Πάτρα:SOS για τα νεοκλασικά στολίδια –Υψηλό κόστος συντήρησης και γραφειοκρατία γκρεμίζουν ξεχωριστά κτίρια μιας άλλης εποχής

«Ταξίδι» στην παλιά αστική Πάτρα

Στολίδια μιας άλλης εποχής, στέκουν ακόμα σε καλή ή όχι κατάσταση θυμίζοντας την παλιά αστική ταυτότητα της πόλης. Στην Άνω πόλη, στην οδό Γερμανού, στην Ερμού, στην Αγίου Νικολάου,στην Κορίνθου, στην Αράτου ,στη Ζαΐμη, στην Κανακάρη και αλλού, τα νεοκλασικά κτίρια θέλγουν ακόμα τα βλέμματα οδηγώντας σε στις αρχές του 19^ου αιώνα. Η σύγκριση αναπόφευκτη αλλά η διαπίστωση μία. Κάθε μορφή τέχνης εκφράζει το πλαίσιο της εποχής της.

Της Ελευθερίας Μακρυγένη

Σήμερα τέτοια κτίρια, εκτός από αυτά που στεγάζουν δημόσιες υπηρεσίες, λειτουργούν ως καταστήματα , κάποια χρησιμοποιούνται για ιδιοκατοίκηση και άλλα έχουν παραδοθεί στη φθορά του χρόνου, καθώς η διατήρησή τους δεν είναι εύκολη υπόθεση. Αυξημένο κόστος και γραφειοκρατία υπονομεύουν την αντοχή τους. Τα νεοκλασικά της Πάτρας είναι διάσπαρτα μέσα στον ιστό της πόλης και συνήθως ανάμεσα σε πιο σύγχρονα κτίρια ( πολυκατοικίες κλπ.), όμως ένα μικρό τμήμα δείγμα νεοκλασικού αρχιτεκτονικού μετώπου , συναντά κανείς στην οδό Γερμανού απέναντι από το Αρχαίο Ωδείο αλλά και στην Αγίου Νικολάου.

Όπως αναφέρει στο thebest.gr o Πρόεδρος του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων Νομού Αχαΐας Ανδρέας Λάζαρης τα χαρακτηρισμένα ως διατηρητέα κτίρια με ΦΕΚ στον αστικό χώρο της Πάτρας ξεπερνούν τα 500. Τα 200 είναι χαρακτηρισμένα από το ΥΠΕΚΑ (πρώην ΥΠΕΧΩΔΕ) και τα 300 από το Υπουργείο Πολιτισμού.

Με «ξεναγό» τον κ. Λάζαρη θα κάνουμε μια σύντομη αναδρομή, ξεκινώντας λίγο μετά το 1830, όπου η Πάτρα αποκτά τα πρώτα νεοκλασικά για να καταλήξουμε στο σήμερα, όπου η διάσωση της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς μοιάζει ξεχασμένη σχεδόν υπόθεση.

«Μετά την απελευθέρωση από τους Τούρκους το 1828 δεν υπήρχε κανένα από αυτά τα κτίρια. Η Πάτρα ήταν γύρω -γύρω από το Κάστρο. Τότε ο πολεοδόμος – μηχανικός Σταμάτης Βούλγαρης, κατ΄εντολήν του Καποδίστρια δημιούργησε το σχέδιο πόλης της κάτω πόλης, που έχουμε σήμερα και που ονομάζουμε ιστορικό κέντρο. Αλλά κακώς ονομάζουμε αυτό ιστορικό κέντρο. Ιστορικό κέντρο θα έπρεπε να ονομάζεται η περιοχή γύρω από το Κάστρο της Πάτρας, γιατί αυτό ήταν το παλιό, ιστορικό τμήμα της πόλης. Σε αυτό το νέο σχέδιο, που έχει δημιουργηθεί με το Ιπποδάμειο σύστημα , άρχισαν να χτίζονται οι πρώτες μεγάλες κατοικίες από τους προύχοντες της εποχής. Για την ακρίβεια το πιο παλιό σωζόμενο σπίτι είναι του 1832 και βρίσκεται στη γωνία Αγίου Νικολάου και Μαιζώνος, το οποίο στεγάζει στο ισόγειο το κατάστημα Dur».

Στη συνέχεια η Πάτρα άρχισε να αποκτά κι άλλες ξεχωριστές κατοικίες της νεοκλασικής εποχής καθώς ως γνωστόν η εξαγωγή σταφίδας μέσω του λιμανιού της Πάτρας έδωσε την δυνατότητα στην αστική τάξη να χτίσει, όχι απλά ένα σπίτι, για να έχει ένα «κεραμίδι», αλλά μια οικία που θα υποδήλωνε την οικονομική ευμάρεια του ιδιοκτήτη της. «Με την εξέλιξη της ιστορίας, όπως γνωρίζετε και με την πώληση της σταφίδας άρχισαν οι μεγαλέμποροι να κατασκευάζουν όλα αυτά τα διατηρητέα στην Αγίου Νικολάου, στην Ερμού , στην Αράτου, τη Ζαΐμη, την Κανακάρη. Τα κτίρια αυτά χτίστηκαν με την τότε αρχιτεκτονική «μόδα», την οποία την κάναμε εισαγωγή από την Ευρώπη».

Τα νεοκλασικά φέρουν αρκετά στοιχεία της αρχιτεκτονικής της ελληνικής αρχαιότητας, η οποία πέρασε στην υπόλοιπη Ευρώπη, σε μια συνθετική μορφή, αρχικά στην περίοδο της Αναγέννησης και εν συνεχεία τον 19^ο αιώνα και ουσιαστικά την επανεισάγαμε, σε νέο πλαίσιο, στην Ελλάδα.

«Τα νεοκλασικά έχουν διάκοσμο γύρω από τα παράθυρά τους, έχουν παραστάδες σαν αντίγραφα αρχαίων ελληνικών ναών, διάφορα άλλα διακοσμητικά στοιχεία και η όψη τους είναι πάντα συμμετρική. Όσον αφορά την κατασκευή των καμαρών και των στοών η επιρροή προέρχεται κυρίως από την Ιταλία, με τις οποίες προστατεύεται ο πολίτης από τη βροχή και τη ζέστη , ωστόσο η μορφή του πάνω τμήματος του κτιρίου συναντάται γενικά στην Ευρώπη, την Αμερική, παντού. Είναι δική μας αρχιτεκτονική, την οποία κάναμε εξαγωγή στην αρχαιότητα και μετά την ξανακάναμε εισαγωγή εμείς».

Η «επέλαση» της πολυκατοικίας και η κατεδάφιση των νεοκλασικών

Περνώντας οι δεκαετίες και αλλάζοντας ο αιώνας η αρχιτεκτονική της δεκαετίας του ΄60 έχει να επιδείξει την ανέγερση πολυκατοικιών για τις ανάγκες στέγασης πολλών οικογενειών στο ίδιο κτίριο και στην Πάτρα αρκετά νεοκλασικά κατεδαφίζονται για να «σηκωθούν» πολυώροφα κτίρια. «Αυτά τα διατηρητέα κτίρια που ήταν ένα στολίδι για την πόλη της Πάτρας, τη δεκαετία του ΄60 μέχρι τα τέλη της δεκαετίες του΄70 κατεδαφίζονταν προκειμένου να κατασκευαστούν πολυκατοικίες, χωρίς να έχουν κάποια προστασία. Δεν υπήρχαν οι λεγόμενες αρχαιολογικές υπηρεσία κι έτσι δυστυχώς χάσαμε πολλά και αξιόλογα κτίρια. Εκεί χάσαμε και το λεγόμενο αρχιτεκτονικό μέτωπο με την έννοια ότι αν είχαν διατηρηθεί θα περπατούσαμε τώρα ανάμεσα σε αυτά τα κτίρια και θα νομίζαμε ότι βρισκόμαστε 150 χρόνια πριν, όπως στην Ευρώπη που βλέπουμε μεσαιωνικές πόλεις κλπ.».

Πολύ μικρά τμήματα ωστόσο υπάρχουν στην Αγίου Νικολάου και στην Γερμανού απέναντι από το Αρχαίο Ωδείο.

«Η οδός Γερμανού ήταν η κατεξοχήν είσοδος της πόλης από όλη την ορεινή Αχαΐα, είτε να ψωνίσουν, είτε να πουλήσουν την πραμάτεια τους. Είχε βρύσες για να πλυθείς πριν φτάσεις στην πόλη και ήταν πολύ ζωντανός δρόμος. Χρονικά έχουμε φτάσει γύρω στο 1910. Αφού τα γκρεμίσαμε για να φτιάξουμε πολυκατοικίες κάπου στα τέλη της δεκαετίας του ΄70 η Ελληνική αρχιτεκτονική αρχίζει να ενδιαφέρεται για την περιουσία της , να δημιουργούνται οι αρχαιολογίες και να αρχίσουν να τα προστατεύουν. Δημιουργήθηκαν διάφοροι νόμοι που προστάτευαν ένα κτίριο αν είχε ιδιαίτερα αρχιτεκτονικά στοιχεία, κηρύσσοντάς το ως διατηρητέο».

Οι πρώτες ευνοϊκές ρυθμίσεις για τα νεοκλασικά και το σημερινό αδιέξοδο

«Η Μελίνα Μερκούρη ενδιαφέρθηκε πάρα πολύ κι έφερε τους πρώτους νόμους για την προστασία των διατηρητέων. Μάλιστα είχε εισαγάγει την διάταξη για τη μεταφορά του συντελεστή δόμησης. Δηλαδή ένα κάποιος έχει ένα διατηρητέο και δεν μπορεί να το γκρεμίσει για ν φτιάξει πολυκατοικία, όπως ο δίπλα, που απέκτησε μια περιουσία, τα τετραγωνικά που έχανε, δικαιούτο να τα πουλήσει ή να τα μεταφέρει κάπου αλλού. Μόνο που αυτή η διαδικασία έχει παγώσει από τότε. Ελπίζουμε κάποια στιγμή κάποια από τις κυβερνήσεις να το επαναφέρει. Αυτό ήταν το πρώτο κίνητρο για τη διατήρηση των νεοκλασικών. Το δεύτερο κίνητρο ήταν η δυνατότητα να παίρνουν δάνεια με πολύ ευνοϊκούς όρους προκειμένου να το επισκευάσουν. Όντως κάποια επισκευάστηκαν και σώθηκαν και λειτούργησαν πάλι είτε ως κατοικίες, είτε ως καταστήματα και δημόσιες υπηρεσίες, μέχρι τα μέσα του ΄90 που αυτή η ευνοϊκή μεταχείριση από πλευράς τραπεζών και κράτους σταμάτησε κι έμεινα λίγο πολύ στην τύχη τους. Μια μικρή αναλαμπή υπήρξε το 2006, οπότε η Πάτρα ήταν Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης με το πρόγραμμα της ανάπλασης των προσόψεων».

Αποτέλεσμα είναι πλέον πολλοί να μην μπορούν να τα συντηρήσουν καθώς οι όποιες επισκευές πρέπει να γίνουν με βάση τον υφιστάμενο αρχιτεκτονικό ρυθμό, ώστε να μην αλλοιωθεί η εικόνα του, πράγμα το οποίο απαιτεί υψηλό κόστος, ενώ δεν είναι εύκολη την ίδια ώρα ούτε η αξιοποίησή τους για τη λειτουργία καταστημάτων.

« Εάν κάποιος θέλει να αξιοποιήσει ένα διατηρητέο αυτό δεν είναι καθόλου εύκολο. Θα πρέπει να συμφωνήσει η αρχαιολογία για το ότι συνάδει η εσωτερική λειτουργία με την εμφάνιση του κτιρίου, ότι δεν αλλοιώνουμε τα μορφολογικά του στοιχεία πχ με την τοποθέτηση μιας ταμπέλας, ότι χρειάζεται να του βάλουμε ξύλινα κουφώματα και όχι αλουμίνια και γενικά έχει ένα αυξημένο κόστος η κατοχή του. Από τη μια έχουν δίκιο οι αρχιτέκτονες που δεν θέλουν να χαλάσει η εικόνα από την άλλη έχουν δίκιο και οι ιδιοκτήτες που δεν έχουν τα χρήματα για να επισκευαστεί το κτίριο όπως πρέπει.

Γι αυτό και ειδικά στα χρόνια της κρίσης τα βλέπουμε ρημαγμένα κατά κάποιο τρόπο και σφραγισμένα με τάβλες χιαστί για να μην μπουν μετανάστες πχ και περιμένουν…Αυτά τα παλιά κτίρια επιπλέον απαιτούν αυξημένο κόστος και για τη θέρμανση π.χ. Είναι ψηλοτάβανα και έχουν χαραμάδες. Δύσκολη περίπτωση η συντήρησή τους κι έτσι προτιμούν να μείνουν σ΄ένα διαμερισματάκι και αυτό ας μείνει στην τύχη τους. Για μένα θα έπρεπε η πολιτεία, από τη στιγμή που τα κηρύσσει διατηρητέα, να τους συνδράμει έστω εν μέρει. Δεν υπάρχει ένα ολοκληρωμένο σχέδιο από την πολιτεία ,όχι μόνο για την Πάτρα, για την Ελλάδα γενικότερα. Λόγου χάρη θα μπορούσε να εξασφαλίζεται η χρηματοδότησή ενός προγράμματος μέσω της έκδοσης οικοδομικών αδειών. Να μπει ένα μικρό παράβολο όπου θα πηγαίνει πραγματικά στα διατηρητέα».