Μυρτώ Κιούρτη: "Αρχιτεκτονική: Αναδεικνύοντας ιστορίες τόπων και ανθρώπων"

Καλησπέρα χαίρομαι πολύ που βρίσκομαι μαζί σας. Εγώ θα μιλήσω για το πώς μπορούμε να διηγηθούμε ιστορίες τόπων αλλά και να δημιουργήσουμε νέα ενδιαφέροντα αφηγήματα για τους τόπους αυτούς, μέσω της αρχιτεκτονικής. Θα χρησιμοποιήσω ως παράδειγμα ένα έργο το οποίο σχεδίασα πρόσφατα. Πρόκειται για ένα τουριστικό συγκρότημα τεσσάρων κατοικιών σε ένα ορεινό χωριό της Λευκάδας.  

Το έργο αυτό θέτει ένα ερώτημα στον επισκέπτη. Τι αναζητάμε άραγε σε ένα σπίτι διακοπών;

Καταρχάς ένα ιδανικό καταφύγιο που μας επιτρέπει να απολαύσουμε τη ζωή μέσα στην φύση.

Στην πλαγιά αυτού του όμορφου βουνού λοιπόν εμείς δεν θα κατοικήσουμε σε σπίτια που μας θυμίζουν τη ζωή στην πόλη. Θα κατοικήσουμε τις ξερολιθιές.

Θα ζήσουμε κάποιες μέρες μέσα σε ένα λιθόκτιστο τοπίο Slide που μοιάζει με τα παραδοσιακά σπίτια του χωριού. Όμως η κατοικία στην οποία θα μείνουμε διαφοροποιείται από τα παλιά αγροτόσπιτα γιατί δεν πρέπει να ξεχνάμε πως αυτά δεν ήταν τα σπίτια της απόλαυσης Slide ήταν τα σπίτια του φόβου και της ανέχειας. 

Εμείς αντιθέτως θα κατοικήσουμε για λίγες μέρες στον παράδεισο, στις συνθήκες δηλαδή μιας ανέμελης ζωής μέσα σε έναν κήπο της Εδέμ όπου ζούμε σαν αθώα παιδιά δίχως ανάγκη για οχυρά, σπίτια και αρχοντικά.

Αντί για τα μικρά παραδοσιακά παράθυρα το σπίτι στο οποίο θα κατοικήσουμε ανοίγεται στον κόσμο από τον οποίο αποκοπήκαμε για να προστατευτούμε, με τη βοήθεια ενός τεχνητού λίθου, του beton που είναι χαρακτηριστικό υλικό της Νεωτερικότητας,

Θα ζήσουμε δηλαδή σε μια κατοικία που δεν φοβάται τη φύση ανοίγεται σε αυτή για να την απολαύσει.

Η ξερολιθιά τσακίζει σοφά. Ανοίγει στα νοτιοδυτικά, έτσι ώστε  καθισμένοι πίσω από γυάλινους τοίχους να θαυμάζουμε την πλαγιά και στο βάθος το πέλαγος ενώ στο τέλος της ημέρας τον ήλιο που δύει μεγαλόπρεπα.

Από την άλλη μεριά η ξερολιθιά δημιουργεί μια εσωτερική αυλή σαν αγκαλιά κόντρα στην Δύση, στο κέντρο του σπιτιού από όπου γίνεται και η είσοδος σε αυτό. Ένα υπαίθριο δωμάτιο, με έπιπλα χτιστά όπου περνάμε όλη μας τη μέρα, έξω προστατευμένοι από τον σκληρό μεσογειακό ήλιο και τον νοτιοδυτικό άνεμο που δέρνει το χωριό.

Καθισμένοι στην αυλή έχουμε δίπλα μας την κουζίνα, πίσω από ένα γυαλί, και στο βάθος την θέα της πλαγιάς.

Το βράδυ μετά την ολοήμερη έκθεση  στην φύση μαζευόμαστε στην άλλη άκρη της ξερολιθιάς, σε ένα κουκούλι.

Εδώ το τοπίο αποκαλύπτεται πιο μυστικά, μέσα από δύο σχισμές. Οι τοίχοι σοβατίζονται, επενδύονται με ερμάρια και βάφονται λευκοί. Η άγρια πέτρα κρύβεται, ο χώρος μαλακώνει για να απαγκιάσει το σώμα.

Το έργο έχει ολόκληρο σχεδιαστεί ακολουθώντας ένα μετρικό σύστημα που δεν προέρχεται από την οικοδομική αλλά από την τυπογραφία και την βιβλιοδεσία. Πρόκειται για τις αναλογίες του Α. Το γνωστό σε όλους μας χαρτί Α4. Το σύστημα Α είναι πολύ ιδιαίτερο, γιατί όσες φορές και αν διπλώσεις στην μέση ένα χαρτί διατηρεί τις αναλογίες του. Αυτό οφείλεται στο ότι η μεγάλη προς την μικρή πλευρά έχουν λόγο ρίζα δυο.

Το σύστημα Α το εφηύρε κατά τον Διαφωτισμό ο Λίχτενπεργκ Slide ένας ιδιοφυής φυσικός, πολιτικός στοχαστής και σατυρικός συγγραφέας. Στόχος του ήταν να οργανώσει την εκτυπωτική παραγωγή που τότε γεννιόταν στην Ευρώπη και υποσχόταν τον εκδημοκρατισμό της γνώσης. Χρησιμοποιώντας αυτό που ονομάζω τατάμι του Διαφωτισμού, το έργο μοιάζει με τεράστιο πολύπτυχο βιβλίο ανοιγμένο πάνω στην πλαγιά.  

 Τα ορθογώνια πλαίσια, έχουν μέγεθος δεκαπλάσιο του Α4. Μέσα σε αυτές τις τρισδιάστατες σελίδες Slide φυτεύονται φυτά του τόπου. Το έργο μετασχηματίζεται έτσι σε ένα βοτανολόγιο της Λευκάδας, ή ένα Book of Land που διηγείται την ιστορία της. Ο τρόπος που ξεδιπλώνει πάνω στην πλαγιά παραπέμπει στο φημισμένο κάστρο του νησιού, ένα σύγχρονο κάστρο το οποίο τώρα δεν προστατεύει μόνο τον Άνθρωπο αλλά και τη Φύση.

Το λιθόκτιστο συγκρότημα αναφέρεται στις ξερολιθιές του χωριού αποτίνοντας φόρο τιμής στην αγροτική φτωχική Λευκάδα, σε αυτή τη δύσκολη περίοδο για το νησί.

Είναι χαρακτηριστικό πώς αποδίδεται η Λευκάδα 200 χρόνια πριν από τους περιηγητές. Ένα άγονο νησί. Πρόκειται για την Santa Maura, την Αγία Μαύρα, που είναι το μεσαιωνικό όνομα του νησιού.  

Η Αγία Μαύρα ήταν Αιγύπτια και λατρεύτηκε κατά τους βυζαντινούς χρόνους. Λόγω του ονόματός της στον λαϊκό πολιτισμό ο εορτασμός της Αγίας Μαύρας σχετίζεται με το μαύρο χρώμα, την θλίψη και τα βάσανα. 

Στο νησί όμως αυτό δεν λατρευόταν πάντα η Αγία Μαύρα, υπήρχαν εποχές που το ύψιστο ιερό εδώ δεν ήταν σκοτεινό αλλά αντιθέτως λευκό και φωτεινό. Κατά την αρχαιότητα στο νησί λατρευόταν ο Απόλλωνας, ο όμορφος θεός, ο θεός του ήλιου, ο ευγενής, προστάτης των τεχνών. 

Ο Απόλλωνας λατρευόταν σε ναό λείψανα του οποίου βρίσκουμε στο νότιο Ακρωτήρι του νησιού, στον Λευκάτα.

Ο αρχαίος πολιτισμός ήταν πολύ διαφορετικός από τον αγροτικό, θρησκευτικό, πολιτισμό της Αγίας Μαύρας. Λάτρεψε το φως, την επιστήμη, τις τέχνες, το ανθρώπινο σώμα και έλαμψε αρχιτεκτονικά με το λευκό μάρμαρο.

 Ο αρχαίος πολιτισμός έδωσε στο νησί το πρώτο του όνομα: Λευκάδα, η Λευκή νήσος το αντίθετο υπό μια έννοια της Αγίας Μαύρας.

 Το νησί ονομάστηκε έτσι επειδή μέσα στις φλέβες του κάτω από τις σκουρόχρωμες ξερολιθιές, τρέχει λευκός ασβεστόλιθος που ξεχύνεται θρυμματισμένος στις διάσημες λευκές παραλίες του νησιού.

Η κορυφογραμμή του λόφου πάνω στον οποίο βρισκόμαστε αποτελεί ένα από τα ακροδάχτυλα στα οποία καταλήγει η Ελάτη το αρχαίο όρος Νήριτος, το μεγάλο βουνό του νησιού από το οποίο γινόταν μέχρι πρόσφατα εξόρυξη ασβεστόλιθου. 

Κάτω από την πλαγιά στην οποία βρισκόμαστε τρέχει η ασβεστολιθική φλέβα του όρους η οποία συνδέεται με μια ευρύτερη γεωλογική περιοχή που ονομάζεται Ιόνιος Ζώνη.

Αυτή η γεωλογική ζώνη αλλού είναι ασβεστόλιθος, αδρό άσπρο πέτρωμα, κατάλληλο για εξωτερικούς χώρους και αλλού μετασχηματίζεται σε άριστης ποιότητας λευκό μάρμαρο, υπέροχο ως υφή, ιδανικό για εσωτερική χρήση.

Στο έργο επένδυσα με ασβεστόλιθο τα νεωτερικά στοιχεία από beton, τα οικοδομικά δηλαδή μέλη που διαφοροποιούν το συγκρότημα από τα παραδοσιακά αγροτόσπιτα με τις κεραμοσκεπές. Στο εσωτερικό  των σπιτιών τα δάπεδα από σκυρόδεμα μετασχηματίζονται σε χτιστά γλυπτικά έπιπλα τα οποία επενδύονται με λευκό ιόνιο μάρμαρο.

Μέσα στο αγροτικό τοπίο από τις σκουρόχρωμες ξερολιθιές φέγγουν αυτά τα διάσπαρτα αφαιρετικά γλυπτά.  

Τα λευκά γλυπτά μισοφαίνονται πίσω από τους πέτρινους τοίχους σαν ξαπλωμένα L. Το λατινικό L προέρχεται από το Αρχαϊκό και ακόμα πιο πριν από το Μυκηναϊκό Λάμδα της Γραμμικής Β. Από L ξεκινά και η λέξη Leukas, το λατινικό δηλαδή όνομα του νησιού. Σύμφωνα με το αγγλοσαξονικό λεξικό το πρόθεμα Leuk – με καταγωγή από τα αρχαία ελληνικά σημαίνει και στα αγγλικά το άσπρο.

Στο έργο μπαίνουμε από μια χρυσή πύλη που σχηματίζεται από εξαιρετικής αισθητικής φωτοβολταικά τα οποία πρώτη φορά εφαρμόζουμε στην Ελλάδα εμείς, ένα σύγχρονο ιερό αφιερωμένο στον Απόλλωνα, τον θεό του ήλιου. 

Στο έργο αυτό η Λευκάδα βρίσκει την θέση της μέσα στην παγκοσμιότητα καθώς η μεσαιωνική αγροτική Αγία Μαύρα συμφιλιώνεται με την κλασική αρχαιότητα αναγνωρίζοντας εκεί τις ρίζες της Νεωτερικότητας μέσα στην οποία ζούμε σήμερα όλοι.