι Πρύτανης του Πανεπιστημίου Πατρών