Το χθες και το σήμερα του κέντρου της Πάτρας - Η Άνω και η Κάτω πόλη και οι δρόμοι της συστήνονται ξανά ...

Μοιρασμένη σε Άνω και Κάτω Πόλη, η Πάτρα παρουσιάζει έναν γεωγραφικό διχασμό που εκφράζεται και με διαφορετικές νοοτροπίες.

Οι σκάλες της πόλης γεφυρώνουν αυτόν το διχασμό φέρνοντας τους πάνω κάτω και αντιστρόφως. Η πιο παλιά σκάλα είναι αυτή της οδού Πατρέως που χρονολογείται στο 1873.

Η σκάλα της οδού Γεροκωστοπούλου κατασκευάστηκε το 1886.

Τελευταία και μεγαλύτερη είναι η σκάλα της οδού Αγίου Νικολάου με τα 490 σκαλοπάτια της, που έγινε το 1934.

Στην Άνω Πόλη της Πάτρας του 19ου αιώνα οι πιο σημαντικοί δρόμοι ήταν: Η οδός Γερμανού, Μπουκαούρη, Λόντου και Αγίου Γεωργίου. Αναλυτικότερα:

Η οδός Γερμανού, το Μπολ Σοκάκ της Τουρκοκρατίας. Διασταυρωνόταν καθέτως με το δρόμο που οδηγούσε προς Ανδρίτσαινα, τη σημερινή οδό Μπουκαούρη.

Η οδός Μπουκαούρη ήταν άλλος ένας δρόμος της προεπαναστατικής Άνω Πόλης στη συνοικία Τάσι, που οφείλει την ονομασία της στο δήμαρχο Πατρέων της Οθωνικής περιόδου Ιωάννη Μπουκαούρη.

Η οδός Λόντου είναι βασικός δρόμος της Άνω Πόλης. Το 1852 της δόθηκε το όνομα γνωστής αχαϊκής οικογένειας, που διακρίθηκε κατά τη διάρκεια του Αγώνα της Ανεξαρτησίας.

Η οδός Αγίου Γεωργίου ένωνε την Άνω Πόλη με την Κάτω. Σημείο συνεύρεσης δύο διαφορετικών κόσμων και ταυτοχρόνως σημείο τομής.

Στην Κάτω Πόλη της Πάτρας το 19ο αιώνα, οι πιο σημαντικοί δρόμοι ήταν: οι οδοί Κορίνθου, Ερμού, Μαιζώνος, Αγίου Νικολάου, Αγίου Ανδρέου και Όθωνος-Αμαλίας. Αναλυτικότερα:

Η οδός Κορίνθου είναι ο κύριος οδικός άξονας εισόδου-εξόδου, που τέμνει εγκαρσίως και κατά μήκος ολόκληρη την Κάτω Πόλη.

Στον αριθμό 77 της οδού Κορίνθου σώζεται ως τις μέρες μας το σπίτι όπου γεννήθηκε ο ποιητής Κωστής Παλαμάς (1859-1943). Γράφει ο ίδιος :

«Το σπίτι που γεννήθηκα, κι ας το πατούν οι ξένοι,

στοιχειό, και σαν απάτητο με ζει και με προσμένει».

Η οδός Ερμού ήταν ο βασικός εμπορικός δρόμος που ένωνε την Άνω Πόλη με το λιμάνι.

Η ονομασία της οδού Μαιζώνος οφείλεται στον Γάλλο στρατηγό Maison, που απελευθέρωσε την πόλη το 1828.

Στην οδό Μαιζώνος βρίσκονται ο ναός του Αποστόλου Ανδρέα των Καθολικών, η Ευαγγελίστρια, η Μητρόπολη των Ορθοδόξων, το δημαρχείο, οι οικίες των σταφιδεμπόρων Ιωάννη Καραμανδάνη, Κρεμμύδη κ.ά. και τα καταστήματα πολυτελών υφασμάτων και νεωτερισμών.

φωτογραφία: Άρης Μπετχαβάς

Η οδός Αγίου Νικολάου αρχίζει από τους πρόποδες του λόφου του κάστρου και καταλήγει μέσα στη θάλασσα, στον κεντρικό μώλο του λιμανιού.

Στην άκρη του μώλου της οδού Αγίου Νικολάου υπήρχε ο πέτρινος φάρος που κατασκευάστηκε στο διάστημα 1874-1878 και για έναν αιώνα ήταν σημείο αναφοράς των Πατρινών και σύμβολο της πόλης.

Ο φάρος στην άκρη του μώλου της οδού Αγίου Νικολάου κατεδαφίστηκε το 1972 με απόφαση του τότε δημάρχου και με δαπάνη του δήμου.

Η οδός Αγίου Νικολάου είναι η σπονδυλική στήλη της Κάτω Πόλης. Το όνομα του δρόμου οφείλεται στο ναό του Αγίου Νικολάου του Βλατερού.

Βασικό μορφολογικό στοιχείο της οδού Αγίου Νικολάου αποτελούν οι στοές, στη συμβολή της με την οδό Ρήγα Φεραίου.

Οι στοές δημιουργούν ιδιαίτερη ατμόσφαιρα, διευκολύνουν τον έμπορο στην ασφαλή επίδειξη της πραμάτειάς του και προσφέρουν στο διαβάτη προστασία από τον ήλιο και τη βροχή.

Την πιο εμπορική διασταύρωση της πόλης αποτελούσε η Αγίου Νικολάου στη συμβολή της με τη Μαιζώνος.

Η οδός Αγίου Ανδρέου το 19ο αιώνα είναι η νέα αγορά τροφίμων στην Κάτω Πόλη της Πάτρας, γι’ αυτό και ονομάζεται «στομάχι της πόλης». Εκεί υπήρχαν μπακάλικα, ψαράδικα, φούρνοι, μανεστροποιεία, οινοπνευματοποιεία, ποτοποιεία. Κυριαρχεί βαριά οσμή σαρδέλας, τυριών, ξηρών βακαλάων, ψαριών. Εκεί πουλούσαν τυριά, αυγά, βούτυρα, λαχανικά, γαρίδες και αχινιούς.

Τα συμβολικά όρια αυτού του δρόμου της Κάτω Πόλης ήταν ο «Παλιός Άγιος Ανδρέας» των Ορθοδόξων προς νότον και ο αγγλικανικός ναός του Αποστόλου Ανδρέα προς βορράν.

Ο συγγραφέας Μιχαήλ Μητσάκης στο διήγημά του Αυτόχειρ μεταγράφει λογοτεχνικά την εμπορική όψη της οδού Όθωνος-Αμαλίας, όπου κυριαρχούν τα εξαρτήματα της σταφίδας. Χειράμαξα, κάρα, άνθρωποι, βαρέλια, κασέλες, τσουβάλια, ικριώματα, πρόχειρες ξύλινες κατασκευές, ιστιοφόρα, ορίζουν το τοπίο του δρόμου που χάνεται μέσα στη θάλασσα.

Ένα τμήμα της οδού Όθωνος-Αμαλίας σχετιζόταν με την ανταλλαγή αισθήσεων και παραισθήσεων, γιατί σ’ αυτό συγκεντρώνονταν καφενέδες, καμπαρέ, καφέ-αμάν, που απευθύνονταν στη διερχόμενη πελατεία του λιμανιού, αλλά και στους παραβατικούς κατοίκους της πόλης. Αυτό το τμήμα της οδού Όθωνος-Αμαλίας ήταν, ως τις αρχές του 1970, η κακόφημη πλευρά της Πάτρας.