Πώς πήραν το όνομά τους τα Τουρκοβούνια

Με την εκτεταμένη δόμηση που έχει καλύψει σαν χαλί την Αθήνα, δυσκολεύεσαι να διακρίνεις με ακρίβεια τα γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά του εδάφους, όπως για παράδειγμα ότι τα Τουρκοβούνια, ο Λόφος Στρέφη και ο Λυκαβηττός είναι στην ουσία μια σειρά από λόφους στη σειρά.

Κατά τα αρχαία χρόνια, που βέβαια δεν είχε επέλθει η σημερινή διάβρωση, τούτη η λοφοσειρά προσδιοριζόταν με κοινό όνομα: Αγχεσμός, όπως διαβάζουμε στα Αττικά του Παυσανία, μια σύνθετη λέξη που προέρχεται από το «άγχη» (που σημαίνει κοντά) και το εσμός (που σημαίνει σμήνος). Από τον αρχαίο περιηγητή ξέρουμε ότι ο λόφος ήταν αφιερωμένος στον Δία και σύμφωνα με τον μύθο από την κορυφή του εκτόξευε ο «πατέρας των Θεών» τους κεραυνούς.

Αρχαιολογικές ανασκαφές έχουν φέρει στο φως ίχνη ανθρώπινης παρουσίας από το 3.000 π.Χ., ενώ τουλάχιστον από τη Γεωμετρική Εποχή γνωρίζουμε ότι το ύψωμα χρησιμοποιούταν για λατρευτικούς σκοπούς, έχοντας μεγάλη συμβολική σημασία για τους κατοίκους της αρχαίας πόλης-κράτους. Και παρότι δεν ισχύει το ίδιο σήμερα, τα Τουρκοβούνια παραμένουν ένα κομβικό ορόσημο για το Λεκανοπέδιο.

Ενώ μεγάλο μέρος τους έχει οικοδομηθεί (σε περιοχές όπως το Πανόραμα Γαλατσίου και το Πολύγωνο), τα βραχώδη Τουρκοβούνια είναι μια ανάσα ελευθερίας μέσα στον αστικό ιστό σήμερα, όπως θα διαπιστώσεις άμα κοιτάξεις από ψηλά τον χάρτη.

\Μάλιστα, στην ψηλότερη κορυφή της λοφοσειράς στα Τουρκοβούνια (337 μ.) κρύβεται ο οικισμός Παπανδρέου, το μοναδικό σημείο με αυθεντικό χαρακτήρα χωριού στην Αθήνα. Παράλληλα, όπως η λοφοσειρά διατρέχει κάθετα το Λεκανοπέδιο, το τέμνει σε ανατολικά και δυτικά προάστια.

Η εικόνα του αλλοιώθηκε από τη δεκαετία του 1940 και έπειτα, όταν οι οικονομικές ανάγκες της Κατοχής οδήγησαν σε ακραία υλοτόμηση και καταστροφή της βλάστησης του κάποτε πυκνού δάσους. Είναι χαρακτηριστικό το δεύτερο όνομα που είχαν για χρόνια τα Τουρκοβούνια – μετά τον Αγχεσμό, που έμεινε σαν τοπωνύμιο μέχρι τον 3ο-5ο αιώνα μ.Χ., το ύψωμα της Αττικής λεγόταν Λυκοβούνια, προφανώς για τους λύκους και το φως που αφθονούσαν στα άγρια και απόκρημνα εδάφη των λόφων. Από παρεκφορά του δεύτερου ονόματος πρέπει να προέκυψαν τα Τουρκοβούνια.

Πιο συγκεκριμένα, υπάρχουν δύο εκδοχές για τον λόγο που οδήγησε στο παραπλήσιο όνομα με το συνθετικό της γείτονας χώρας μπροστά: A. Την περίοδο της Τουρκοκρατίας «τόπος όπου δεν πιάνει αλέτρι (μη καλλιεργήσιμος) δεν μπορεί να αποτελεί ιδιωτική κτήση, αλλά ανήκει αποκλειστικά στο κράτος», και έτσι οι απόκρημνοι (ασβεστολιθικοί) λόφοι πήραν το σημερινό τους τοπωνύμιο ως ιδιοκτησία του τουρκικού κράτους, είτε Β. ονομάστηκαν έτσι επειδή για πολλά χρόνια διατηρούσαν εκεί το καταφύγιό τους ομάδες της τουρκικής στρατιάς του Πασά Ομάρ, που εφόρμησε στην Αθήνα το 1456.

Η πρώτη εκδοχή είναι και η επικρατέστερη, με τον αρχαιολόγο Κ. Κοντόπουλο να αναφέρει σε υπόμνημά του προς την κυβέρνηση για την προστασία των λόφων ότι «Αι πετρώδεις κορυφαί των υψωμάτων, των λόφων και των ορέων εισίν εθνική κτήσις, όπως και επί Τουρκοκρατίας, και ουδεμία λατόμευσις ή συνοικισμός επιτρέπεται επ΄ αυτών». Ήταν δηλαδή ιδιοκτησία του τουρκικού κράτους – τουρκικά βουνά, τουρκοβούνια.

ΠΗΓΗ